Η «ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ» ΤΩΝ ΜΠΕΚΤΑΣΉΔΩΝ ΑΛΕΒΙΤΩΝ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ

Γιώργος Α. Δούδος Στις 19 Ιουνίου 2022 είχε εγκαινιαστεί το πρώτο Cem Evi (η απόδοση από την τουρκική σημαίνει: Οίκος Συνάξεως) των Αλεβιτών της Ελλάδος, στο χωριό Μεγάλο Δέρειο της Θράκης. Ήταν ένα σημαντικό γεγονός ανάδειξης του σεβασμού της ελευθερίας της πίστεως στην Ελλάδα και συγχρόνως ανάδειξης μιας θρησκευτικής κοινότητας, που ζούσε υπόγεια, στην απαξία εκ μέρους των Σουννιτών Μουσουλμάνων της Θράκης. Στις μέρες μας έχει καταρτισθεί σχέδιο νόμου που έχει τεθεί υπό δημόσια διαβούλευση ως τις 22 Ιουλίου 2025 και μεταξύ μεταξύ των άλλων, προβλέπει και τα εξής: «Αναγνωρίζεται ως θρησκευτικό νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου του άρθρου 2 του ν. 4301/2014 (Α’ 223), η θρησκευτική κοινότητα των Μπεκτασήδων Αλεβιτών Μουσουλμάνων Θράκης, με την επωνυμία “Μπεκτασήδες Αλεβίτες Μουσουλμάνοι Θράκης Θρησκευτικό Νομικό Πρόσωπο”…». Η έδρα της Θρησκευτικής Κοινότητας των Μπεκτασήδων Αλεβιτών θα βρίσκεται στη Ρούσσα της Ροδόπης. Στην Ρούσσα υπάρχει ο περίφημος Τεκκές του Σεγίτ Αλή Σουλτάν ή Κιζίλ Ντελή. Πρόκειται για ένα σημαντικό προσκύνημα των Μπεκτασήδων Αλεβιτών, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για το σύνολο των Μπεκτασήδων Αλεβιτών όλου του κόσμου. Στον περίβολο του Τεκκέ της Ρούσσας, οι άνθρωποι που με ανιδιοτέλεια φροντίζουν το προσκύνημα, με σεβασμό επιδεικνύουν μια τεράστια μουριά, που το βλαστάρι της μεταφέρθηκε από το Χατζημπεκτάς της Ανατολίας, που βρίσκεται το μνήμα (τούρμπε) του Χατζή Μπεκτάς Βελή, ιδρυτή της Σούφικης Αδελφότητας των Μπεκτασήδων και κυρίαρχης προσωπικότητας σε σεβασμό των Αλεβιτών. Συγχρόνως, το παραπάνω νομοσχέδιο προβλέπει την ίδρυση “Διαχειριστικής Επιτροπής Βακουφίων Μπεκτασήδων Αλεβιτών Μουσουλμάνων Θράκης (Δ.Ε.ΒΑ.Μ.Α.Μ.Θ.)“, που θα διοικεί και θα διαχειρίζεται τα αλεβίτικα Βακούφια (κάθε είδους περιουσιακά στοιχεία και τις προσόδους τους). Τέλος, το νομοσχέδιο προβλέπει τη ρύθμιση θεμάτων που αφορούν τους χώρους λατρείας και συνάξεως των Μπεκτασήδων Αλεβιτών Μουσουλμάνων και την εκπαίδευση των μαθητών που ανήκουν στην Κοινότητα. Η προσπάθεια των Μπεκτασήδων Αλεβιτών να αποκτήσουν αυτόνομη υπόσταση ως θρησκευτική και πολιτιστική κοινότητα, εντελώς διακεκριμένη από τους Σουννίτες Μουσουλμάνους, που αποτελούν την πλειοψηφία στην Θράκη, δικαιώνεται μετά από πολύχρονους αγώνες. Κι αυτό οφείλεται στον εξαιρετικά παραγωγικό Γενικό Γραμματέα Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας Γιώργο Καλαντζή, που το 2022 είχε συμβάλλει αποφασιστικά στην ίδρυση του πρώτου Τζεμ Εβί στο Μεγάλο Δέρειο, που προανέφερα. Η Κοινότητα των Μπεκτασήδων Αλεβιτών στη Θράκη είναι μια πραγματικότητα. Μέχρι τώρα υπήρχε στην σκιά της επικυρίαρχης σουννιτικής Μουσουλμανικής Κοινότητας. Ήταν μια μειονότητα μέσα στην μειονότητα. Υπήρχαν Αλεβίτες που εμφανίζονταν σαν σουννίτες και κρυφά τηρούσαν τα δικά τους ήθη. Αλεβίτες νέοι, που μετακινούνταν από τα ορεινά χωριά τους στον κάμπο, προσηλυτίζονταν στον ισλαμική «ορθοδοξία» των Σουννιτών, είτε από πιέσεις του κοινωνικού περίγυρου, είτε από ένα ιδιότυπο θρησκευτικό ρατσιμό σε βάρος τους. Οι Σουννίτες επί χρόνια διέδιδαν κακόβουλα ψέματα και συκοφαντίες κατά των Μπεκτασήδων Αλεβιτών: Μεταξύ των άλλων, πως οι γυναίκες επιδίδονταν σε όργια τις νύχτες μετά από τις τελετές τους που περιλάμβαναν ακατάπαυστη κατανάλωση αλκοόλ… Από την πλευρά του Προξενείου της Τουρκίας στην Κομοτηνή, που αναγνωρίζει και στηρίζει του λεγόμενους «εκλεγμένους» Μουφτήδες Κομοτηνής και Ξάνθης, η αναγνώριση της Κοινότητας των Μπεκτασήδων Αλεβιτών είναι μάλλον ή βέβαιο, ότι θα θεωρηθεί σαν ενέργεια του ελληνικού κράτους, που εξυπηρετεί την «διάσπαση» της «τουρκικής μουσουλμανικής μειονότητας». Η αντίδραση μπορεί να μην εκδηλωθεί επίσημα και δημόσια, αλλά θα το αρνητικό σχόλιο θα διαδίδεται «από στόμα σε στόμα»… Στην Τουρκία, η Κοινότητα των Αλεβιτών, αποτελεί την πολυπληθέστερη θρησκευτική και πολιτισμική μειονότητα στη χώρα. Είναι μια πολύπαθη κοινότητα, εξαιτίας διακρίσεων και διωγμών, συχνά με την ένοχη ουδετερότητα ή σιωπή του κράτους. Στο παρελθόν, όταν ο Recep Tayyip Erdoğan ήταν Δήμαρχος του Μητροπολιτικού Δήμου της Ισταμπούλ, υπήρξε μια «ανίερη» προσπάθεια του Δήμου, να κατεδαφίσει το μεγάλο προσκύνημα των Αλεβιτών στο Σκούταρη της ασιατικής ακτής της Πόλης, το Τζεμ Εβί του Σουλτάν Καρατζά Αχμέτ, όπου βρίσκεται και το μνήμα του. Ο λόγος που είχε προβληθεί για την κατεδάφιση, ήταν ότι το κτίριο, που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα, δεν διέθετε οικοδομική άδεια! Με παρέμβαση του τότε Πρωθυπουργού της Τουρκίας δεν αποφεύχθηκε η κατεδάφιση του Τζεμεβί Καρατζά Αχμέτ. Στις 2 Ιουλίου του 1993 στην πόλη Σιβάς της ανατολικής Τουρκίας διεξαγόταν ένα πολιτιστικό φεστιβάλ των Αλεβιτών στο ξενοδοχείο Madimak. Φανατισμένοι Σουννίτες Μουσουλμάνοι επιτέθηκαν στο ξενοδοχείο με πρόθεση να διαλύσουν την εκδήλωση. Έβαλαν φωτιά στο Madimak και δολοφονήθηκαν φρικτά τριάντα τρεις (33) από τους συμμετέχοντες και δύο υπάλληλοι του ξενοδοχείου. Τότε