Η "άλλη" IMRO (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση): Σοσιαλισμός, Κοσμοπολιτισμός και η ξεχασμένη Ουτοπία του Κρουσόβου
Στις 2 Αυγούστου 1903, ξέσπασε στο Κρούσοβο της Οθωμανικής Μακεδονίας η περίφημη Εξέγερση του Ίλιντεν, οργανωμένη από την Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (IMRO ή VMRO).
Η Βουλγαρία επιμένει στην καπήλευση και στην διαστροφή της συλλογικής μνήμης, ως προς την Εξέγερση του Ίλιντεν (Εξέγερση της Ημέρας του Προφήτη Ηλία), προκειμένου να ενισχυθεί ο τοξικός βουλγαρικός εθνικισμός.
Η ιστορική αλήθεια είναι εξαιρετικά πολυεπίπεδη, και πολύ πιο ριζοσπαστική.
Μια οργάνωση "χωρίς έθνος"
Η Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (IMRO) ιδρύθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1893, από μια μικρή ομάδα Μακεδόνων, που τότε τους προσδιόριζαν ως Μακεδονοβούλγαρους.
Το καταστατικό της οργάνωσης δεν την ανέφερε ως "βουλγαρική". Σκοπός της ήταν η αυτονομία της Μακεδονίας και του Βιλαετιού της Αδριανούπολης, εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με πιθανή προοπτική στο μέλλον μιας Βαλκανικής Ομοσπονδίας.
Οι παραπάνω στόχοι της Οργάνωσης κάθε άλλο παρά μια απλή λεπτομέρεια είναι. Απεναντίας, είναι το κλειδί για την κατανόηση του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της πρώιμης IMRO.
Η Δημοκρατία του Κρουσόβου: Μια Ουτοπία…
Στην κορύφωση της Εξέγερσης, ιδρύθηκε για μόλις δέκα ημέρες η Δημοκρατία του Κρουσόβου. Ήταν ένα μοναδικό, εφήμερο πείραμα τοπικής συλλογικής κυβέρνησης, στο οποίο Σλάβοι, Βλάχοι, Αλβανοί και Έλληνες συμμετείχαν στην "Προσωρινή Κυβέρνηση". Η Επανάσταση δεν έγινε "στο όνομα του έθνους", αλλά στο όνομα της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ελευθερίας όλων των κοινοτήτων.
Το Μανιφέστο του Κρουσόβου ήταν μια διακήρυξη προς όλους τους υπόδουλους λαούς της οθωμανικής απολυταρχίας, προσκαλώντας τους να ενωθούν ενάντια στην καταπίεση, όχι με εθνοτικά κριτήρια, αλλά με κριτήρια ταξικής αντιπαράθεσης.
Σοσιαλιστικές επιρροές και αναρχικές ιδέες
Η IMRO δεν ήταν απλά μια αντάρτικη οργάνωση· ήταν ένας παράνομος πολιτικός οργανισμός, με ολοφάνερες επιρροές από τις σοσιαλιστικές και τις αναρχικές ιδέες. Πολλά στελέχη της είχαν επαφές με τον Βούλγαρο σοσιαλιστή Ντιμιτάρ Μπλαγκόεφ, ενώ κύτταρα της οργάνωσης λειτουργούσαν σαν κομμούνες, με εσωτερική αυτονομία και έντονη δημοκρατική κουλτούρα.
Η κατάληξη
Μετά την αποτυχία της Εξέγερσης και την αιματηρή καταστολή της από τους Οθωμανούς, η IMRO σταδιακά αλλοιώθηκε. Το όραμα για μια πολυεθνική, αυτόνομη Μακεδονία παραμερίστηκε από το βουλγαρικό εθνικό αφήγημα. Μέχρι τη δεκαετία του ’30, η IMRO είχε μετατραπεί σε ένα παρακρατικό εργαλείο τρομοκρατίας, έχοντας ενταχθεί σε συμμαχίες και με φασιστικά καθεστώτα!
Η ιστορία ως πεδίο αμφισβήτησης
Η περίπτωση της πρώιμης IMRO και της Δημοκρατίας του Κρουσόβου προσφέρει προβληματισμό γιατί δείχνει πως η ιστορία των Βαλκανίων δεν ήταν πάντα και αποκλειστικά πεδίο ανταγωνισμών των επί μέρους εθνοτήτων. Υπήρξαν στιγμές που η κοινωνική χειραφέτηση και η διαπολιτισμική συμβίωση αποτέλεσαν το επίκεντρο της πολιτικής δράσης. Αυτές οι στιγμές, όσο σύντομες κι αν ήταν, δεν πρέπει να διαγραφούν από τις εθνικιστικές σκοπιμότητες, είτε των Βουλγάρων, είτε των Ελλήνων. Οι πρώτοι εργαλειοποιούν την Εξέγερση του Ίλιντεν και την βραχύβια Δημοκρατία του Κρουσόβου, για να ενισχύσουν τον βουλγαρικό εθνικισμό. Οι δεύτεροι μειώνουν την σημασία της Εξέγερσης, θεωρώντας την σαν εγχείρημα της Βουλγαρίας χωρίς αξία, ως απελευθερωτική κίνηση.
Η Μνήμη του Ίλιντεν και του Κρουσόβου είναι χρέος, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου τα εθνικά αφηγήματα και οι εθνικιστικές φαντασιώσεις, επιχειρούν να ακυρώσουν κάθε πολιτικό ριζοσπαστισμό από το παρελθόν.
©ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ
02/08/2025
ΣΤις φωτογραφίες: Αγωνιστές της Εξέγερσης του Ίλιντεν και η σημαία της Δημοκρατίας του Κρουσόβου
