ΕΛΕΗΜΩΝ ΚΑΡΔΙΑ, COMPASSION, KARUNA

Την περίοδο του 15αύγουστου και εφέτος, όπως και άλλες χρονιές πρωτύτερα, υπήρξαμε τραγικοί μάρτυρες καταστροφών από πυρκαγιές, στον τόπο μας, όπως και σε άλλες γειτονιές της κοινής Κατοικίας μας (Ισπανία, Πορτογαλία, Καλιφόρνια κ.α.). Οι άνθρωποι, και κυρίως “πιστοί” του Χριστιανισμού, ενώ λιγότερο του Ισλάμ και του Ιουδαϊσμού, εδώ και αιώνες, έχουν υιοθετήσει την στρεβλή πεποίθηση, πως ο άνθρωπος είναι ο απόλυτος επικυρίαρχος του Σύμπαντος. “ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς. καὶ εὐλόγησεν αὐτοὺς ὁ Θεός, λέγων· αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς” (Γένεσις 1:27-28). Ιδίως αυτό το “κατακυριεύσατε” την γη στην βιβλική διήγηση της δημιουργίας του ανθρώπου, έχει εκληφθεί σαν δικαίωμα ακραίας εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων της γης. Γιατί μάλλον σκόπιμα οι άνθρωποι λησμονούν την εξής παρακαταθήκη του Δημιουργού: “Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἔπλασε, καὶ ἔθετο αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν” (Γένεσις 2: 15). Κρατούμε οι άνθρωποι το “κατακυριεύσατε” και παραβλέπουμε το “φυλάσσειν”.... Κάποια στιγμή της ιστορικής μας διαδρομής εμφανίστηκε ο καπιταλισμός, που παρά τις προσαρμογές του στις κάθε φορά συνθήκες, που επικρατούν, παραμένει συνεπής σε τούτο: το κέρδος είναι ο ύψιστος στόχος. Ο καπιταλισμός επαναφέρει με εμμονή στο βάθρο του, τον χρυσό μόσχο των Εβραίων στην έρημο. Μάλιστα η λατρεία του κέρδους, δηλαδή του χρυσού μόσχου, εντός εκκλησιών, συναγωγών και τζαμιών, είναι η πιο ευτελής και χυδαία εκκοσμίκευση. Η λατρεία του κέρδους είναι η απόλυτη άρνηση του Θεού, η έσχατη ειδωλολατρία, από ανθρώπους που επικαλούνται υποκριτικά πίστη στο Θεό. Μάλιστα σε όλους αυτούς, που χάριν της αύξησης των κερδών τους και της συσσώρευσης πλούτου, καταστρέφουν την Μητέρα Φύση, αν και καμώνονται, πως σέβονται τον Θεό και τηρούν “τας παραδόσεις”, υπάρχει ένας λόγος του Παύλου που σκόπιμα αγνοούν: “οἱ χρώμενοι τῷ κόσμῳ τούτῳ ὡς μὴ καταχρώμενοι· παράγει γὰρ τὸ σχῆμα τοῦ κόσμου τούτου” (όσοι χρησιμοποιούν τα αγαθά αυτού του κόσμου, ας μην κάνουν κατάχρηση· γιατί η μορφή του κόσμου είναι προσωρινή και παρέρχεται) (Α΄ Επιστολή προς Κορινθίους 7: 31). Αν κατανοούσαμε την παραπάνω φράση του Παύλου, αποδεσμευμένοι από τις εσχατολογικές προσδοκίες εκείνης της εποχής, η προσωρινότητα της μορφής του κόσμου, αναφέρεται στο ό,τι ο κόσμος είναι εύθραυστος και ευαίσθητος. Κυρίως σε χώρες της Δύσης, συχνά γίνεται λόγος για την ανάγκη και την αξία της “compassion”, που στα ελληνικά μεταφράζεται από τα αγγλικά ως συμπόνια ή ευσπλαχνία. Νομίζω ότι η αξία της compassion στη Δύση, μάλλον οφείλεται στην θετική επιρροή που έχει ασκήσει ο Βουδισμός ως κοσμοαντίληψη και βιοθεωρία. Στην παράδοση του Ανατολικού Χριστιανισμού η έννοια της compassion ή της karuna, όπως αποδίδεται στο Βουδισμό, όχι μόνο δεν είναι άγνωστη, αλλά υπάρχει ως έννοια της “ελεήμονος καρδίας”. Είναι μια κατάσταση της ύπαρξης του ανθρώπου, που οικοδομεί σχέσεις αρμονίας με τον Κόσμο και είναι απόλυτα αρνητική σε κάθε σχέση εκμετάλλευσης. Και παραπέρα, ελάχιστη σχέση έχει η “ελεήμων καρδία” με ό,τι εννοούμε σαν ελεημοσύνη, ως υποκατάστατο της αλληλεγγύης και της αξίωσης για δικαιοσύνη. «Ἁγίου Ἰσαάκ τοῦ Σύρου Περί τῆς ἐλεήμονος καρδίας. ‘Καί τί ἐστίν ἐλεήμων καρδία; Καί εἶπε· καῦσις καρδίας ὑπέρ πάσης κτίσεως, ὑπέρ τῶν ἀνθρώπων, καί τῶν ὀρνέων, καί τῶν ζώων, καί τῶν δαιμόνων, καί ὑπέρ παντός κτίσματος. Καί ἐκ τῆς μνήμης αὐτῶν, καί τῆς θεωρίας αὐτῶν ρέουσιν οἱ ὀφθαλμοί αὐτοῦ δάκρυα. Ἐκ τῆς πολλῆς και σφοδρᾶς ἐλεημοσύνης τῆς συνεχούσης ἡ καρδία αὐτοῦ, καί οὐ δύναται βαστάξαι ἢ ἀκοῦσαι, ἢ ἰδεῖν βλάβην τινά, ἢ λύπην μικράν ἐν τῇ κτίσει γινομένην. Καί διά τοῦτο καί ὑπέρ τῶν ἀλόγων, καί ὑπέρ τῶν ἐχθρῶν τῆς ἀληθείας, καί ὑπέρ τῶν βλαπτόντων αὐτήν ἐν πάσῃ ὣρᾳ εὐχήν μετά δακρύων προσφέρει, τοῦ φυλαχθῆναι αὐτούς, καί ἱλασθῆναι αὐτούς ὁμοίως καί ὑπέρ τῆς φύσεως τῶν ἑρπετῶν ἐκ τῆς πολλῆς αὐτοῦ ἐλεημοσύνης τῆς κινουμένης ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ ἀμέτρως καθ’ ὁμοιότητα Θεοῦ’». (Αγίου Ισαάκ του Σύρου: Τα Ευρεθέντα Ασκητικά. Απόσπασμα· Λόγος ΠΑ΄(81), Περί διαφοράς αρετών και περί τελειότητος παντός δρόμου).