Γενοκτονίες της Οθωμανικής Τουρκίας

Με αφορμή την Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου

Γιώργος Α. Δούδος

Νομικός

Ο όρος “γενοκτονία” δεν υπήρχε στο λεξιλόγιο της Νομικής Επιστήμης, μέχρις ότου τον εφηύρε ο Καθηγητής της Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Yale (ΗΠΑ) Raphael Lemkin, στο έργο του ‘Axis rules In occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress (Foundations of the Laws of War), Washington, D.C., Carnegie Endowment for International Peace, που εκδόθηκε πρώτη φορά το 1944, ενώ ήδη το 2014 έγινε η δεύτερη έκδοσή του (Lawbook Exchange, Ltd.). Στη συνέχεια, ο όρος υιοθετήθηκε από το Διεθνές Ποινικό Δίκαιο με την Σύμβαση του Ο.Η.Ε. της 9ης Δεκεμβρίου 1948 “για την πρόληψη και την καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας”, που κυρώθηκε από τη χώρα μας με το νομοθετικό διάταγμα 3091/1954 (ΦΕΚ Α΄250).

Ορισμένες σκέψεις του Καθηγητή Lemkin, νομίζω ότι έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όσον αφορά το περιεχόμενο του όρου “γενοκτονία”: «Σε γενικές γραμμές, γενοκτονία δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη την άμεση καταστροφή ενός έθνους, εκτός αν πραγματοποιηθεί με μαζικό φόνο όλων των μελών του έθνους. Αποσκοπεί μάλλον στο να υποδηλώσει ένα συντονισμένο σχέδιο διαφορετικών πράξεων, που αποσκοπούν στην καταστροφή των θεμελιωδών βάσεων της ζωής των εθνικών ομάδων με σκοπό την εξολόθρευση των ίδιων των ομάδων. Ο αντικειμενικός σκοπός ενός τέτοιου σχεδίου θα μπορούσε να είναι η αποσύνθεση των πολιτικών και κοινωνικών δομών, τον πολιτισμού, της γλώσσας, του εθνικού αισθήματος, της θρησκείας και της οικονομικής υπόστασης των εθνικών ομάδων, καθώς και η καταστροφή της προσωπικής ασφάλειας, της ελευθερίας, της υγείας, της αξιοπρέπειας και ακόμη και της ζωής των ατόμων που ανήκουν σε τέτοιες ομάδες. Η γενοκτονία κατευθύνεται εναντίον της εθνικής ομάδας ως οντότητας και οι σχετικές πράξεις κατευθύνονται εναντίον των ατόμων όχι λόγω της προσωπικής τους υπόστασης, αλλά ως μελών της εθνικής ομάδας»¹.

Σύμφωνα με τις προηγούμενες σκέψεις του Καθηγητή Lemkin μάλλον θα ήταν λάθος να εγκλωβισθούμε στον χρόνο τυποποίησης της γενοκτονίας, ως εγκλήματος στα πλαίσια του Ποινικού Δικαίου, υπό το πρίσμα της φρικώδους εμπειρίας της Ανθρωπότητας από μαζικά εγκλήματα με όλα τα στοιχεία μιας γενοκτονίας που συνέβησαν πριν από το 1948. Διότι η πρακτική των γενοκτονιών, κάθε άλλο παρά άγνωστη ήταν άγνωστη στην ιστορία των διεθνών σχέσεων. Επομένως ο όρος γενοκτονία, πράγματι εισάγει έναν καινούργιο όρο αλλά αναφέρεται σε ένα πάρα πολύ παλιό έγκλημα φορέων εξουσίας!²

Στην Ελλάδα με το νόμο 2193/1994, καθιερώθηκε η 19^η Μαΐου, ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ψηφίστηκε από τη Βουλή ο νόμος 2645/1998, “Καθιέρωση της 14ης Σεπτεμβρίου ως ημέρας εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος”.

Πρόσφατα, στις 17 Μαΐου 2019, η “The Wall Street Journal” φιλοξένησε ένα επίκαιρο απόσπασμα από το νέο βιβλίο των Καθηγητών Benny Morris και Dror Ze’evi “ The Thirty-Year Genocide: Turkey’s Destruction of Its Christian Minorities, 1894-1924”, που εκδόθηκε από τις Harvard University Press. Στο απόσπασμα δόθηκε ο εμβληματικός τίτλος ‘When Turkey Destroyed Its Christians’ (Όταν η Τουρκία κατέστρεψε τους Χριστιανούς της)! Έκρινα σκόπιμο να μεταφέρω ορισμένα σημεία από το παραπάνω δημοσίευμα, που τραγικά φωτίζουν τους γενοκτονικούς διωγμούς της Οθωμανικής Τουρκίας κατά των Χριστιανών υπηκόων της Αυτοκρατορίας.