κινδύνεψε η ζωή του σημαντικού Τούρκου συγγραφέα Αζίζ Νεσίν, που συμμετείχε στις εκδηλώσεις. Εκείνη η επίθεση των Σουννιτών κατά των Αλεβιτών έχει μείνει στην ιστορία, ως η Σφαγή της Σεβάστειας (Σιβάς)! Σουννίτες Μουσουλμάνοι, δείχνουν το μίσος τους κατά των Μπεκτασήδων Αλεβιτών και σε άλλα μέρη των Βαλκανίων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός ιστορικού μπεκτασίδικου τεκκέ στο Τέτοβο της Βόρειας Μακεδονίας. Φανατικοί Σουννίτες, που δέχονταν υποστήριξη από τους Ουαχαμπίτες της Σαουδικής Αραβίας, το 2002 εκδίωξαν τους Μπεκτασήδες από τον τεκκέ, και τον μετέτρεψαν σε σουννιτικό τζαμί. Αργότερα, το 2010 έβαλαν φωτιά σε μεγάλο και σημαντικό μέρος του Τεκκέ, ενός μνημείου πολιτισμού ηλικίας περίπου 600 ετών! Η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας, γνωστή ως Diyanet, έχει ως αποστολή τη στήριξη και την προώθηση του σουννιτικού Ισλάμ στη χώρα και στο εξωτερικό όπου ζουν Τούρκοι. Το Diyanet υπάγεται απ’ ευθείας στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, αφόρου το ύπατο αξίωμα κατέχεται από τον κ. Erdoğan. Ενώ το Diyanet αναγνωρίζει ως χώροι μουσουλμανικής λατρείας τα σουννιτικά τζαμιά και τα τζαμιά των Τζεφαρί Σιϊτών, αγνοεί τα τζεμεβί των Αλεβιτών. Ως υποσημείωση προσθέτω, ότι οι «εκλεγμένοι» Μουφτήδες στην Θράκη αναγνωρίζονται από το Diyanet! Ποιοι είναι όμως οι Μπεκτασήδες Αλεβίτες και τί πιστεύουν; Οι Μπεκτασήδες είναι μια σούφικη Αδελφότητα (στα τουρκικά οι αδελφότητες των Σούφι λέγονται tarikát από την αραβική λέξη táriqa, που σημαίνει ‘δρόμος’). Ιδρυτής τους ήταν ο Χατζή Μπεκτάς Βελή, που ο τάφος του αποτελεί σεβάσμιο προσκύνημα και βρίσκεται στο χωριό Χατζημπεκτάς στο Νεβσεχίρ της Καππαδοκίας. Ο Τεκκές της Ρούσσας ήταν το κέντρο των Μεκτασήδων στην Ρούμελη, όπως λέγονταν γενικά οι ευρωπαϊκές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όλοι οι επικεφαλής των μπεκτασίδικων τεκκέδων πέραν της Ανατολίας, (Ντεντέδες λέγονται και dede σημαίνει στα τουρκικά ‘γέροντας’), ελάμβαναν τα διάσημα του διακονήματός τους από τον Τεκκέ της Ρούσσας. Οι Αλεβίτες μοιράζονται την πνευματικότητα των Μπεκτασήδων και τιμούν ιδιαίτερα τον Χατζή Μπεκτάς Βελή. Ιδίως στο παρελθόν οι Αλεβίτες ήταν κυρίως απόγονοι των τουρκομάνικων φυλών που κατοικούσαν στην ύπαιθρο της Ανατολίας. Επίσης, αρκετές φυλές Κούρδων είναι Αλεβίτες. Υποστηρίζεται, ότι Αλεβίτες είναι οι κάτοικοι της υπαίθρου της Ανατολίας, ενώ οι Μπεκτασήδες κάτοικοι των αστικών κέντρων. Αλεβίτης είναι ο πολιτικός ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) της