Στοχασμός πάνω στον Ψαλμό 74

Dietrich Bonhoeffer

Kristallnacht

(Η Νύχτα των Κρυστάλλων)

9 Νοεμβρίου 1938

Ο πάστορας Dietrich Bonhoeffer υπήρξε ένας άγιος μάρτυρας, που προσέφερε στους δίσεκτους χρόνους που οι Ναζί μακέλευαν κυριολεκτικά τον κόσμο, η Ευαγγελική Λουθηρανική Εκκλησία της Γερμανίας προς την ανθρωπότητα!

Ο Bonhoeffer υπήρξε από τους εμπνευστές και πρωτεργάτες της Ομολογούσας Εκκλησίας στην Γερμανία. Ήταν μια Εκκλησία που είχε συνενώσει Προτεστάντες από όλες σχεδόν τις παραδόσεις της Μεταρρύθμισης και που δεν είχαν συμβιβαστεί με την επίσημη Ευαγγελική Λουθηρανική Εκκλησία της Γερμανίας, που είχε γίνει υποχείριο κατά πάντα του ναζιστικού καθεστώτος.

Η Ομολογούσα Εκκλησία διακήρυξε την ταυτότητά της, αμφισβητώντας έντονα το ναζιστικό καθεστώς με την περίφημη Θεολογική Διακήρυξη της Barmen 1934 (Die Barmer Theologische Erklärung) που εκδόθηκε το 1934. Με την διακήρυξή τους οι Χριστιανοί Προτεστάντες της Γερμανίας αποκήρυσσαν την κίνηση των Γερμανών Χριστιανών (Deutsche Christen), που ήταν ένα κακέκτυπο του Χριστιανισμού και όργανο του Χίτλερ. Η ταυτότητα της Διακήρυξης της Barmen ήταν οικουμενική. Υπήρξε όμως άρνηση να περιληφθεί ένα κομμάτι που είχε συντάξει ο Dietrich Bonhoeffer που αναφερόταν στους Εβραίους και στους διωγμούς που ήδη υφίσταντο. Αυτό το γεγονός, δηλαδή η απροθυμία της Ομολογούσας Εκκλησίας να καταδικάσει τις διώξεις κατά των Εβραίων, έκανε τον Bonhoeffer να χάσει την υπομονή του με την Ομολογούσα Εκκλησία. Η κρίση συνειδήσεως ήρθε τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου 1938, όταν επιτράπηκε στους Ναζί κακοποιούς, με την ανοχή της αστυνομίας, να κάνουν ένα σωρό βιαιοπραγίες κατά των Εβραίων καταστρέφοντας ή λεηλατώντας εβραϊκές περιουσίες. Η απόπειρα δολοφονίας του Γερμανού πρέσβη στο Παρίσι, από ένα ψυχικά άρρωστο Πολωνό Εβραίο. Η απόπειρα απέτυχε, αλλά έδωσε στους Ναζί την δικαιολογία για κακοποιήσεις, ακόμη και για δολοφονίες Εβραίων. Μπήκαν σε εβραϊκά καταστήματα και κατέστρεψαν ή έκλεψαν οτιδήποτε ήθελαν. Τα σπασμένα γυαλιά, που ήταν διάσπαρτα στους δρόμους έδωσαν στην φοβερή εκείνη νύχτα το κομψό όνομα Kristallnacht (Νύχτα των Κρυστάλλων). Ανάμεσα στις άλλες καταστροφές, υπήρξε και η πυρπόληση συναγωγών.

Η Νύχτα των Κρυστάλλων ήταν η τραγική αφετηρία που κορυφώθηκε με το Ολοκαύτωμα!

Στις 11 Νοεμβρίου 1938, ο Bonhoeffer αντίκρισε για πρώτη φορά την βία της Kristallnacht, σε όλο το τραγικό μεγαλείο της. Πήγαινε στο Köslin της Πομερανίας και είδε τα ερείπια της συναγωγής που σιγόκαιγαν ακόμη· το ίδιο θέαμα στο Stettin· η βεβήλωση του εβραϊκού νεκροταφείου στο Schlawe. Όλοι αυτοί οι τόποι, του ήταν γνωστοί. Η καταστροφή του προκάλεσε αποτροπιασμό. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι αυτά που είδε, του ενίσχυσαν την επιθυμία να ενταχθεί στην Αντίσταση για να καταστραφεί το τέρας της τυραννίας. Όταν συναντήθηκε με τους σπουδαστές του, δεν μπορούσε να κηρύξει. Άνοιξε τη Βίβλο του και διάβασε τον 74ο Ψαλμό. Είχε προετοιμασθεί να κηρύξει, κρατώντας σημειώσεις, για τους σπουδαστές του Finkenwalde, που τώρα είχαν διασκορπιστεί σε όλη την Πομερανία. Είχε προσθέσει στις σημειώσεις του και τις οδηγίες προς τους σπουδαστές, ως προς τί πρέπει να διαβάσουν: Ψαλμός 74, Ζαχαρίας 2: 8; Ρωμαίους 9: 4 και 11: 11-15. Κάλεσε τους σπουδαστές του να διαβάσουν αυτά τα χωρία και να προσέξουν τα λόγια: “όποιος αγγίζει εσάς, αγγίζει την κόρη του ματιού του” (Ζαχαρίας 2: 8). Ο ίδιος ο Bonhoeffer είχε επισημάνει τον Ψαλμό 74 στη Βίβλο του με ημερομηνία 9-11-38.