«Μεταξύ των ετών 1894 και 1924, ο αριθμός των Χριστιανών στη Μικρά Ασία μειώθηκε, από περίπου 3 ως 4 εκατομμύρια, σε μόλις μερικές δεκάδες χιλιάδες. Αποτελούσαν ποσοστό 20% του πληθυσμού της περιοχής και έφτασαν σε ποσοστό λιγότερο από 2%. Η Τουρκία εδώ και πολύ καιρό αποδίδει αυτή την παρακμή στους πολέμους και στο γενικό χάος εκείνης της περιόδου, που είχε αρνητικές συνέπειες και σε πολλούς Μουσουλμάνους. Αλλά οι απόγονοι των Χριστιανών της Τουρκίας, πολλοί από τους οποίους διασκορπίστηκαν σε όλο τον κόσμο από τη δεκαετία του 1920, υποστηρίζουν ότι οι Τούρκοι δολοφόνησαν περίπου τους μισούς προγόνους τους....

Οι Χριστιανοί έχουν δίκαιο. Η έρευνά μας επιβεβαιώνει τους ισχυρισμούς τους: Οι Αρμενικές, οι Ελληνικές και οι Ασσυριακές (ή Συριακές) κοινότητες της Τουρκίας εξαφανίστηκαν, ως αποτέλεσμα μιας κλιμακωτής εκστρατείας γενοκτονίας, που ξεκίνησε το 1894 και διαπράχθηκε εναντίον τους από τους Μουσουλμάνους γείτονές τους. Μέχρι το 1924, οι χριστιανικές κοινότητες της Τουρκίας και από εδάφη που ανήκαν τότε στην Αυτοκρατορία καταστράφηκαν.

Η μαζική σφαγή των Αρμενίων της Τουρκίας το 1915-16, γνωστή και ως Αρμενική Γενοκτονία, είναι καλά τεκμηριωμένη και αναγνωρισμένη (εκτός από την Τουρκία, η οποία εξακολουθεί να διαψεύδει την κατηγορία σε βάρος της). Αλλά η Γενοκτονία των Αρμενίων ήταν μόνο ένα μέρος, αν και υπήρξε κομβικό κομμάτι, μιας μεγαλύτερης έκτασης γενοκτονικών διωγμών που διήρκεσαν περίπου 30 χρόνια. Το έργο μας παρέχει την πρώτη λεπτομερή περιγραφή και ανάλυση των μαζικών σφαγών (μακελειών) των ετών 1894-96 και την καταστροφή των Ελληνικών και των Αρμενικών κοινοτήτων της περιοχής το 1919-24 από τον Mustafa Kemal Atatürk, ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας.

Η αιματοχυσία ήταν σημαντική και τροφοδοτήθηκε από θρησκευτικά κίνητρα. Οι Μουσουλμάνοι Τούρκοι, με την βοήθεια Μουσουλμάνων Κούρδων, Κιρκασίων (Τσερκέζων), Τσετσένων και Αράβων, δολοφόνησαν περίπου δύο εκατομμύρια Χριστιανούς σε περιόδους σφαγών, πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά τη διάρκειά του και μετά το τέλος του. Αυτές οι σφαγές οργανώθηκαν από τρεις διαδοχικές κυβερνήσεις. Κυβερνήσεις του Οθωμανικού σουλτάνου Αμπντουλχαμίντ ΙΙ, των Νεότουρκων και τέλος από τον Ατατούρκ.

Η τραγωδία ξεκίνησε κατά τη διάρκεια των ετών 1894-96, όταν ο σουλτάνος Αμπντουλχαμίντ ΙΙ επέτρεψε μια σειρά σφαγών εναντίον της Αρμενικής Μειονότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, φοβούμενος ότι απειλούσαν την ακεραιότητα της Αυτοκρατορίας του».

Οφείλουμε να αναφερθούμε στην Γενοκτονία των Ασσυρίων ή Συρίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γνωστής ως “Seyfo”, που στα ασσυριακά σημαίνει “Ξίφος”. Πρόκειται για την μαζική σφαγή του χριστιανικού συριακού ή ασσυριακού πληθυσμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και επαρχιών της γειτονικής Περσίας από οθωμανικά στρετεύματα, κατά την περίοδο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, σε συνδυασμό με τις γενοκτονίες των Αρμενίων και των Ελλήνων.