Τουρκίας Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Επίσης, ο έγκλειστος στη φυλακή Δήμαρχος του Μητροπολιτικού Δήμου της Ισταμπούλ Εκρέμ Ιμάμογλου, συχνά συμμετέχει σε εκδηλώσεις των Αλεβιτών, ενώ έχει καταγραφεί να τραγουδά αλεβίτικα τραγούδια με τη συνοδεία σάζι. Σήμερα οι Μπεκτασήδες και οι Αλεβίτες θεωρούνται συνώνυμοι χαρακτηρισμοί της ίδιας θρησκευτικής κοινότητας, τόσο στην Τουρκία, όσο και στην Ελλάδα, γι’ αυτό και προσδιορίζονται ως Μπεκτασί-Αλεβί (Μπεκτασήδες Αλεβίτες). Η Κοινότητα των Μπεκτασήδων Αλεβιτών δεν είναι υπερβολή αν ειπωθεί, ότι εκφράζουν ένα τουρκικό Ισλάμ, με πολιτιστική και όχι εθνικιστική έννοια. Πολλοί, τον επιθετικό προσδιορισμό ‘Αλεβίτες’ (Alevi, Aleviler στα τουρκικά), τον συνδέουν με τον Ιμάμη Αλή, που ευλαβούνται ιδιαίτερα. Το ορθό είναι πως το Alevi πηγάζει από την τουρκική λέξη ‘alev’ που σημαίνει φλόγα! Ο Χατζή Μπεκτάς Βελή υπήρξε ο μόνος τουρκόφωνος ιδρυτής σούφικης Αδελφότητας. Ενώ ο μαθητής του Γιουνούς Εμρέ, που έζησε τον 14ο αιώνα, παραμένει ο κορυφαίος ποιητής της τουρκικής γλώσσας. Οι ιδρυτές άλλων γνωστών σούφικων Αδελφοτήτων, διαδεδομένων στην Τουρκία και μεταξύ Τούρκων του εξωτερικού, καμιά σχέση δεν είχαν με την τουρκόφωνη κουλτούρα. Περιορίζομαι να αναφέρω τον Αχμέτ Ριφαΐ, ιδρυτή του τάγματος των Ριφαΐ, τον Αμπντούλ Καντίρ Γκεϊλανί, ιδρυτή των Καντιρί, που ήταν και οι δύο Άραβες, ο Τζαλαντουντίν Ρουμί, ιδρυτής των Μεβλεβήδων ήταν Πέρσης, ο Μπαχαουντίν Νακσμπάντ, ιδρυτής του τάγματος των Νακσιμπαντί, ήταν από την Κεντρική Ασία και το μνήμα του βρίσκεται στο Ουζμπεκιστάν. Οι Μπεκτασήδες Αλεβίτες τιμούν ισότιμα προς τους άνδρες τις γυναίκες. Στον τελετουργικό χορό ‘σεμά’ των Αλεβιτών συμμετέχουν από κοινού άνδρες και γυναίκες. Οι Αλεβίτισσες αγνοούν τους αυστηρούς ενδυματολογικούς κανόνες που επιβάλλουν οι Σουννίτες στις γυναίκες, με την τήρηση του niqab ή του hijab ή του chador (πάντοτε να κρύβουν με μαντήλα τα μαλλιά τους και συχνά με φερετζέ το πρόσωπο). Οι νέες γυναίκες των Αλεβιτών ντύνονται μοντέρνα. Οι Μπεκτασήδες Αλεβίτες αγαπούν τη μουσική και τιμούν την ποίηση. Το κατ’ εξοχήν μουσικό όργανο των Αλεβιτών είναι το σάζι (πρόκειται για έγχορδο όργανο, παρόμοιο με το μπουζούκι και τον ταμπουρά). Οι Ασίκηδες της Ανατολίας, οι περιπλανώμενοι τραγουδοποιοί χρησιμοποιούν το σάζι και είναι Αλεβίτες. Οι Ασίκηδες υπάρχουν και σήμερα στην Τουρκία, ενώ η ανάμνηση του υπέροχου τυφλού Ασίκη Βεϊσέλ (Âşik Veysel), που πέρασε τον Μάρτιο του 1973 είναι ζωντανή… Οι Μπεκτασήδες Αλεβίτες δεν τηρούν τη νηστεία του Ραμαζανιού και καταναλίσκουν αλκοόλ. Δεν