ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΜΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ
ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ
g_doudos@yahoo.com
Το Νοέμβριο του 2013 έγραψα ένα κείμενο
για την Κίνηση του Fethullah Gülen, που
ήδη έχει δημοσιευθεί μέσω του διαδικτύου (http://george-doudos.blogspot.gr/2013/11/fethullah-gulen.html).
Υπήρξαν πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία και η Hizmet,
όπως είναι επίσης γνωστή η Κίνηση Gülen
βρέθηκε στο προσκήνιο καθώς το τουρκικό κράτος έχει εξαπολύσει ποικίλες
κατηγορίες, τόσο κατά του Χότζα προσωπικά, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν τον M. Fethullah Gülen
οι ακόλουθοί του, όσο και κατά της Κίνησης. Σκέφτηκα λοιπόν, πως θα ήταν χρήσιμο ένα επίμετρο
στο δημοσίευμά μου του 2013, με ορισμένες εκτιμήσεις μου, για το πώς η τουρκική
κυβέρνηση έφτασε στο σημείο να θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση την Κίνηση Fethullah Gülen, που έχει δημιουργήσει στη χώρα μια «παράλληλη
δομή» προς το επίσημο κράτος, με σκοπό να ανατρέψει την κυβέρνηση. Μάλιστα,
μετά την πρόσφατη απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία (15/07/2016), ο M. Fethullah Gülen και η Κίνησή
του, έχουν κατηγορηθεί ως υπαίτιοι και εμπνευστές της αποτυχημένης απόπειρας
αντικατάστασης της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης της χώρας από μια νέα
στρατιωτική δικτατορία. Σκέφτηκα λοιπόν, να διατυπώσω σε ένα επίμετρο κάποιες
εκτιμήσεις μου, αναμφίβολα υποκειμενικές και όχι θέσφατα, για το πώς οξύνθηκε
σε τόσο μεγάλο βαθμό η αντιπαλότητα μεταξύ του επίσημου τουρκικού κράτους, υπό
την διακυβέρνηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (στα τουρκικά Adalet ve Kalkınma
Partisi) και πιο γνωστό ως ΑΚΡ ή AK Parti.
Η
σύγκρουση του κυβερνώντος κόμματος της Τουρκίας, του AK Parti με τον M. Fethullah Gülen και το κίνημά του, γνωστό ως Hizmet ή Cemaa, έχει ως αφετηρία το έτος
2013, όταν ο Recep Tayyip Ertoğan ήταν πρωθυπουργός
της χώρας. Η κυβέρνηση είχε αποφασίσει να δημιουργήσει ένα εμπορικό κέντρο στην
θέση του πάρκου Γκεζί, κοντά στην πλατεία Ταξίμ. Από τις 28 Μαΐου 2013 αρχίζουν
διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του κυβερνητικού σχεδιασμού. Οι διαδηλώσεις
εξελίχθηκαν σε ταραχές σε όλη τη χώρα, όταν μια ομάδα που είχε καταλάβει το
πάρκο δέχθηκε επίθεση της Αστυνομίας. Ο Πρωθυπουργός της χώρας εμφανίστηκε
ανυποχώρητος με δηλώσεις του την 1η Ιουνίου και τότε οι συγκρούσεις
διαδηλωτών και Αστυνομίας έλαβαν τη μορφή γενικευμένης εξέγερσης σε όλη την
Τουρκία. Ο απολογισμός ήταν, επίσημα, πέντε νεκροί και περισσότεροι από 7.500
τραυματίες, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία.
