Όποτε έρχονται μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, ανεξαρτήτως ποιας θρησκευτικής κοινότητας είναι, μου έρχεται στο νου η ανάγκη ανάπτυξης και ατέρμονης καλλιέργειας του διαθρησκειακού διαλόγου. Η σκέψη μου δεν πηγαίνει στις ακαδημαϊκές ημερίδες ή στα συνέδρια που διοργανώνονται με τη συμμετοχή επιφανών θεολόγων, γιατί κατά κανόνα τα πεπραγμένα τέτοιων εκδηλώσεων έχουν έντονο κοσμικό χαρακτήρα. Παραμένουν απόμακρα για τους ανθρώπους της καθημερινής ζωής, που λατρεύουν τον Θεό με την απλότητα της καρδιάς τους βιώνοντας το άγχος της επιβίωσης με την πικρή γεύση της αδικίας στο στόμα ….
Ο διαθρησκειακός διάλογος είναι μια ανάγκη χάριν των ανθρώπων και όχι για κανένα άλλο λόγο. Οι άνθρωποι που μοιράζονται τους ίδιους τόπους, τις ίδιες γειτονιές, ιδρώνουν στους ίδιους τόπους για το μεροκάματο, παραμένουν δυστυχώς πολύ συχνά ξένοι μεταξύ τους γιατί ανήκουν σε διαφορετική, σε ξένη θρησκευτική κοινότητα, ο ένας προς τον άλλον!
Η τραγικότητα και η αγριότητα των θρησκευτικών συγκρούσεων μέσα στην ιστορία δυστυχώς είναι μοναδικά φαινόμενα. Αν και συνήθως πίσω από τη θρησκευτική διαφορετικότητα υποκρύπτονται άλλου είδους διαφορές, που προκαλούν οργή, θυμό και μεταμορφώνονται σε τυφλή βία! Απλώς είναι πιο εύκολο να ντυθεί τον μανδύα της μιας ή της άλλης θρησκευτικής κοινότητας η αντιπαλότητα που εκτρέφεται από την αδικία και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο!
Στη διαδρομή της ιστορίας το Ισλάμ είχε επιδείξει αξιόλογη ανεκτικότητα προς τις μη μουσουλμανικές θρησκευτικές κοινότητες, ιδίως εκείνες των Χριστιανών και των Εβραίων. Απεναντίας Χριστιανοί και Εβραίοι φέρθηκαν με σκληρότητα και μικροψυχία απέναντι στους Μουσουλμάνους κατά την πρώιμη εμφάνιση του Ισλάμ, ακόμα και όταν οι δεύτεροι αναδεικνύονταν ευεργέτες τους. Η «χάρτα των προνομίων των Χριστιανών», ο περίφημος ‘αχτιναμέ’, του Προφήτη Μοχάμεντ προς φυλάσσεται στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, εγγυάται τα προνομιακά δικαιώματα των Χριστιανών που ζουν σε ένα μουσουλμανικό κράτος. Αντίθετο είναι το παράδειγμα του Ιωάννη του Δαμασκηνού (8ος αιώνας κ.χ.), άγιου της Εκκλησίας, σπουδαίου θεολόγου και υμνογράφου. Προτού γίνει ιερομόναχος στη μονή του αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη προσέφερε υπηρεσίες στον Ομμεϋάδη Χαλίφη της Δαμασκού, όπως πρωτύτερα και ο πατέρας του που αν και Χριστιανός ήταν διοικητής της πόλης αυτής και θησαυροφύλακας του Χαλίφη. Στο ασφαλές περιβάλλον της μουσουλμανικής Δαμασκού και της Παλαιστίνης, όντας με τη μεριά εκείνων που τιμούσαν τις εικόνες στην εκκλησία στηλίτευε χωρίς να κινδυνεύει στο ελάχιστο τους αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης Λέοντα Γ΄ τον Ίσαυρο και Κωνσταντίνο τον Κοπρώνυμο που ήταν «εικονομάχοι». Παρόλα αυτά η πολεμική του κατά του Ισλάμ μόνον ως χυδαία και ιδιαίτερα βάναυση θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί. Μάλιστα η ανίερη πολεμική του Ιωάννη του Δαμασκηνού κατά του Ισλάμ και του Προφήτη Μοχάμεντ υπήρξε κατά κάποιο τρόπο το «υπόδειγμα» όσων κακόβουλων μύθων έχουν αναπαραγάγει έκτοτε Χριστιανοί συγγραφείς, ορισμένοι από τους οποίους κατέχουν δεσπόζουσα θέση ακόμα και στο αγιολόγιο της εκκλησίας .
