Powered By Blogger

Sunday, December 04, 2016

ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ







ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ
(Trusting Care of the Heart)



          Ο Βουδισμός συνήθως θεωρείται ως μια ανατολική θρησκεία, αλλά ούτε ο ίδιος, ούτε η χώρα όπου πρωτοεμφανίστηκε θα μπορούσαν εύκολα να τοποθετηθούν στην Ανατολή. Η Ινδία λόγου χάρη, σε σχέση με την Κίνα είναι Δύση και όπως κάποτε είχε επισημάνει ο ποιητής Henry Thoreau, “η απώτατη δύση είναι ταυτόχρονα απώτατη ανατολή”.
          Συχνά ο Βουδισμός αντιμετωπίζεται σαν ένα σύγχρονο φαινόμενο διείσδυσης μιας ανατολικής θρησκείας στη Δύση, που έχει γίνει μόδα.
          Η αλήθεια είναι, πως οι ρίζες επιρροής του Βουδισμού στη Δύση, μπορεί να ανακαλυφθούν μελετώντας την Ιστορία και ιδίως την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της ελληνικής παρουσίας στην Ινδία.

          Η Δύση έχει τεράστιο χρέος όσον αφορά τον πολιτισμό απέναντι στους Έλληνες. Δεν έχει συνειδητοποιηθεί όμως πλήρως ή δεν έχει εκτιμηθεί στο βαθμό που θα έπρεπε, η θέση της Ινδίας, ως κοιτίδας του πολιτισμού που μας είναι γνωστός και η επιρροή που έχει ασκήσει ο ινδικός πολιτισμός στην Αίγυπτο, στην Ελλάδα, στην Κίνα και στον υπόλοιπο κόσμο.
         
Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Ινδός βασιλέας Ασόκα, υιοθέτησε στον Βουδισμό, μετά από μια συνειδησιακή τραυματική κρίση που είχε ο ίδιος, από τη συμμετοχή του σε μια πολύνεκρη αιματηρή μάχη, από την οποία βγήκε νικητής. Μετά τη μεταστροφή του άρχισε μια εργώδη προσπάθεια διάδοσης του Βουδισμού σε κάθε γωνιά της Αυτοκρατορίας του, αποστέλλοντας δασκάλους του Ντάρμα ακόμα και ως την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Πολλοί από τους Έλληνες που δεν ακολούθησαν τον Αλέξανδρο και παρέμειναν στην Ινδία, ιδίως στις περιοχές της Βακτρίας και της Γκαντάρα ασπάστηκαν τον Βουδισμό. Οι Έλληνες της εποχής του Ασόκα κατοικούσαν ως υπήκοοί του σε περιοχές της βορειοδυτικής Ινδίας και αναφέρονται σε κείμενα της εποχής ως ‘Yona, Yojanas ή Yavanas’, ονομασίες που προέρχονται από τη λέξη ‘Ίωνας’.

Θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε τα διάσημα Διατάγματα του βασιλέα Ασόκα που είτε έχουν γραφεί στην ελληνική γλώσσα, είτε περιέχουν και την ελληνική. Θα αναφέρω το Διάταγμα που είναι γνωστό ως Kandahar Greek Edict of Ashoka και ανακαλύφθηκε από αρχαιολόγους στην περιοχή της πόλης Κανταχάρ του Αφγανιστάν, όπου βρισκόταν η παλαιά Κανταχάρ, που πιστεύεται ότι υπήρξε στη θέση της Αλεξάνδρειας Αρχωσίας, που οικοδομήθηκε από τον Αλέξανδρο τον Μέγα τον 4ο αίώνα π.Χ.. Πρόκειται για επιγραφή στην ελληνική γλώσσα χαραγμένη σε πέτρα. Ιδιαίτερη σημασία νομίζω πως έχει επιγραφή του Ασόκα, που υπολογίζεται ότι γράφτηκε το 285 π.Χ. και βρέθηκε στα μέσα του 20ου αιώνα στο Αφγανιστάν. Η επιγραφή είναι γραμμένη στην σανσκριτική, στην ελληνική και στην αραμαϊκή γλώσσα και η λέξη ντάρμα αποδίδεται στα ελληνικά ως ευσέβεια [1].
         