Από τους τραυματίες 50 περίπου ήταν σε κρίσιμη κατάσταση, άλλοι αντιμετώπιζαν
αναπνευστικά προβλήματα και τον κίνδυνο να χάσουν την όρασή τους. Η Διεθνής
Αμνηστία με βαρείς χαρακτηρισμούς έκανε λόγο για «επαίσχυντη βία από την
πλευρά των Αστυνομικών», ενώ η τουρκική κυβέρνηση δέχθηκε έντονη κριτική για
την όλη στάση της απέναντι στους διαδηλωτές από τις Η.Π.Α. και από την
Ευρωπαϊκή Ένωση. Τότε ο Fethullah Gülen άσκησε κριτική κατά της τουρκικής κυβέρνησης για τη
σκληρότητά της και αυτή η στάση του, υπήρξε η αφορμή, σύμφωνα με τους αναλυτές,
να προκύψει η σύγκρουση και να εμφανισθεί η αντιμαχία μεταξύ της Hizmet και του AK Parti. Είχε προηγηθεί η κριτική του Gülen το 2010, κατά του τρόπου που οργανώθηκε η επιχείρηση, που
έμεινε γνωστή ως Gaza flotilla και ουσιαστικά επιδίωξε να «σπάσει» τον ισραηλινό αποκλεισμό της
Γάζας, με πρόσχημα την μεταφορά ανθρωπιστικού και οικοδομικού υλικού στη Γάζα.
Επικεφαλής της όλης οργάνωσης του στολίσκου της Ελευθερίας, όπως ήταν επίσημα η
ονομασία της επιχείρησης, ήταν οργάνωση με δεσμούς με την τουρκική κυβέρνηση.
Και τότε, η κριτική του Gülen είχε προκαλέσει δυσαρέσκεια στους Τούρκους κυβερνώντες.
Η αντιμαχία του
τουρκικού πλέον κράτους απέναντι στον Fethullah
Gülen και στο κίνημα που
καθοδηγεί στην Τουρκία, με ό,τι συνεπάγεται έχει φτάσει στο ανώτατο επίπεδο
όξυνσης. Ήδη το τουρκικό κράτος κατηγορεί τον Χότζα, όπως αποκαλούν τον Gülen οι ακόλουθοί του, ως τρομοκράτη και την
οργανωτική δομή της Hizmet ως τρομοκρατική
οργάνωση. Κατηγορείται ο Fethullah Gülen και το κίνημά του ότι επιδίωκε να ανατρέψει την κυβέρνηση
του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και
τον Πρόεδρο της χώρας Recep Tayyip Ertoğan, έχοντας
δημιουργήσει μεθοδικά μία παράλληλη δομή προς
το νόμιμο κράτος. Ο Ertoğan έχει αποκαλέσει την όλη
δραστηριότητα του Χότζα και του κινήματός του Paralel
Örgütün δηλαδή παράλληλη οργάνωση προς την οργάνωση του κράτους, με σκοπό την διαλυτική
αποδυνάμωση του δεύτερου και ανάδειξη ενός νέου τουρκικού κράτους, κατά τα
πρότυπα των ιδεών και τις οδηγίες προς τους οπαδούς του, του Fethullah
Gülen.
Η
δημιουργία Paralel Örgüt ή Paralel Yapılanma (παράλληλη
οργάνωση ή παράλληλη δομή), που
αποδίδεται επίσημα από το τουρκικό κράτος στο κίνημα Gülen, μάλλον αποτελεί ένα δάνειο της έννοιας του parallel state που έχει χρησιμοποιήσει ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας
και ιστορικός Robert O. Paxton, για να περιγράψει οργανισμούς, που η όλη
δομή τους μπορεί να συγκριθεί μόνο με τη δομή του κράτους, χωρίς ωστόσο να
επιδιώκουν την ανατροπή του επίσημου κράτους. Στο σημείο αυτό, διαφέρει το
τουρκικό Paralel Örgüt ή παράλληλη
οργάνωση, που αποδίδεται στο
κίνημα του Fethullah Gülen, διότι ευθέως κατηγορείται ότι αυτή η δομή επιδιώκει ως
τρομοκρατική οργάνωση, την ανατροπή του συνταγματικού τουρκικού κράτους.
Δεν έχω την
πρόθεση να ασχοληθώ με την διερεύνηση αν οι κατηγορίες της επίσημης Τουρκίας
και του Fethullah Gülen είναι
ακριβείς ή υπερβολικές ή αναληθείς. Θα εκθέσω στη συνέχεια τις απόψεις μου,
κατά πόσον η δραστηριότητα της Hizmet στην Τουρκία έδωσε βάσιμες αφορμές για να θεμελιωθούν οι
κατηγορίες του κράτους εναντίον της και προπάντων εναντίον του «ερημίτη» του Saylorsburg της Πενσυλβάνια.
