ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ

Σκέφτηκα να φιλοξενήσω στο blog μου το ενδιαφέρον άρθρο του Τάκη Καμπύλη από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ". Αναφέρεται στους Μπεκτασήδες του ελλαδικού χώρου. Διάβαζα για τον μπεκτασίδικο τεκκέ 'Ντούρμπαλη Σουλτάν' στα Φάρσαλα, που εδώ και χρόνια ρημάζει κυριολεκτικά. Η επαρχιώτικη μισαλλοδοξία που χαρακτηρίζει τους κατοίκους της Ελλάδας του σήμερα, που πάσχοντας σχεδόν από συλλογική μυωπία, θεωρούν πως Έλληνας έχει το δικαίωμα να είναι μόνον ο Χριστιανός Ορθόδοξος και κανένας άλλος! Όσοι και όσες ζουν στην Ελλάδα και ανήκουν σε μειονότητες, θρησκευτικές, γλωσσικές ή εθνοτικές, είναι εκ προοιμίου ύποπτοι "εσχάτης προδοσίας", έστω και αν το Σύνταγμα, σημαντικοί νόμοι και διατάξεις διεθνών συνθηκών που έχει υιοθετήσει η Ελλάδα λένε άλλα....   "Ενστασεις  Μια ιστορία χωρίς «χρυσόβουλα» Tου Τακη Καμπυλη «Καθάρισέ ντη τη γκαρδιά και κάμε ντη μπιλούρι σα θες εσύ για να το ιδείς του σάχη μου το νούρι.» Τον Φεβρουάριο του 2005 ο Γιώργος Μαυρομμάτης (ιστορικός - εκπαιδευτικός) συναντάει στο σπίτι της στην Πόλη την κυρία Ναζμιέ, από τους τελευταίους ελληνοφώνους Τουρκοκρητικούς Μπεκτασίδες. Η κυρία Ναζμιέ τον υποδέχτηκε με το ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου δίστιχο, που όπως εξηγεί ο Γ. Μαυρομμάτης αποτελεί τον τυπικό υπαινικτικό ποιητικό τρόπο έκφρασης μιας φιλοσοφίας που διαμορφώθηκε περίπου πριν από δέκα αιώνες μέσα στο τότε ανοιχτόμυαλο Ισλάμ. Ο μπεκτασισμός, σημαντικό κομμάτι του ισλαμικού μυστικισμού, δεν περιλαμβάνεται βέβαια στα σχολικά βιβλία ιστορίας, αν και η συνύπαρξη έμμεσα και άμεσα με το ελληνικό στοιχείο το επηρέασε και επηρεάστηκε από αυτό. Αλλωστε ο μπεκτασισμός ήταν το κυρίαρχο θρησκευτικό δόγμα των γενίτσαρων - όχι τυχαία. Ενα από τα σημαντικότερα κέντρα του μπεκτασισμού ήταν για αιώνες ο τεκές (μοναστήρι) του Τούρμπαλη (ή Ντούρμπαλη) Σουλτάν ανάμεσα στο Βελεστίνο και τα Φάρσαλα (κοντά στα Ασπρόγεια, παλαιότερα Ιρενί). Η τοποθεσία είναι μαγική, τα θεσσαλικά χρώματα μοναδικά, αλλά… Εδώ και μερικά χρόνια Αλβανοί που ζουν μόνιμα στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη επισκέπτονται τα ερείπια του τεκέ και τελούν εκεί συνήθως το «κουρμπάν», που συνοδεύεται από το πατροπαράδοτο ψήσιμο του αρνιού. Ενίοτε και με τον φόβο της αστυνομίας. O τρόπος που διαβάζουμε την Ιστορία (που λέγαμε νωρίτερα) δεν μας επιτρέπει να διαχειριστούμε ένα ιστορικό ερείπιο που δεν διαθέτει χρυσόβουλα και δεν εντάσσεται στην ορθόδοξη μονοκρατορία. Το «χθες», αλλά ποιο «χθες»; Ο Frederick Hasluck ήταν ένας πολύ σημαντικός άνθρωπος. Από τους σκαπανείς της κλασικής αρχαιολογίας βρέθηκε στην Ελλάδα στις αρχές του 20ού αιώνα και στη σύντομη ζωή του (πέθανε 42 χρόνων) πρόλαβε να ανοίξει ένα μεγάλο δρόμο. Περιοδεύοντας στην Ελλάδα και στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανακάλυψε πως η μακρόχρονη συνύπαρξη της Ορθοδοξίας και του Ισλάμ είχε οδηγήσει σε απρόσμενες αλληλεπιδράσεις και προσμίξεις στοιχείων της μιας θρησκείας με την άλλη. Και επίσης διαπίστωσε πως αυτή η αλληλεπίδραση ενοχλούσε κατ’ εξοχήν τις επίσημες ορθοδοξίες, χριστιανική και μουσουλμανική. Το 1914 ο Hasluck επισκέπτεται τον τεκέ στα Ανω Ασπρόγεια: «Ο τεκές φαίνεται να ευημερεί. Δύο τουρμπέδες που περιέχουν τους τάφους, αφ’ ενός των αγίων Τούρμπαλη Σουλτάν, Τζαφέρ και Μουσταφά και αφ’ ετέρου διάφορων σεβάσμιων σεΐχηδων, βρίσκονται μπροστά από τη μεγάλη πύλη του τεκέ. Οι τουρμπέδες αυτοί παρουσιάζουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον και χρονολογούνται τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα. Το 1888 ζούσαν εκεί 55 δερβίσηδες». Αναζητώντας το πώς επιβλήθηκαν στο οθωμανικό μωσαϊκό οι νεότερες θρησκείες στις παλαιότερες, ο Hasluck θα μελετήσει τον μπεκτασισμό και θα εντυπωσιαστεί: «Από όσα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, σε όσες περιπτώσεις ο μπεκτασισμός έχει κερδίσει έδαφος σε βάρος του χριστιανισμού, η μετάβαση αυτή έχει ολοκληρωθεί χωρίς βία ή με διαδικασίες ανάλογες προς τις γνωστές στον αρχαίο κόσμο ως “υποδοχή” του νέου θεού από τον παλιό ή απλώς με την ταύτιση των δύο προσωπικοτήτων». Ο Βρετανός περιηγητής θα ανακαλύψει έκπληκτος πως σε πολλούς μπεκτασίδικους τεκέδες στις μεγάλες γιορτές συμμετείχαν (και) χριστιανοί και το αντίστροφο. Πολλοί χριστιανοί επίσης επισκέπτονταν τον τεκέ στα Ασπρόγεια για δύο λόγους: Οι μεγάλες εκτάσεις (περίπου 35.000 στρέμματα) που ανήκαν στους μπεκτασήδες ενοικιάζονταν σε χριστιανούς ακτήμονες. Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με την παρατήρηση του Hasluck: Φαίνεται πως πριν μετατραπεί σε τεκέ ήταν εκκλησία αφιερωμένη στον Αγιο Γεώργιο (ο οποίος απολάμβανε μεγάλης εκτίμησης και ανάμεσα στους μουσουλμάνους). Η αξία του τεκέ είναι λοιπόν διπλή: Και ως σημείο αυτής της μοναδικής συνάντησης δύο θρησκειών, αλλά και διότι τα ίχνη του χαράχτηκαν έξι αιώνες πριν και -έκτοτε- ξαναχαράζονται ανάλογα με τις γεωπολιτικές συνθήκες. Οι μπεκτασήδες χαρακτηρίζονται από την ανεκτικότητά τους και την έλλειψη δογματισμού απέναντι στις άλλες θρησκείες. Είναι πιο κοντά στον χριστιανισμό με πολλά κοινά σημεία, πρακτικής και δόγματος. Ετσι, ο μπεκτασισμός αποτελούσε τη θρησκεία των γενιτσάρων, με στόχο τον ευκολότερο προσεταιρισμό των χριστιανών των Βαλκανίων και της Μ. Ανατολής. Η πολιτική, σημειώνει ο Γ. Μαυρομμάτης, όπως σε όλες τις θρησκείες έπαιξε κι εδώ τον ρόλο της. Ηδη πριν από την Ελληνική Επανάσταση οι μπεκτασήδες θεωρούνταν από την πλειονότητα των μουσουλμάνων (είτε από σουνίτες είτε από σιίτες) ως άθεοι! Η αυτονόμηση μεγάλων περιοχών εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετέφερε το κέντρο του βαλκανικού μπεκτασισμού στην Αλβανία. Οι ανώτεροι ιερείς ήταν συνήθως Αλβανοί. Αυτοί διόριζαν τους «μπάμπα» στους τεκέδες. Ο πατέρας του Αλβανού ήρωα Σκεντέρμπεη, αλλά και ο ίδιος ο Γκεόργκ Καστριότ άλλαξαν δύο φορές τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, ενώ ο ήρωας φαίνεται να προσηλυτίστηκε στον μπεκτασισμό κατά τη διάρκεια