Τελικά εκείνο που είναι ανάγκη να γίνει είναι να ενημερωθεί ο απλός λαός, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, πως μεταξύ τους υπάρχουν τόσα πολλά κοινά σημεία πίστης, που είναι αντίθετο στο θέλημα του Θεού να διατηρούν εχθρότητα μεταξύ τους. Αυτό δεν σημαίνει σώνει και καλά πως οι Μουσουλμάνοι θα γίνουν Χριστιανοί, ούτε πως οι Χριστιανοί θα ασπασθούν το Ισλάμ. Αλλά υπάρχουν ανάμεσα στο Ισλάμ και στο Χριστιανισμό τόσα πολλά κοινά σημεία, που δεν αφήνουν περιθώρια για άκαιρους φανατισμούς και μίση, ενώ αντιθέτως ρεαλιστικά υπάρχει μια προοπτική προσέγγισης των δύο κοινοτήτων και συνεργασίας σε ζωτικά έργα διακονίας του λαού του Θεού!
Το Ισλάμ εκτός από το ιερό Κοράνιο αποδέχεται ως ιερά Βιβλία το Ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού (στα αραβικά αλ Ιντζίλ) , τους Ψαλμούς του Δαβίδ (αραβικά αζ Ζαμπούρ) και την Πεντάτευχο του προφήτη Μωυσή (στα αραβικά ατ Ταουρά) . Είμαι βέβαιος ότι πολλοί Χριστιανοί, ακόμα και θεολόγοι ή κληρικοί αγνοούν το παραπάνω. Ενώ είμαι βέβαιος ότι στις σύγχρονες συνθήκες μιας σχεδόν γενικευμένης πόλωσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης, όπου το Ισλάμ θεωρείται ‘Ανατολή’ και ο Χριστιανισμός ταυτίζεται με τη ‘Δύση’ η πλειοψηφία των Μουσουλμάνων είτε αγνοεί την ιερότητα των παραπάνω Βιβλίων, είτε την παρακάμπτει «μετά βδελυγμίας» προβάλλοντας την παγιωμένη δικαιολογία πως το Κοράνιο και μόνο είναι απόλυτα επαρκές για τον φωτισμό και την καθοδήγηση των ανθρώπων, μιας και έχει επικρατήσει η άποψη ότι στην Πεντάτευχο (Τορά), στους Ψαλμούς και κυρίως στα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης έχουν γίνει σοβαρές αλλοιώσεις από σκόπιμες ανθρώπινες επεμβάσεις κατά τη διαδρομή του χρόνου και επομένως το Ευαγγέλιο που αναφέρεται στο Κοράνιο δεν είναι το Ευαγγέλιο της κοινά αποδεκτής Καινής Διαθήκης.
Κατά κύριο λόγο η άποψη της σοβαρής αλλοίωσης των αρχικών κειμένων της Βίβλου σε σχέση με την Πεντάτευχο και τους Ψαλμούς ή τα Ευαγγέλια που έχουμε στη διάθεσή μας στηρίζεται σε μια περιορισμένη και στενόκαρδη ερμηνεία εδαφίων του ιερού Κορανίου που βρίσκομε στη Σούρα ‘αλ Μπάκαρα’ 78 και 79 και στη Σούρα ‘αλ Ιμράν’ 78, όπως ίσως και αλλού. Ο καθένας και η καθεμιά αν μελετήσουμε με ιδιαίτερη προσοχή τα προηγούμενα αγιέτ (εδάφια) θα καταλάβουμε μάλλον εύκολα ότι δεν αναφέρονται σ’ αυτά καθαυτά τα ιερά κείμενα της Βίβλου (Πεντάτευχο, Ψαλμοί και Ευαγγέλια) αλλά στις ερμηνείες που έχουν κατασκευάσει κατά καιρούς άνθρωποι, της Συναγωγής ή της Εκκλησίας, οι οποίοι προκειμένου να στηρίξουν δόγματα και πεποιθήσεις έχουν διαστρεβλώσει την απόδοση του ιερού κειμένου, με πρόσχημα να το καταστήσουν ευκολότερα κατανοητό στους απλούς πιστούς.