Η Hizmet (Υπηρεσία στα ελληνικά) ή Cemaat (Κοινότητα στα ελληνικά), όπως λέγεται η
Κίνηση Gülen, έχει μια ιδιότυπη,
αδιαφανή οργανωτική δομή, απόλυτα αποτελεσματική, τουλάχιστον, όσο δεν υπήρχαν
οι διώξεις στην Τουρκία, γνωστή μόνο στους «μεμυημένους» ακολούθους του Χότζα.
Προς τα έξω εμφανίζεται ως ένα δίκτυο ποικίλων δραστηριοτήτων.
Σ’ αυτές
τις δραστηριότητες, προέχουσα θέση το σύνολο εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, που δεν
περιορίζονται μόνο στην Τουρκία, αλλά και σε ένα σωρό χώρες του κόσμου,
συμπεριλαμβανομένων των Η.Π.Α., της Γερμανίας…. Τα σχολεία αυτά είναι φανερό
πως λειτουργούν όπως τα καθολικά εκπαιδευτήρια, που γίνονται δεκτοί μαθητές
κάθε θρησκείας και αποφεύγεται ο απροκάλυπτος προσηλυτισμός. Χαρακτηριστικό των
σχολείων της Κίνησης, είναι ότι διδάσκεται η τουρκική γλώσσα, ως ξένη γλώσσα σε
όσα λειτουργούν εκτός Τουρκίας. Εξαίρεση αποτελούν τα εκπαιδευτήρια που
λειτουργούν στη Ρωσία, όπου είχε απαγορευθεί η διδασκαλία της τουρκικής
γλώσσας. Τα εκπαιδευτήρια της Hizmet στην Τουρκία δεν είχαν καμιά σχέση με τα
μουσουλμανικά ιεροδιδασκαλεία, τα İmam Hatip. Στα πλαίσια των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων της Κίνησης
πρέπει να προστεθεί ένα δίκτυο φροντιστηρίων, που λειτουργούσε σε όλη την
τουρκική ύπαιθρο. Στα φροντιστήρια παρέχονταν, ως εξωσχολική δραστηριότητα,
στους μαθητές και στους σπουδαστές τα μέσα καλύτερης προετοιμασίας τους στα
μαθήματα, χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών και «μύησης» στην εκμετάλλευση
των δυνατοτήτων του διαδικτύου.
Σε
βαλκανικές χώρες, όπως στην Αλβανία και στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη υπάρχουν
πανεπιστήμια και κολλέγια της Κίνησης,
τα οποία ανταγωνίζονταν παρόμοια ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στις ίδιες
χώρες που είχαν ιδρυθεί και χρηματοδοτούνταν από το επίσημο τουρκικό κράτος.
Η Κίνηση
είχε ιδρύσει και λειτουργούσε οικοτροφεία, όχι αποκλειστικά στην Τουρκία, όπου
γίνονταν δεκτοί κατά κανόνα ή ίσως και μόνο Μουσουλμάνοι σπουδαστές ή μαθητές. Στους
οικοτρόφους καλλιεργούνταν η μουσουλμανική ευσέβεια σύμφωνα με τις αρχές που
διέπουν την Hizmet.