Σ’ ένα ιστορικό ποίημα, γνωστό ως Mahavamsa (στα ελληνικά ‘Το Μεγάλο Χρονικό’) που έχει γραφεί στη γλώσσα πάλι, των βασιλέων της Σρι Λάνκα, σε μια περίοδο επί βασιλείας του Vijaya (543 π.Χ.) ως τη βασιλεία του Mahasena (334-361 μ.Χ.), αναφέρονται οι Έλληνες Βουδιστές μοναχοί, ‘γέροντες’ ή ‘πρεσβύτεροι’, -(στη γλώσσα πάλι thera’)-, όπως τους καταγράφει, που είχαν σταλεί σε μακρινές χώρες για να διδάξουν το Ντάρμα επί ηγεμονίας Ασόκα.
         
«Ο γέροντας Mayantika στάλθηκε στο Κασμίρ και στη Γκαντάρα….
            Στο Βαρανάσι είχε σταλεί ο γέροντας με το όνομα Rakkhita,
             ενώ στο Απαραντάκα[2] είχε στείλει τον Έλληνα (Yona) που ονομάζεται  Dhammarakkhita.
            Στο Μαχαράθα είχε στείλει τον γέροντα με το όνομα Mahadhammarakkhita,
            αλλά ο γέροντας Maharakkhita είχε σταλεί στη χώρα των Ελλήνων (Yona)» (Mahavamsa XII).

          Ο Dharmaraksita[3] (σανσκρ.) ή Dhammarakkhita (πάλι) υπήρξε πράγματι Έλληνας και αρχηγός της αποστολής στη χώρα Απαραντάκα. Ο Dharmaraksita υπήρξε δάσκαλος του αρχάτ[4] Nagasena, προτού  συναντήσει ο δεύτερος τον βασιλέα Μένανδρο, όπως αναφέρεται στο έργο ‘Milinda Panha’ (I 32-35). Στη Mahavimsa (XII) αναφέρεται ότι ο  Dharmaraksita στην Απαραντάκα κήρυξε την Αγκικαντοπάμα Σούτρα και 37.000 ανθρώπων είχαν δεχθεί τη βουδιστική διδαχή, ενώ χιλιάδες άνδρες και γυναίκες έγιναν Μοναχοί και Μοναχές.
          Ο γέροντας (thera) Mayantika στάλθηκε σε περιοχές με έντονη ελληνική παρουσία. Μονολότι στη Mahavamsa δεν αναφέρεται ρητά ως Έλληνας, το όνομά του μάλλον είναι σύνθεση μεταξύ των λέξεων ‘Maha’ (‘μεγάλος’ στα σανσκρ.) και του ονόματος ‘Antika’, από το κοινό ελληνικό κύριο όνομα ‘Αντίοχος’.
          Ο γέροντας Maharaksita αναφέρεται πως στάλθηκε στη χώρα των Ελλήνων και κατά πάσα πιθανότητα ήταν Έλληνας, αν και είναι ανεπιβεβαίωτο τούτο.

Ένας από τους επιφανείς επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην ινδική χερσόνησο υπήρξε ο Δημήτριος Α΄ της Βακτρίας, που το 185 π.Χ. ενσωμάτωσε στο βασίλειό του τη Γκαντάρα και το Παντζάμπ (Πενταποταμία στα ελληνικά). Αργότερα, διάφορες ομάδες Ελλήνων της Ινδίας άρχισαν να μάχονται μεταξύ τους με συνέπεια, από τη μια μεριά η Γκαντάρα να αποκτήσει την ανεξαρτησία της και από την άλλη να ιδρυθεί το Ινδοελληνικό Βασίλειο στην περιοχή. 
          Σπουδαίος Έλληνας βασιλέας του Ινδοελληνικού Βασιλείου της Βακτρίας αναδείχθηκε ο Μένανδρος Α΄(βασίλευσε 160-135 π.Χ.). Ο Στράβων τον θεωρεί έναν από τους πιο ισχυρούς βασιλείς εκείνης της εποχής, περισσότερο ισχυρό, ακόμα και από τον Μέγα Αλέξανδρο. Ο Μένανδρος έγινε διάσημος από ένα κείμενο, γραμμένο στη γλώσσα πάλι, που περιέχει τις ‘Ερωτήσεις του βασιλέα Μιλίντα’ και είναι γνωστό ως ‘Milinda Panha[5]. Πρόκειται για έναν φιλοσοφικό διάλογο μεταξύ του Βουδιστή μοναχού Ναγκασένα και του βασιλέα Μενάνδρου γύρω από τη διδασκαλία του Βούδα. Λέγεται πως ο βασιλέας έφθασε στην απελευθέρωση ενός Αρχάτ[6] και σ’ αυτή την περίπτωση ο Μένανδρος, -που στη γλώσσα πάλι το όνομά του αποδίδεται ‘Μιλίντα’-, θα πρέπει να υπήρξε ο πρώτος «Δυτικός» που έφθασε την Φώτιση.