Υπάρχει ένα περιστατικό γεμάτο πνευματική χάρη που συνέβη σ’ έναν Μουσουλμάνο θεολόγο, με τίτλους από το περίφημο Πανεπιστήμιο Αλ Άζχαρ του Καΐρου. Να πώς το εξιστορεί ο ίδιος: «Μια νύχτα είδα ένα παράξενο όνειρο. Ήμουν πάνω σε μια καμήλα και έβγαινα από μια καταπράσινη όαση. Καταμεσής στην έρημο έπεσα σε μια τρομακτική καταιγίδα. Όταν ο καιρός ησύχασε, ανακάλυψα ότι είχα χαθεί. Περιπλανιόμουν αποκαμωμένος ανάμεσα στα βράχια και στους αμμόλοφους. Το στόμα μου έκαιγε, δεν είχα τίποτα να πιω. Έπεσα στη γη και παρακάλεσα τον Αλλάχ να με σώσει. Τότε, εμφανίστηκε μπροστά μου ένας φωτεινός άγγελος με ανθρώπινη μορφή. Τρόμαξα. Ο άγγελος μου είπε: ‘Μη φοβάσαι, είμαι ο Γαβριήλ, αγγελιαφόρος του Θεού. Με έστειλε για να σε σώσω’. Στο χέρι του κρατούσε ένα ανοιχτό βιβλίο, που από μέσα του ανάβλυζε το δροσερό νερό μιας πηγής. Καθώς πλησίασα, ανακάλυψα ότι αυτό το βιβλίο ήταν… η Βίβλος, η Τορά του Μωυσή και το Ιντζίλ –το Ευαγγέλιο- του Ιησού. Η πρώτη μου αντίδραση ήταν να αναφωνήσω: ‘Όχι, ποτέ! Μακριά από μένα αυτές οι πλανεύτρες πηγές. Προτιμώ να πεθάνω’. Ο άγγελος είπε κάτι που με σημάδεψε: ‘Μη θεωρείς αλλοιωμένο κάτι που μπορεί να σε ξεδιψάσει. Πιες αυτό που σου δίνει ο Αλλάχ’. Ξεπερνώντας τους ενδοιασμούς μου, πλησίασα τα χείλη μου στην πηγή, που με ξεδίψασε. Μετά ξύπνησα μ’ ένα αίσθημα δροσιάς που πλημμύριζε όλη μου την ύπαρξη» .
Στην επικοινωνία ανθρώπων με διαφορετικές πίστεις, εκεί που οι κληρικοί και οι θεολόγοι ορθώνουν εμπόδια, οι απλοί άνθρωποι βρίσκουν διεξόδους, γιατί ο διάλογος και η αλληλοκατανόηση με τον γείτονά μου είναι ανθρώπινη ανάγκη!