Μια άλλη σημαντική
δραστηριότητα ήταν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, έντυπα και ηλεκτρονικά. Η
καθημερινή εφημερίδα Zaman στην Τουρκία, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, ήταν πρώτη σε
κυκλοφορία. Πολλή σημαντική ήταν και η καθημερινή αγγλόφωνη εφημερίδα Today Zaman. Οι παραπάνω εφημερίδες διέθεταν
ιστότοπους στο διαδίκτυο. Οι αναγνώστες των παραπάνω φύλλων δεν ήταν
αποκλειστικά Μουσουλμάνοι και πολύ περισσότερο ακόλουθοι του Χότζα. Επρόκειτο
για δύο εκδοτικές προσπάθειες, μάλλον άρτιες στην παρεχόμενη ενημέρωση, με ήπιες
πολιτικές θέσεις. Σε κάθε φύλλο, υπήρχε μία στήλη που ασχολούνταν με ζητήματα
ισλαμικής πίστης. Συγγραφείς θεολόγοι στελέχη της Κίνησης. Η Zaman είχε εκδοτική παρουσία στο Αζερμπαϊτζάν, στη Ρουμανία, στη
Γερμανία, στη Γαλλία (γαλλόφωνη έκδοση). Στον χώρο της τηλεόρασης το τουρκικό
κανάλι Samanyolu TV ανήκε στην Κίνηση. Ενώ, ένα ανεξάρτητο πρακτορείο ειδήσεων
στην Τουρκία επίσης ανήκε στην Hizmet. Η τράπεζα Bank Asya ήταν συμφερόντων ακολούθων του Χότζα, όπως και η ασφαλιστική
εταιρία Işık.
Η Κίνηση
έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να προσεταιριστεί επιχειρηματίες με ικανοποιητική
οικονομική επιφάνεια. Δεν απαιτούσε πάντοτε αφοσίωση απ’ αυτούς τους ανθρώπους,
αλλά τους ενθάρρυνε να είναι χορηγοί, κυρίως των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων
της. Διότι πρέπει να λεχθεί, ότι στα εκπαιδευτήρια της Hizmet, προκειμένου να φοιτούν και μαθητές από
φτωχές οικογένειες λειτουργούσε ένας μηχανισμός παροχής υποτροφιών, για να
καλύπτονται τα έξοδα σπουδών ή διαμονής στα οικοτροφεία των μην προνομιούχων
οικονομικά μαθητών ή σπουδαστών. Οπότε οι χορηγίες από πλούσιους δωρητές ήταν
αναγκαίες. Σοβαροί επιχειρηματικοί όμιλοι στην Τουρκία ανήκαν σε αφοσιωμένους
ακόλουθους του Χότζα.
Τους κύκλους της Cemaat εμπλούτιζαν αξιόλογοι επιστήμονες και ελεύθεροι
επαγγελματίες.
Η Hizmet πράγματι είχε διεισδύσει στα σώματα ασφαλείας της Τουρκίας
(Αστυνομία και Στρατοχωροφυλακή). Στελέχη της Αστυνομίας και της
Στρατοχωροφυλακής ήταν αφοσιωμένοι στους σκοπούς της Hizmet και στον Gülen. Επίσης ανεξακρίβωτος, πάντως όχι αμελητέος
αριθμός δικαστών, ήταν επίσης άνθρωποι που εγκολπώνονταν τις αρχές της Κίνησης.
Ο M. Fethullah Gülen είναι ένας αναμφίβολα χαρισματούχος
άνθρωπος. Απέφυγε να δημιουργήσει οικογένεια για να αφοσιωθεί στο έργο του, που
είναι η Hizmet. Είναι ένας
Μουσουλμανός Σουννίτης Ιμάμης, της σχολής Χανεφί. Χωρίς να έχει υπάρξει ποτέ
μέλος σούφικης Αδελφότητας έχει αναδειχθεί αξιόλογος μελετητής του Σουφισμού
και έχει συγγράψει ένα σημαντικό σχετικό έργο. Η επιρροή που έχει εμπνεύσει τις
ιδέες του Gülen οφείλεται στον Bediuzzaman Said Nursi και στο πολύτομο έργο του Risale-i Nur που θεωρείται από αρκετούς Τούρκους Μουσουλμάνους ένα σπουδαίο ταφσίρ (συλλογή ερμηνευτικών σχολίων στο
Κοράνιο).