Άμαχος πληθυσμός Χριστιανών Ασσυρίων στις περιοχές Tour Abdin, Hakkari, Van, Siirt της σημερινής νοτιοανατολικής Τουρκίας και στην περιοχή Urmia του σημερινού βορειοδυτικού Ιράν, μεταφέρθηκαν μακριά από τις εστίες τους και σφαγιάστηκαν βίαια από τον οθωμανικό στρατό με την συμμετοχή Κούρδων, Τσετσένων και Τσερκέζων Μουσουλμάνων μεταξύ των ετών 1914 και 1920. Τότε δολοφονήθηκε ο Καθολικός Πατριάρχης της Ασσυριακής Εκκλησίας της Ανατολής Μαρ Σιμούν Βενιαμίν (Mar Shimun XIX Benyamin), κορυφαίος ηγέτης των Ασσυρίων, μαζί με τους ακολούθους του στις 3 Μαρτίου του 1918, από Κούρδο φύλαρχο συνεργάτη του οθωμανικού στρατού. Πρωτύτερα, τον Ιούνιο του 1915 είχε δολοφονηθεί με φρικτό τρόπο στο Siirt, ο Καθολικός Χαλδαίος (Ασσύριος) Αρχιεπίσκοπος Αντάι Σερ (Addai Sher).

Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, τραγικού γεγονότος που κρατούμε στη Μνήμη μας στις 19 Μαΐου, εντάσσεται στην ευρύτερων διαστάσεων Γενοκτονία των Χριστιανών Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι μαζικοί διωγμοί κατά των Ελλήνων του Πόντου, αλλά και της Ανατολίας και της Ανατολικής Θράκης, εμφανίζουν αιματηρή έξαρση στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και των συνεπειών του (1914-1922). Υπήρξε κατ’ αρχήν μια επιλογή κυβερνήσεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την έντονη ενθάρρυνση του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος, εναντίον του αυτόχθονα ελληνικού πληθυσμού της Αυτοκρατορίας, συγχρόνως με τις οργανωμένες μαζικές διώξεις και σφαγές κατά των Αρμενίων και των Ασσυρίων Χριστιανών. Οι γενοκτονικές διώξεις κατά των Ελλήνων του Πόντου περιελάμβαναν σφαγές, εξαναγκαστικές απελάσεις και μετακινήσεις από τις εστίες τους, πορείες θανάτου μέσα από άνυδρες και άφιλες εκτάσεις, απελάσεις με συνοπτικές διαδικασίες, αυθαίρετες εκτελέσεις ανθρώπων, καταστροφές ορθόδοξων εκκλησιών που ήταν μνημεία πολιτισμού και ιστορίας.

Ήδη, κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι σύμμαχοι κατά των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία κ.λπ.) είχαν καταγγείλει τους μαζικούς διωγμούς κατά των Χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας.

Η Τουρκική Δημοκρατία, με ένοχο πείσμα, αρνείται να παραδεχθεί τις Γενοκτονίες που έχει προκαλέσει η Οθωμανική Τουρκία, της οποίας είναι διάδοχη κρατική υπόσταση κατά το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, κατά των Χριστιανών υπηκόων της, Αρμενίων, Ελλήνων και Ασσυρίων. Λαμπρή εξαίρεση αποτελούν ομάδες Τούρκων διανοουμένων, που έχουν την εντιμότητα και το θάρρος της παραδοχής των εγκλημάτων των οθωμανικών τουρκικών κυβερνήσεων, μηδέ του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας εξαιρουμένου, ζητώντας συγχρόνως συγγνώμη από τους απογόνους των θυμάτων!

©ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

18/05/19

1“Generally speaking, genocide daes not necessarily mean cite immediate destruction of a nation, except when accomplished by mass Killings of all members of a nation..........Genocide is directed against the national group as an entity, and the actions involved are directed against individuals, not in their individual capacity, but as members of the national group’’, R. Lemkin, Axis Rule in Occupied Europe..., σ. 79. Η παραπάνω απόδοση στην ελληνική, του αποσπάσματος από το έργο του Lemkin οφείλεται στον Θεόδωρο Ατματζίδη, που την περιέλαβε στην άκρως ενδιέρουσα πτυχιακή εργασία του με τίτλο «Εγκλήματα Πολέμου και Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας. Θεωρητική προσέγγιση και πρακτική εφαρμογή», που είχε υποβληθεί στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας το 2014.

2 Βλ. A. Ι. Παπασλιώτη, «Το έγκλημα Της γενοκτονίας», Θεσσαλονίκη 1966, σ. 4.

Η πρώτη φωτογραφία καταδεικνύει περιστατικό από την Ασσυριακή Γενοκτονία. Η δεύτερη δείχνει Αρμένιους και Ασσύριους πρόσφυγες που διασώθηκαν από τους διωγμούς. Η τρίτη φωτογραφία είναι από την ομαδική σταύρωση Αρμενίων γυναικών από τους Οθαμανούς Τούρκους. Η τέταρτη φωτογραφία είναι στη Μνήμη των Ελλήνων Ποντίων που χάθηκαν....