Αγίους που τιμά η χριστιανική εκκλησία τιμούν με ιδιαίτερη ευλάβεια και οι Μουσουλμάνοι. Να αναφέρουμε την Παναγία, τον άγιο Γεώργιο, αλλά και τον άγιο Δημήτριο και άλλους πολλούς, που αν κατονομάζουμε ένα προς ένα θα συμπληρωνόταν ένας κατάλογος πολλών σελίδων. Συμβαίνει όμως και το αντίστροφο. Άγιοι Μουσουλμάνοι είναι ιδιαίτερα αγαπητοί ανάμεσα στους Χριστιανούς. Το πλήθος των πιστών, Χριστιανών και Μουσουλμάνων σε δύσκολες στιγμές καταφεύγει στη χάρη αγίων, αδιαφορώντας αν είναι Χριστιανοί ή Μουσουλμάνοι. Προσκυνήματα και εξωκκλήσια είναι ιεροί χώροι τόσο για τους Χριστιανούς όσο και τους Μουσουλμάνους. Μου έρχεται στο νου το εξωκκλήσι του Άι Γιώργη, γνωστό και ως ‘Χαζρέτι Χιζίρ τεκκεσί’ στην κορυφή του βραχόλοφου που δεσπόζει πάνω από τα λουτρά της Τραϊανούπολης, αλλά και το προσκύνημα στο αγίασμα του Αγίου Δημητρίου στο Kuruçesme στην Πόλη. Οι περισσότεροι από τους προσκυνητές είναι Μουσουλμάνοι, άντρες και γυναίκες. Το ίδιο στην Πρίγκηπο, στον Άγιο Γεώργιο τον Κουδουνά. Το ίδιο και στα απομεινάρια της αρχαίας Εφέσου, όπου υπάρχει καθολικό προσκύνημα της Παναγίας, όπου ο ανυποψίαστος επισκέπτης νομίζει πως πρόκειται για τζαμί, βλέποντας αραδιασμένα παπούτσια και παντόφλες έξω από την μικρή εκκλησία της Meryem Ana (Μητέρας Μαρίας, όπως αποκαλούν τρυφερά την Παναγία). Στην πλατεία Τερψιθέας στην
Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης σώζεται ακόμα, δυστυχώς σε απαράδεκτη κατάσταση, το ταφικό μνημείο (türbe) του Μούσα Μπαμπά, που ευλαβούνταν οι Χριστιανοί και ιδίως οι γυναίκες. Είναι γνωστή η λατρεία που έτρεφαν οι Χριστιανοί του Ικονίου, -ορισμένοι συγκαταλέγονταν μεταξύ των μαθητών του-, για τον Τζελαλεντίν Ρουμί, ενώ το ίδιο συμβαίνει και για τον Χατζή Μπεκτάς Ουαλί, ιδρυτή της Αδελφότητας των Μπεκτασήδων.
Στην Αίγυπτο όπου δυστυχώς η πόλωση μεταξύ της χριστιανικής μειοψηφίας των Κοπτών και της μουσουλμανικής πλειοψηφίας του πληθυσμού συχνά εμφανίζει δυσάρεστα φαινόμενα βίας σε βάρος των Χριστιανών, όπως και άλλων μη μουσουλμανικών κοινοτήτων (λ.χ. Μπαχά’ι) τα περιθώρια ενός γόνιμου και αισιόδοξου διαλόγου μεταξύ των δύο θρησκευτικών κοινοτήτων δεν υπάρχουν ή είναι εντελώς αναιμικά. Παρόλα αυτά ο λαός, Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί, έχουν βρει τρόπο και επικοινωνούν υπερβαίνοντας προκαταλήψεις, μίση και διαφορές. Τα μουλίντ, όπως ονομάζονται οι θρησκευτικές γιορτές, είναι περίφημα στην Αίγυπτο. Ίσως είναι ευκαιρίες προσωρινής διαφυγής των απλών ανθρώπων από τη φτώχεια και τη μιζέρια. Μουλίντ τελούν Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί για τιμήσουν αγίους τους. Είναι χαρακτηριστική η συμμετοχή Μουσουλμάνων στο μουλίντ προς τιμή της αγίας Δαμιανής, με επίκεντρο το μεγάλο κοπτικό μοναστήρι στη μνήμη της Αγίας στο βόρειο δέλτα του Νείλου και η συμμετοχή Χριστιανών στο μουλίντ του Αχμέντ ελ Μπαντάουι στην Τάντα. Σ’ ένα άρθρο στην εβδομαδιαία έκδοση της εφημερίδας Αλ Αχράμ του Καΐρου γίνεται αναφορά στον παραπάνω ιδιότυπο «διαθρησκειακό διάλογο» Μουσουλμάνων και Κοπτών με την ευκαιρία των μουλίντ και καταλήγει «ο Θεός είναι αγάπη και η αγάπη δεν κάνει διακρίσεις» ! Αυτά που συμβαίνουν στην Αίγυπτο μπορεί να τα συναντήσει κάποιος και στην Ερυθραία, όπου τόσο ο Χριστιανισμός όσο και το Ισλάμ έχουν βαθιές στο λαό της χώρας αυτής.