          Σύμφωνα με την Mahavamsa, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μενάνδρου Α΄, ο Ίωνας (Έλληνας-Yona) Βουδιστής μοναχός Mahadhammarakkhita (Mahadharmaraksita σανσκρ.), προερχόμενος από την ‘Alasandra’ (την Αλεξάνδρεια επί του Καυκάσου [Ινδοκούς] που είχε ιδρύσει ο Αλέξανδρος ο Μέγας, κοντά στην σημερινή Καμπούλ) επικεφαλής αντιπροσωπείας 30.000 Ελλήνων Βουδιστών μοναχών (130 π.Χ) συμμετείχαν στην αφιέρωση της ‘Maha Thupa’ (Μεγάλη Στούπα) στην Ανουρανταπούρα της Σρι Λάνκα[7].

          Υπάρχουν πολλά στοιχεία που υποδεικνύουν επιρροή εκ μέρους του Βουδισμού στον πρώιμο Χριστιανισμό, ιδίως μεταξύ των Γνωστικών και των Εσσαίων, αλλά και στην παράδοση του χριστιανικού μοναχισμού. Μια αρκετά παράδοξη και από τις πιο απίθανες υποθέσεις βουδιστικής επιρροής στο Χριστιανισμό έχει σχέση με τον εκπληκτικό μύθο του Βαρλαάμ και του Ιωάσαφ[8],[9]. Σύμφωνα με το μύθο   του Βαρλαάμ και του Ιωάσαφ (στην λατινική αγιολογία αναφέρονται ως Barlamus et Iosaphatus), η καταγραφή και η διάσωση του οποίου αποδίδεται στον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό[10]. Το όνομα Ιωάσαφ αναφέρεται σ’ ένα Μποντισάτβα, που οι Άραβες ανέφεραν ως Μποντάσαφ, ενώ  η όλη διήγηση αποτελεί μια εκχριστιανισμένη εκδοχή του βίου του Βούδα, που στη διήγηση αυτή αναφέρεται ως Βαρλαάμ.  Η υιοθέτηση του μύθου αυτού από την Εκκλησία κατά τον 16ο αιώνα, είχε ως συνέπεια κατ’ ουσία να συμπεριληφθεί ο ιστορικός Βούδας μεταξύ των αγίων του Χριστιανισμού[11].

          Στο αρχαίο βασίλειο της Γκαντάρα (Gandhara), που εκτεινόταν σε περιοχές του σημερινού βορείου Πακιστάν και του ανατολικού Αφγανισγτάν, αναπτύχθηκε η γνωστή ελληνοβουδική τέχνη, μεταξύ των ετών 50 π.Χ. και 75 μ.Χ.. Ακόμα και όταν στη Γκαντάρα κυριάρχησε η Ινδοπαρθική δυναστεία, οι νέοι ηγεμόνες συνέχισαν να ενθαρρύνουν την ελληνική καλλιτεχνική παρουσία στην περιοχή.
          Έλληνες γλύπτες εγκατεστημένοι στη Γκαντάρα έκαναν γλυπτές αναπαραστάσεις του Βούδα Σακυαμούνι, έχοντας ως πρότυπο τη γλυπτική  απεικόνιση κυρίως του Απόλλωνα. Μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη για την βουδιστική τέχνη της Γκαντάρα και την αλληλοπεριχώρηση μεταξύ Βουδισμού και Ελληνισμού αποτελεί το βιβλίο του Νίκου Δήμου ‘Ο Έλληνας Βούδας’. 

          Η επαφή του Βουδισμού με τον Ελληνισμό υπήρξε καταλυτική για τον πρώτο. Στα πρώτα του βήματα ο Βουδισμός ήταν αυστηρά ανεικονικός. Αφότου ο Βουδισμός γνώρισε την ελληνική τέχνη, κυρίως στην περιοχή της Γκαντάρα, υιοθέτησε την αποτύπωση του ιστορικού Βούδα, ενώ οι πρώτοι γλύπτες που έπαλασαν την υπόσταση του Γκαουτάμα Σακυαμούνι ήταν Έλληνες.   


©ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ
04/12/16























[1] Paul Hacker (1965), Dharma in Hinduism, Journal of Indian Philosophy, Volume 34, Issue 5, σσ. 479–496 (English translated version by Donald R. Davis, 2006).
[2] Η Απαραντάκα προσδιορίζεται με τα σύγχρονα δεδομένα ως χώρα του βορειοδυτικού τμήματος της ινδικής χερσονήσου και περιελάμβανε το βόρειο Γκουτζαράτ, την Καθιαβάρ, το Κατς και το Σιντ, όπου κατά την αρχαιότητα ήταν συγκεντρωμένος ο ελληνικός πληθυσμός της Ινδίας. Μάλιστα στο Γκουτζαράτ σήμερα, υπάρχει πόλη με την ονομασία ‘Junagadh’, από παραφθορά του αρχικού τοπονυμίου‘Yonagadh’, που σημαίνει ‘Πόλη των Ελλήνων’.
[3] Το όνομά του σημαίνει ‘προστατευμένος από το Ντάρμα’.
[4] Αρχάτ ή Άρχατ. Στην Σχολή του Βουδισμού Θεραβάντα η έννοια  του Άρχατ ορίζεται  ως «Αυτός που είναι άξιος» ή ως «τέλειο πρόσωπο» που απέκτησε τη νιρβάνα. Η έννοια του Άρχατ είναι διαφορετική σε άλλες βουδικές παραδόσεις, γιατί η ιδιότητα αποδίδεται σε ανθρώπους που έχουν προχωρήσει σημαντικά προς την Φώτιση, αλλά δεν την έχουν φτάσει.
[5] Το κείμενο του Milinda Panha συγκαταλέγεται μεταξύ των ιερών βουδικών κειμένων του Κανόνα Πάλι (Pali Tipitaka), σε ορισμένες περιοχές, όπως λ.χ. στη Βιρμανία, όπου επικρατεί ο Βουδισμός Θεραβάντα. Υπολογίζεται πως η συγγραφή του έχει γίνει σε μια περίοδο που κυμαίνεται μεταξύ του 100 π.Χ και του 200 μ.Χ..
[6] Αρχάτ (σανσκρ. λέξη), σημαίνει εκείνον που φωτίστηκε και ελευθερώθηκε από τη νομοτέλεια της επανενσάρκωσης, δηλαδή αναφέρεται σε κείνον που μετά από άσκηση εισήλθε στη νιρβάνα.
[7] «Από την Αλασάντα, την πόλη των Ελλήνων ήρθε ο γέροντας Έλληνας Mahadhammarakkhita μαζί με τριάντα χιλιάδες μπικού (Βουδιστές μοναχούς)» (Mahavamsa, XXIX).
[8] Δημήτρης Ι. Κουκουλομμάτης Νεοελληνική λογοτεχνία: ποίηση 1988. Σελίδα 13 "Ανατολικές επιδράσεις: Ομοιότητες παρατηρούνται ανάμεσα στο έπος του Διγενή και σ' άλλα έπη, όπως στο «Βίος Βαρλαάμ και Ιωάσαφ» που υποκρύπτει βιογραφικά στοιχεία του Βούδα".
[9] John Walbridge The Wisdom of the Mystic East: Suhrawardī and Platonic Orientalism σσ. 129 – 2001 "The form Būdhīsaf is the original, as shown by Sogdian form Pwtysfi and the early New Persian form Bwdysf. ... On the Christian versions see A. S. Geden, Encyclopaedia of Religion and Ethics, s.v. "Josaphat, Barlaam and," and M. P. Alfaric, ..."
[10] Ο μύθος του Βαρλαάμ και του Ιωσαφάτ περιλαμβάνεται στην Πατρολογία Migne, P.G. XCVI μεταξύ των έργων Ιωάννη του Δαμασκηνού.
[11] Η Ανατολική Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Βαρλαάμ και του Ιωσαφάτ στις 26 Αυγούστου, ενώ η Ρωμαϊκή Εκκλησία στις 27 Νοεμβρίου.

No comments: