Αρχιμανδρίτης Γεώργιος Γρηγοριάτης ο Καψάνης, Προηγούμενος της Ιεράς Μονής Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους

          Η θρησκευτικότητα εμφανίζεται σύμφυτη του ανθρώπου σε οποιοδήποτε επίπεδο πολιτισμού και αν βρίσκεται. Και όπως έχει γράψει ο Μιχάλης Ράπτης, πιο γνωστός επίσης ως Πάμπλο, η θρησκεία μπορεί να «θεωρηθεί ως μια υπαρξιακή εγγενής τάση του εξελισσόμενου ανθρώπινου όντος» που πηγάζει «κυρίως από το ανικανοποίητο μυστήριο που ανακαλύπτει» ως προς τα υπαρξιακά ερωτήματα που αφορούν, «την αρχή του, το τέλος του και το νόημα της ζωής». Στην Ελλάδα που η θρησκευτική ομοιογένεια του πληθυσμού της βρίσκεται σε πολύ υψηλά ποσοστά, η Ορθόδοξη Εκκλησία ανέκαθεν επηρέαζε το συλλογικό ήθος του λαού και η ορθόδοξη πνευματικότητα αποτελεί συστατικό στοιχείο της ιδιοπροσωπίας για τους πλείστους των Ελλήνων και των Ελληνίδων. Ακόμα και εκείνοι από τους Έλληνες, που είτε έχουν αποξενωθεί πλήρως από την πίστη, είτε έχουν αποστασιοποιηθεί από την εκκλησία, κουβαλούν στο είναι τους τα ίχνη του πολιτισμικού μεγέθους της Ορθοδοξίας στην πνευματική τους συγκρότηση, ακόμα και αν μπορεί να χαρακτηρισθούν ολωσδιόλου επιφανειακά.

          Θα ήθελα να καταθέσω μια μαρτυρία, που αφορά τον ήδη, εδώ και λίγες μέρες, Προηγούμενο της Μονής Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους,  αρχιμανδρίτη πατέρα Γεώργιο Γρηγοριάτη τον Καψάνη.

          Η Μονή Γρηγορίου στα οθωμανικά χρόνια, επί ηγουμένου Δανιήλ, με τα χρήματα μιας δωρεάς που είχε δεχθεί από την Μολδοβλαχία,  αγόρασε το 1857 από τον Μεχμέτ αγά το  «τσιφλίκι του Βέλτσεστε ή Βούλτσιστας». Το τσιφλίκι βρισκόταν στη σημερινή Πιερία, μεταξύ Αιγινίου και Κολινδρού. Εκτός από τις εκτάσεις γης που αγόρασε το μοναστήρι ανέλαβε και τους Χριστιανούς κολίγους. Από το 1953 ο ημιορεινός οικισμός των άλλοτε κολίγων μετονομάσθηκε από Βούλτσιστα σε Λιβάδι και σήμερα ανήκει στον Δήμο Πύδνας-Κολινδρού.

Αφότου το τσιφλίκι πέρασε στην ιδιοκτησία της Μονής έγινε πλέον Μετόχι της, γνωστό μέχρι σήμερα ως Μετόχι της Βούλτσιστας. Ο ηγούμενος της Μονής Γρηγορίου Συμεών (1849-1905), διάδοχος του Δανιήλ, έχτισε στο τσιφλίκι της Βούλτσιστας και στην άκρη του οικισμού μεγαλοπρεπή πύργο, που διαθέτει εκκλησία, κελλιά μοναχών, αποθήκες στο ισόγειο και άλλους αναγκαίους χώρους για τη διαχείριση και τη φύλαξη των προϊόντων του τσιφλικιού. Η Μελίνα Μερκούρη ως υπουργός Πολιτισμού είχε χαρακτηρίσει τον Πύργο της Βούλτσιστας διατηρητέο μνημείο.

          Ο οικισμός του Λιβαδιού Κολινδρού (Βούλτσιστα) δεν διέθετε κοινόχρηστες εκτάσεις, ούτε για την ανέγερση εκκλησίας και σχολείου, ούτε για τη δημιουργία γηπέδου αθλητικών δραστηριοτήτων. Η Μονή Γρηγορίου παραχώρησε στους κατοίκους τις αναγκαίες εκτάσεις γης κι έτσι χτίσθηκε σχολείο και εκκλησία, ενώ στη δεκαετία του 1980, ενόσω ηγούμενος ήταν ο αρχιμανδρίτης π. Γεώργιος ο Καψάνης  παραχωρήθηκε δωρεάν κατάλληλη έκταση για γήπεδο.

          Τα χωράφια τριγύρω του οικισμού του Λιβαδιού ανήκαν  στο Μετόχι της Μονής Γρηγορίου, όπως κι ένα δάσος με δέντρα για καυσόξυλα. Πιο πέρα από τον οικισμό βρίσκεται και το μοναστηράκι του Προφήτη Ηλία, που ανήκει επίσης στο μετόχι. Το μονύδριο του Προφήτη Ηλία το ανασκεύασε ο αδελφός της Μονής Γρηγορίου, με την ευλογία του ηγουμένου π. Γεωργίου του Καψάνη, αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Μιχαηλίδης, που επί χρόνια είχε διακονήσει ως ιεροκήρυκας της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης και έκτοτε έχει καταστεί ευλογημένο καταφύγιο για τους Χριστιανούς.

          Δεν θα ήταν υπερβολή αν κατέθετα ότι τον προηγούμενο της Μονής Γρηγορίου π. Γεώργιο τον διακρίνει αφιλαργυρία και ιδιαίτερης ποιότητας κοινωνική ευαισθησία. Κατά πρώτο ο ίδιος αλλά και οι προϊστάμενοι πατέρες της Μονής είχαν διακρίνει την αλλαγή των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, που επήλθε προς το τέλος του 20^ου αιώνα, σε σύγκριση με εποχές του παρελθόντος και αποφάσισαν να επιφέρουν αλλαγές στο Μετόχι της Βούλτσιστας, τόσο στη σχέση της Μονής με την ιδιοκτησία γης στην περιοχή, όσο και κυρίως, στη σχέση της Μονής με τους κατοίκους του οικισμού του Λιβαδιού, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο εξαρτιόντουσαν από τη Μονή ως γαιοκτήμονα, που τους εκμίσθωνε τα χτήματα που καλλιεργούσαν. Ο πυρήνας των κατοίκων του χωριού αποτελούνταν από τους απογόνους των άλλοτε κολίγων του Αγά και αργότερα του Μοναστηριού. Έτσι μοιράζονταν την κοινή μοίρα τους στη φτώχεια.

          Πρώτα το Μοναστήρι αποφάσισε να παραχωρήσει το δάσος που βρισκόταν δυο βήματα παρέκει απ’ το Λιβάδι στους χωρικούς, ώστε να οικονομούν τα αναγκαία ξύλα για την θέρμανσή τους. Ο Ηγούμενος πρότεινε αποκλειστικά στους χωριανούς να φτιάξουν έναν δασικό συνεταιρισμό, πράγμα που έγινε. Στη συνέχεια το δάσος  δόθηκε στο συνεταιρισμό. Έτσι, αποκλείστηκε το ενδεχόμενο να γίνει δασοκτήμονας ένας μονάχα ή έστω μερικοί, που θα χρησιμοποιούσαν την ξυλεία για τον πλουτισμό τους. Επιπρόσθετα, η πρόταση του π. Γεωργίου και της Μονής να συσταθεί συνεταιρισμός ήταν ένα θετικό βήμα αλληλέγγυας μετοχής των κατοίκων σε κοινή υπόθεση και αποκλεισμού του εγωιστικού ανταγωνισμού μεταξύ τους.

          Αργότερα, με την καθοδήγηση του ηγουμένου π. Γεωργίου η Μονή Γρηγορίου αποφάσισε να πουλήσει τα πλείστα των κτημάτων. που είχε στην περιοχή πέριξ του Λιβαδίου, ακολουθώντας αναγκαστικά την οδό της δημοπρασίας, όπως ορίζει ο νόμος. Ελάχιστα χτήματα καλλιεργούσε η ίδια η Μονή στο Μετόχι της Βούλτσιστας. Τα άλλα, ασυγκρίτως περισσότερα, νοικιάζονταν σε χωρικούς.

          Οι όροι της διακήρυξης της δημοπρασίας όριζαν τα εξής: Τα χτήματα προσφέρονταν κατά προτεραιότητα σε κατοίκους του Λιβαδιού, που ήταν ακτήμονες σύμφωνα με τους ορισμούς της γεωργικής νομοθεσίας και πολύτεκνοι. Σκοπός της πώλησης δεν ήταν τόσο να συλλέξει χρήματα το μοναστήρι, αλλά οι μέχρι τότε απλοί καλλιεργητές της γης να γίνουν πλέον και κύριοί της.

Θυμάμαι πως για κάποια κομμάτια γης πήρε μέρος στη δημοπρασία κι ένας οικονομικά εύρωστος έμπορος από τον Κολινδρό. Αγοράζοντας γη του μοναστηριού είχε σκοπό να κάνει επένδυση και να την εκμεταλλευθεί για να αυξήσει την περιουσία του. Η προσφορά του ήταν πολύ πιο υψηλή σε σύγκριση με εκείνη που είχαν κάνει Λιβαδιώτες για τα ίδια χωράφια. Ως εγγύηση είχε καταθέσει στην επιτροπή της δημοπρασίας επιταγή με το προβλεπόμενο ποσό. Σύμφωνα με τους όρους, τα χωράφια δόθηκαν σε κατοίκους του Λιβαδιού, έστω και αν είχαν προσφέρει λιγότερα από τον πλούσιο του Κολινδρού. Μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της δημοπρασίας και την ανακήρυξη των πλειοδοτών που θα αποκτούσαν γη, ειδοποιήθηκε ο έμπορος να παραλάβει την επιταγή του. Πέρασε καιρός χωρίς να ανταποκριθεί στην πρόσκληση. Τελικά ο δικηγόρος του μοναστηριού αναγκάσθηκε να του την επιστρέψει με δικαστικό επιμελητή….

          Πολύτιμος συνεργάτης της Μονής στο Λιβάδι ήταν ο κυρ Φώτης, που με αφοσίωση εκτελούσε χρέη επιστάτη, μεριμνούσε να αποφεύγονται καταπατήσεις και εισέπραττε τα πενιχρά μισθώματα από τους καλλιεργητές.

          Οι πλειοδότες ήταν φτωχοί άνθρωποι και δεν ήταν σε θέση να πληρώσουν το τίμημα για τα χωράφια τοις μετρητοίς. Η Μονή έδωσε εντολή στον δικηγόρο της και σε έναν πατέρα, να φροντίσουν τα πάντα, σε συνεργασία με το κατάστημα της Αγροτικής Τράπεζας Αιγινίου για να λάβουν οι άνθρωποι δάνεια, ώστε με ευκολία να εξοφλήσουν το τίμημα των χωραφιών που είχαν αποκτήσει.

          Όπως ειπώθηκε πιο πάνω, από τις εκτάσεις του Μετοχίου, η Μονή Γρηγορίου κράτησε μερικά μόνο κτήματα. Αυτά βρίσκονται τριγύρω από τον Πύργο της Βούλτσιστας. Από τη μια μεριά αποτελούσαν ένα όριο ανάμεσα στον μοναστηριακό πύργο, όπου διέμεναν κατά καιρούς πατέρες και στα σπίτια του οικισμού και από την άλλη, σ’ αυτά τα χωράφια φυτεύτηκαν κυρίως ελιές για τις ανάγκες της Μονής. Τα άλλα χωράφια βρίσκονταν μακρύτερα απ’το χωριό, προς το μοναστηράκι του Προφήτη Ηλία, όπου καλλιεργούνταν σιτάρι επίσης για τις ανάγκες της Μονής.  

          Το χωριό δεν είχε γήπεδο όπως λέχθηκε ήδη. Το μοναστήρι είχε πάρει την απόφαση να παραχωρήσει χωρίς αντάλλαγμα έκταση γης, απ’ αυτήν που δεν είχε διαθέσει για να φτιάξουν οι Λιβαδιώτες το γήπεδό τους. Μια ωραία ημέρα όμως, ορισμένοι θερμόαιμοι χωρικοί έκαναν κατάληψη μιας έκτασης, ακριβώς παραδίπλα στον Πύργο, που ακόμα ήταν ακαλλιέργητη και έβαλαν χωματουργικά μηχανήματα για τη διαμόρφωση του χώρου. Ο κυρ Φώτης ενημέρωσε αμέσως το Μοναστήρι και τον δικηγόρο στη Θεσσαλονίκη. Η αντίδραση ήταν άμεση. Έγιναν καταγγελίες εκ μέρους του δικηγόρου στην Εισαγγελία Κατερίνης και σε αρμόδιες αρχές. Οι εργασίες σταμάτησαν αμέσως και ασκήθηκε ποινική δίωξη κατά των καταπατητών. Στο ποινικό δικαστήριο που έγινε στην Κατερίνη ο δικηγόρος της Μονής, πάντοτε σύμφωνα με εντολές της, δεν επιδίωξε την καταδίκη των χωρικών. Στη συνέχεια το Μοναστήρι παραχώρησε κατάλληλη έκταση και έγινε το γήπεδο του Λιβαδιού, χωρίς να επηρεαστεί διόλου από την αποκοτιά κάποιων θερμόαιμων από τους κατοίκους.

          Η σφραγίδα του ήθους του Προηγουμένου π. Γεωργίου Γρηγοριάτη του Καψάνη στις θετικά παραδειγματικές ενέργειες της Μονής Γρηγορίου του Αγίου Όρους, που εξέθεσα ως άμεσος γνώστης των περιστατικών είναι αναμφισβήτητη. Οι πρωτοβουλίες υπέρ της κοινότητας των χωρικών του Λιβαδιού Κολινδρού Πιερίας εκ μέρους της αγιορειτικής Μονής αποτελούν μαρτυρίες εκδήλωσης της πνευματικής αρχοντιάς που διέκρινε τον π. Γεώργιο κατά την μακρόχρονη διακονία του ως ηγουμένου της ιστορικής Αδελφότητας.

          Είχα την ευλογία να είμαι συνεργάτης του π. Γεωργίου του Καψάνη, ως δικηγόρος της Μονής Γρηγορίου, επί αρκετά χρόνια. Επί πλέον με συνέδεαν μαζί του και πνευματικοί δεσμοί, μετά από υπόδειξη αγαπημένου Γέροντα οσιακής κοιμήσεως. Υπήρξαν αφορμές περισσότερες από μια, που θα μπορούσε να προσφύγει στα δικαστήρια το μοναστήρι, επιδιώκοντας ικανοποίηση νόμιμων και ηθικά αδιάβλητων αξιώσεών του. Τουλάχιστον όσο ήμουν δικηγόρος της Μονής, ποτέ δεν σύρθηκε άνθρωπος σε δίκη, ως εναγόμενος, εκ μέρους της Μονής Γρηγορίου, ακόμα και σε περιπτώσεις, που οι «αντίδικοι» ήταν ιδιοτελείς και ολοφάνερα άδικοι έναντι της Μονής. Πάντοτε η προς εμέ εντολή ήταν να επιτευχθεί συμβιβασμός, ακόμα και αν η ικανοποίηση της Μονής δεν θα ήταν ίσως πλήρης, με την κοσμική θέαση των πραγμάτων. Όσο ήμουν δικηγόρος της Μονής Γρηγορίου κυριολεκτικά αναπαυόμουν κατά την ενασχόλησή μου με τις υποθέσεις της. Κι αυτό οφειλόταν κατά κύριο λόγο στον πατέρα Γεώργιο τον Καψάνη….

                                                                         21 Μαρτίου 2014