πηγαίνουν για προσκύνημα στη Μέκκα, ενώ τιμούν ιδιαίτερα τα μνήματα (τούρμπε) Αγίων της παράδοσής τους. Τιμούν ιδιαίτερα ορισμένους Χριστιανούς Αγίους. Σε ένα εξώκκλησι του Αγίου Γεωργίου, επάνω σε βραχώδη λόφο, με αρχαίο πέτρινο πηγάδι, στην περιοχή της Τραϊανούπολης του Έβρου, το εξωκκλήσι του Αγίου ήταν, ελπίζω να είναι και σήμερα, τόπος σύναξης και λατρείας των Μπεκτασήδων Αλεβιτών της περιοχής. Οι Μπεκτασήδες Αλεβίτες στην Θράκη, όσο δεν υπήρχε η δυνατότητα ίδρυσης Τζεμ, συνάζονταν είτε σε Τεκκέδες, είτε σε σπίτια, είτε σε απόμακρα χριστιανικά εξωκκλήσια. Τέλος, το μεγάλο πανηγύρι στο ‘Χίλια’ της Ροδόπης με παραδοσιακούς παλαιστικούς αγώνες των Πεχλιβάνηδων είναι μια ετήσια σύναξη των Μπεκτασήδων Αλεβιτών, που επανειλημμένα οι καθοδηγούμενοι από το Προξενείο της Κομοτηνής έχουν επιχειρήσει να καπηλευτούν. Από θρησκειολογικής άποψης οι Μπεκτασήδες Αλεβίτες χαρακτηρίζονται για τον συγκριτισμό, που τους διακρίνει από το «ορθόδοξο» Ισλάμ των Σουννιτών. Στον μεγάλο διαχωρισμό του Ισλάμ σε Σουννίτες και Σιΐτες, οι Μπεκτασήδες Αλεβίτες συγκαταλέγονται στο σιϊτικό ρεύμα. Το σουννιτικό Ισλάμ είναι συγκεντρωτικό, γι’ αυτό και οι ισλαμικές ηγεμονίες το υποστήριζαν και το στηρίζουν. Λέγεται, ότι υπήρξαν Οθωμανοί Σουλτάνοι, που ενώ σε προσωπικό επίπεδο αποδέχονταν τις σιϊτικές πεποιθήσεις, χάριν του ελέγχου της Αυτοκρατορίας υποστήριζαν το σουννιτικό Ισλάμ. Το σιϊτικό Ισλάμ περικλείει ποικίλα ρεύματα στους κόλπους του και αμφισβητεί την υποταγή σε μια κεντρική εξουσία. Η περίπτωση του θεοκρατικού καθεστώτος του Ιράν αποτελεί αναίρεση των αρχών και των παραδόσεων που έχουν καλλιεργηθεί στο σιϊτικό ρεύμα. Στους κόλπους των διαφόρων ρευμάτων του σιϊτικού Ισλάμ, η καλλιέργεια του μυστικισμού (τασσαούφ) είναι εξαιρετικά οικεία, σε αντίθεση με το σουννιτικό Ισλάμ που είναι φορμαλιστικό και εγγενώς κουβαλά τις ρίζες του φονταμενταλισμού. Χαρακτηριστικό είναι, ότι εκτός από το τάγμα των Μπεκτασήδων, που αυτοπροσδιορίζεται ως σιϊτικού προσανατολισμού, το τάγμα των Ριφαΐ και των Καντιρί, μολονότι είναι διαδεδομένα μεταξύ σουννιτών Μουσουλμάνων τηρούν παραδόσεις που προσιδιάζουν στον σιϊτικό Ισλάμ. Σε όλους τους επιμέρους κλάδους του Σιϊτικού Ισλάμ, όπως και μεταξύ των Μπεκτασήδων Αλεβιτών, εκτός από την πεποίθηση στον Θεό, στον Αλλάχ και την αναγνώριση του Μωάμεθ ως απεσταλμένου του Θεού και τελευταίου Προφήτη μιας αλυσίδας Προφητών, που ξεκινά από τον Αβραάμ, τιμάται ιδιαίτερα ο Αλή ιμπν Αμπού Ταλίμπ, ο τελευταίος από τους ιστορικά τέσσερις δικαίους Χαλίφες (κάτι που δέχονται και οι Σουννίτες), που δολοφονήθηκε από Χατζιρίτες (Μουσουλμάνοι που είναι οι πάτρωνες των Ισλαμιστών), ενώ προσευχόταν σε τζαμί στην πόλη Κούφα. Η δολοφονία του Αλή, που στο σιϊτικό Ισλάμ αποκαλείται Ιμάμης Αλή, αποτέλεσε την βαθιά ρήξη του Ισλαμικού Κόσμου. Οι Σουννίτες αποδέχθηκαν την μετατροπή του Χαλιφάτου (της πνευματικής και διοικητικής ηγεσίας των Μουσουλμάνων) σε κληρονομική μοναρχία από τον Μωαβία, που μετέφερε την έδρα του Χαλιφάτου στη Δαμασκό. Οι γιοι του Αλή και εγγονοί του Μωάμεθ, Χασάν και Χουσεΐν, που θεωρούνταν από τους Σιΐτες ως οι μόνοι ηγέτες και Ιμάμηδες της Ούμμα (Οικουμενική Αδελφότητα των Μουσουλμάνων), δολοφονήθηκαν επίσης. Ιδίως η θυσία του Χουσεΐν στην μάχη της Καρμπάλα, που τον δολοφόνησαν οι δυνάμεις του γιου του Μωαβία, χαλίφη της Δαμασκού, Γιαζίντ, εδραίωσε το ρήγμα στο Ισλάμ. Στα πλαίσια μιας πρωτόγνωρης ελευθερίας, το σιϊτικό Ισλάμ είναι πολύμορφο. Ενώ όλοι οι Σιΐτες μετέχουν του βαθύτατου σεβασμού του Ιμάμ Αλή, του Ιμάμ Χασάν και του Ιμάμ Χουσεΐν, πέραν τούτων κάθε επιμέρους έκφραση έχει την δική της ταυτότητα και ιδιοπροσωπία. Λ. χ. οι Αλαουΐτες της Συρίας, (που δέχθηκαν δολοφονικές επιθέσεις από τους Σουννίτες του νέου καθεστώτος Τζολάνι), μπορεί να μοιάζουν σε αρκετά σημεία με τους Αλεβίτες της Τουρκίας, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν είναι ίδιες θρησκευτικές κοινότητες. Στα πλαίσια της καλλιέργειας του μυστικισμού εντός των κόλπων του σιϊτικού Ισλάμ, έχουν δημιουργηθεί θρησκευτικές κοινότητες, που έχουν «μυστικά» από τον βέβηλο κόσμο (Μουσουλμάνους και μη) και μάλιστα στην πορεία του χρόνου έχουν ιδρύσει κοινότητες, που δεν ταυτίζονται με το Ισλάμ. Θα αναφερθώ στους Δρούζους, που κατοικούν στο Ισραήλ, στο νότιο Λίβανο και στη νότια Συρία, και στους Μπαχά’ι, που είναι μια ισλαμογενής παγκόσμια θρησκεία διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο. Οι Αλεβίτες της Τουρκίας, εξαιτίας της πλούσιας κουλτούρας που διασώζουν και καλλιεργούν, έχουν εξελιχθεί σε μια πολιτισμική Κοινότητα, που υπερβαίνει τα όρια της θρησκευτικής κοινότητας. Οι Αλεβίτες ανέκαθεν υποστήριζαν την κοσμική φύση της Τουρκικής Δημοκρατίας και τιμούν τη μνήμη του Κεμάλ Ατατούρκ. Σε αρκετά Τζεμεβί, σε περίοπτη θέση δεσπόζουν εικόνες του Ιμάμη Αλή, του Κεμάλ Ατατούρκ και του Χατζή Μπεκτάς Βελή. ©ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ 17/07/2025 Στις φωτογραφίες αναρτώνται ο Τεκκές της Ρούσσας, το Τζεμ Εβί στο Μεγάλο Δέρειο του Έβρου, εικόνα του Χατζή Μπεκτάς Βελή, εσωτερικό Τζεμ Εβί στην Άγκυρα με φωτογραφία του Κεμάλ Ατατούρκ σε περίοπυτη θέση.