της θητείας του στους γενίτσαρους. Αυτός όμως που έδωσε μεγάλη ώθηση στον μπεκτασισμό στη σημερινή ελληνική επικράτεια ήταν ο μουσουλμάνος Βοναπάρτης, ο Αλή Πασάς. Ακόμη και σήμερα είναι διάχυτη στην Ηπειρο και στη Θεσσαλία η αντίληψη πως οι περισσότεροι τεκέδες ιδρύθηκαν από την Αλή για καθαρά πολιτικούς λόγους. Ηταν μια θρησκεία ανεκτική που διευκόλυνε τη συμβίωση των υπηκόων του φιλόδοξου πασά. Ο ίδιος φρόντισε να τους προικίσει με μεγάλες εκτάσεις και εισοδήματα. Και το περιουσιακό Ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης (νομικός, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) έχει μελετήσει τη νομική ιστορία του τεκέ στα Φάρσαλα: «Με την απαγόρευση του μπεκτασισμού στην Τουρκία, αλλά και με την επιβολή του κομμουνισμού στην Αλβανία και του αντι-κομμουνισμού στην Ελλάδα οι μπεκτασικές κοινότητες της Θεσσαλίας και της Θεσσαλονίκης αναγνώρισαν ως ανώτατο αρχηγό τους τον Αχμετ Σιρί Ντεντέ, τον αρχιμπάμπα του Καΐρου. Τότε συνεστήθη ένα πενταμελές συμβούλιο για τη διαχείριση της περιουσίας των τεκέδων». Ωστόσο, στις αρχές της δεκαετίας του ’50, το ελληνικό κράτος λόγω της «εμπόλεμης κατάστασης» με την Αλβανία δέσμευσε την περιουσία του τεκέ στα Φάρσαλα υπό μεσεγγύηση. Παρά τις αντιδράσεις του ηγούμενου Σαΐτ Μπάμπα και παρά τη δικαίωσή του, το 1960, 13.000 στρέμματα, το φιλέτο της περιουσίας, απαλλοτριώθηκαν και μοιράστηκαν σε ακτήμονες. Με τον θάνατο του Σαΐτ Μπάμπα, το 1973, ο τεκές βούλιαξε στη λήθη, αν και το 1980 χαρακτηρίστηκε ως μνημείο και σύμφωνα με τον Κ. Τσιτσελίκη θα έπρεπε τα έσοδα από την εναπομένουσα (βακουφική) περιουσία να δοθούν για την αναστήλωσή του. Οπως μαρτυρούν σημερινοί περιηγητές και μελετητές, ούτε αυτό συνέβη μια και η αναστήλωσή του χαρακτηρίστηκε ανεπισήμως ως «ευαίσθητο ζήτημα». Το θέμα έφθασε μέχρι τη Βουλή από τον Φώτη Κουβέλη, για να απαντήσει ο (τότε) αρμόδιος υπουργός Π. Τατούλης πως «ανήκει στην αλβανική κυβέρνηση, αλλά βρίσκεται σε καθεστώς απαλλοτρίωσης» από το ελληνικό κράτος. Παρά τη μεγάλη αρχαιολογική του αξία «το σύνθετο νομικό καθεστώς εμποδίζει να γίνουν όποια έργα αποκατάστασης». Εχει γίνει μεγάλη κουβέντα στη χώρα μας, πρόσφατα, για τον ρόλο των βιβλίων ΙΙστορίας και της Μνήμης που πρέπει ή όχι να μεταφέρεται στις νεότερες γενιές. Προφανώς, το ποια είναι τελικά αυτή η «Μνήμη» έχει άπαξ οριστεί… Ιnfo - Margaret Hasluck «Ο άγραφος νόμος στην Αλβανία», Γιάννενα 2003, εκδ. Ισνάφι - Frederick Hasluck «Χριστιανισμός και Ισλάμ την εποχή των Σουλτάνων» (δύο τόμοι), Αθήνα 2003, εκδ. Εκάτη - Ευστράτιου Ζεγκίνη (επιμ.) «Μπεκτασήδες δερβίσηδες και εθνικό κίνημα στην Αλβανία», Γιάννενα 2005, εκδ. Ισνάφι - Τζέιμς Πέτιφερ, Μιράντα Βίκερς «Αλβανία, από την αναρχία σε μία βαλκανική ταυότητα», Αθήνα 1999, εκδ. Καστανιώτης - Φωτεινής Τσιμπιρίδου (επιμ.) «Οριενταλισμός στα όρια», Αθήνα 2008, εκδ. Κριτική - Παναγιώτη Τσιακουμή «Ο τεκκές των μπεκτασίδων στο Ιρένι Φαρσάλων», Λάρισα 2000, εκδ. Ελλα

Hμερομηνία : 28-09-2008    Copyright:  http://www.kathimerini.gr