Στις 21 Μαρτίου είναι η εαρινή ισημερία για όσους ζούμε στο βόρειο ημισφαίριο. Πρόκειται για την έναρξη της Άνοιξης, με ό,τι συνεπάγεται τούτο στη ζωή του πλανήτη και στη δική μας ζωή. Στους αρχαίους λαούς της Ανατολής, Ιρανούς, Κούρδους, Αζέρους κ.ά. σηματοδοτεί την αρχή του νέου ημερολογιακού έτους από τα βάθη της αρχαιότητάς τους ως σήμερα. Για πολλούς Μουσουλμάνους είναι η γιορτή Σουλτάν Νεβρούζ, όπου προστίθεται κι ένα ακόμα ιερό συμβάν, η γέννηση του Ιμάμη Αλή, (τέταρτου Χαλίφη-διαδόχου του Προφήτη Μοχάμεντ στην καθοδήγηση της Ούμμα- οικουμενικής κοινότητας των πιστών). Από τις 28 Μαρτίου αυτού του χρόνου οι Χριστιανοί Ανατολής και Δύσης πορεύονται την Μεγάλη Εβδομάδα, βιώνοντας μυστηριακά τις δοκιμασίες που είχε υποστεί ο Ιησούς Χριστός ως τη φρικτή του σταύρωση και τη νικηφόρα Ανάστασή του που γιορτάζεται την Κυριακή 4 Απριλίου 2010.
Υπάρχει μια αντίρρηση μεταξύ πολλών Μουσουλμάνων αν ο Ιησούς πράγματι σταυρώθηκε, που βρίσκει έρεισμα στην κατά γράμμα πρόσληψη του Ιερού Κορανίου (βλ. εδάφια 4:157-158). Το σημαντικό στην προκειμένη περίπτωση είναι πως τόσο οι Μουσουλμάνοι όσο και οι Χριστιανοί πιστεύουν πως ο θάνατος δεν άγγιξε τον Ιησού, ούτε τον έφθειρε όπως συμβαίνει με το πλήθος των ανθρώπων. Αυτό τονίζει με τον πιο έντονα κατηγορηματικό τρόπο έκφρασης το Ιερό Κοράνι και σε καμιά περίπτωση δεν τίθεται ζήτημα διχασμού ανάμεσα στους Μουσουλμάνους και στους Χριστιανούς. Άλλωστε, οι θεολόγοι συχνά, μα πολλοί συχνά εξαιτίας του εγωισμού που εκτρέφουν στο νου τους και της συρρίκνωσης που επέρχεται στην καρδιά τους λησμονούν την αλήθεια «اللهُ أعلم» (Αλλάχου Άλαμ) που σημαίνει ο Θεός γνωρίζει καλύτερα!
Στην Ελλάδα το Πάσχα είναι γιορτή του Φωτός και της Ζωής, που μετά την πάροδο του χειμώνα μας χαμογελά. Είναι μια γιορτή στην οποία μπορεί να συμμετέχουν μαζί με τους Χριστιανούς και οι Μουσουλμάνοι συντοπίτες.
Διερωτώμαι άλλωστε, ο Ιησούς στο Ισλάμ φέρει το επίθετο «Ρουχουλλάχ» που σημαίνει ‘ο Λόγος του Αλλάχ’ ή το ‘Πνεύμα του Αλλάχ’ και ευθέως μοιράζομαι το ερώτημά μου με οποιονδήποτε θεολόγο, Μουσουλμάνο ή Χριστιανό: Είναι δυνατό να φθαρεί από τον θάνατο το Πνεύμα του Θεού;