Κατά βάση,
οι αρχές που εμπνέει ο Fethullah Gülen στους αφοσιωμένους ακολούθους του είναι
άκρως συντηρητικές και στερούνται την αύρα που εμπνέει ο Σουφισμός σε όσους
έχουν μαθητεύσει δίπλα σε φωτισμένους Σούφι Δασκάλους. Λ.χ. οι γυναίκες της
Κίνησης οφείλουν να καλύπτουν το κεφάλι τους με τη γνωστή μουσουλμανική μαντήλα
και γενικά να τηρούν τους ενδυματολογικούς κανόνες του hijab. Το κάπνισμα είναι απαγορευμένο. Ο ζήλος
που επιδεικνύουν οι ακόλουθοι του Χότζα ως προς την ακριβή τήρηση, από πλευράς
χρόνου, των πέντε ημερήσιων τελετουργικών προσευχών, ακόμα και όταν ταξιδεύουν,
για έναν «αμύητο» παρατηρητή θα μπορούσε να εκληφθεί σαν μια εμμονή.
Με τους
όρους που παρουσίασε ο Robert Paxton το παράλληλο κράτος (parallel state), χωρίς αμφιβολία η Hizmet ήταν ένα «κράτος εν κράτει» μέσα στην Τουρκία. Μάλιστα, ενώ
ο Χότζας, παρουσιάζεται σαν ένας απλός και αφοσιωμένος άνθρωπος του θεού, με
τις δραστηριότητες της Κίνησής του ενδιαφερόταν να διεισδύσει στους πλέον
αποτελεσματικούς μηχανισμούς της τουρκικής κοινωνίας και κατά κάποιο τρόπο μ’
αυτό τον τρόπο να την «αλώσει». Δηλαδή, όπως λέχθηκε επικέντρωνε η Κίνηση το ενδιαφέρον της να στρατολογήσει
στις τάξεις της οικονομικά εύρωστους επιχειρηματίες, αστυνομικούς και δικαστές.
Ταυτόχρονα, με την χρήση των παντοδύναμων στην εποχή μας Μέσων Μαζικής
Επικοινωνίας επιδίωκε να επηρεάσει την τουρκική κοινωνία, αλλά και τους
Τούρκους μετανάστες κυρίως σε ευρωπαϊκές χώρες. Τέλος, το ιδιαίτερο βάρος που έδειχνε στην
παροχή εκπαίδευσης στη νεότητα ήταν ίσως ο πιο σοβαρός σχεδιασμός για να
διαμορφωθεί μακροπρόθεσμα ένα μοντέλο σκέψης, σύμφωνα με τις αρχές
μουσουλμανικές αρχές του Χότζα.
Το μεγάλο
πρόβλημα ασυνέπειας, κατά τη γνώμη μου, τόσο του ίδιου του Fethullah
Gülen, όσο και της Κίνησής
του ήταν ότι αδιαφορούσε για τους απλούς ανθρώπους της τουρκικής κοινωνίας, που
είναι φτωχοί, συχνά ολιγογράμματοι, χωρίς τη δυνατότητα να συνεισφέρουν οικονομικά για την υλοποίηση των σχεδιασμών
της Cemaat, αλλά που
παρόλα αυτά είναι άνθρωποι του Θεού και χωρίς αμφιβολία έχουν ανάγκη να μάθουν
περισσότερα για την πίστη τους και να στηριχτούν για να υπομείνουν τις αδικίες
μιας σκληρής κοινωνίας, όπως είναι η τουρκική. Η Κίνηση του Χότζα ποτέ δεν
άρθρωσε λόγο, τουλάχιστον από τα μελετήματά μου και από τις εμπειρίες μου, υπέρ
της κοινωνικής δικαιοσύνης που να αφορά τους απλούς ανθρώπους του λαού. Με
τρόπο που τολμώ να χαρακτηρίσω ανάλγητο, η Hizmet ενδιαφερόταν να κάνει συμμάχους και οπαδούς της, τους από
κάθε άποψη ισχυρούς της τουρκικής κοινωνίας και της τουρκικής πολιτικής
κονίστρας. Και αποδείχθηκε, ότι η επιρροή του Fethullah Gülen στις λαϊκές μάζες ήταν και παραμένει
ανύπαρκτη….
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ:
Οφείλω θερμές ευχαριστίες στον κ. Δημοσθένη Γιαγτζίογλου για τις παρατηρήσεις
του, που με οδήγησαν σε κάποιες επιβεβλημένες διορθώσεις.
©ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ
30/07/2016