Ψαλμός 74: 1-11

Γιατί Θεέ, μας εγκατέλειψες για πάντα;

γιατί απειλείς με την οργή σου

εκείνους που φροντίζεις;

Θυμήσου το λαό σου,

που τον απέκτησες απ’ τα πανάρχαια χρόνια,

τη φυλή που εξαγόρασες για ιδιοκτησία σου.

Θυμήσου το όρος της Σιών,

που κατοικία σου το ’κανες.

Φέρε τα βήματά σου

σ’αυτά τα θλιβερά ερείπια·

όλα τα λεηλάτησαν στο ναό

οι εχθροί σου.

Βρυχήθηκαν οι αντίπαλοί σου

μέσα στο χώρο της λατρείας σου·

κι εκεί υψώσαν τις σημαίες τους.

Έμοιαζαν σα να κράδαιναν

τσεκούρια μες στο δάσος.

Και μονομιάς έσπασαν όλα τα τα ξυλόγλυπτα·

χτυπώντας με τσεκούρια και σφυριά.

Πυρπόλησαν το αγιαστήριό σου·

ισοπεδώσαν και μολύνανε

την κατοικία της ύπαρξής σου.

Και σκέφτηκαν: “Όλους ας τους συντρίψουμε

μια κι έξω

κι ας κάψουμε όλους τους τόπους

της λατρείας του Θεού στη χώρα”.

Δε βλέπουμε πια τα σημεία

της παρουσίας σου·

προφήτης δεν υπάρχει πια

κι ούτε κανένας μας γνωρίζει

το πόσο θα κρατήσει αυτό.

Θεέ, ως πότε θα ονειδίζει ο καταπιεστής,

θα χλευάζει ο πολέμιος για πάντα

τ’ όνομά σου;

Γιατί απέσυρες τη δύναμή σου

και μένεις αδρανής;

Kristallnacht (Νύχτα των Κρυστάλλων)

Ήταν μάλλον εκείνη τη στιγμή, που ο Bonhoeffer δημιούργησε τη φράση, που επαναλάμβανε τόσο συχνά: «Μόνο αυτός που κλαίει για τους Εβραίους μπορεί να ψάλλει γρηγοριανό άσμα». Στη Βίβλο του υπογράμμισε το δεύτερο μισό του εδαφίου 8: "ας κάψουμε όλους τους τόπους της λατρείας του Θεού στη χώρα" και το επόμενο εδάφιο στο περιθώριο: "Δε βλέπουμε πια τα σημεία της παρουσίας σου· προφήτης δεν υπάρχει πια κι ούτε κανένας μας γνωρίζει το πόσο θα κρατήσει αυτό".

Αυτά μπορεί να είναι κρυπτογραφημένα σχόλια, αλλά είναι αρκετά σαφή. Ο Bethge σχολιάζει ότι, εξαιτίας των αδύναμων ενεργειών της Ομολογούσας Εκκλησίας "σε εκείνη την κακιά χρονιά", ο Bonhoeffer άρχισε να διαχωρίζει τη θέση του. Ο Bonhoeffer είδε τον Ψαλμό 74 ως μια περιγραφή της Kristallnacht (Νύχτας των Κρυστάλλων) και έχασε την πίστη του στην αντίσταση της εκκλησίας. Από εκεί και πέρα ήταν έτοιμος να αναλάβει πολιτική δράση.

Ο Dietrich Bonhoeffer συνεργάστηκε με μέλη της γερμανικής Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (Abwehr), που σχεδίαζαν την δολοφονία του Χίτλερ. Συγχρόνως μαζί με άλλους μάζευε χρήματα για να βοηθήσει στην απόδραση Εβραίων από την Γερμανία προς την Ελβετία. Αυτή η συλλογή χρημάτων δεν έμεινε απαρατήρητη από τις αρχές ασφαλείας. Το δίκτυο αντίστασης στους κόλπους της Abwehr επίσης αποκαλύφθηκε.

Ο Dietrich Bonhoeffer συνελήφθη τον Απρίλιο του 1943 κοντά στα σύνορα με την Ελβετία ενώ προσπαθούσε να βοηθήσει Εβραίους να διαφύγουν. Απαγχονίστηκε τον Απρίλιο του 1945, λίγο πριν λήξει ο πόλεμος....

Dietrich Bonhoeffer’s

Απόσπασμα από το έργο Meditations on Psalms

Προηγούμενος τίτλος My Soul Finds Rest

Ο Ψαλμός 74 και το εδάφιο από τον Ζαχαρία πάρθηκαν από την έκδοση της Παλαιάς Διαθήκης

της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρείας

Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Η Ορθόδοξη Εκκλησία, στο σύνολο σχεδόν των κατά τόπους Εκκλησιών, συμμετέχει στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών. Συμμετέχει το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων. Μεταξύ των τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών που μετέχουν στην Οικουμενική Κίνηση είναι και η Εκκλησία της Ελλάδος.

Η Οικουμενική Κίνηση στον Χριστιανισμό εκφράζεται κατά κύριο λόγο από το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών. Η Εκκλησία της Ρώμης δεν συμμετέχει στο Π.Σ.Ε., αν και μετέχει στις συναντήσεις που διοργανώνει με επίσημα διαπιστευμένους παρατηρητές.

Η αγωνία για την τήρηση της ενότητας των πιστών διακατείχε έντονα τον ίδιο τον Ιησού Χριστού, ιδίως τη νύχτα της προσευχής του στον Κήπο της Γεθσημανής, προτού παραδοθεί για να καταλήξει στην θυσία επί του σταυρού. Τότε τον είχε κυριέψει μεγάλη αγωνία ενόσω προσευχόταν και ο ιδρώτας του είχε γίνει, ωσάν σταγόνες αίματος κι έπεφτε στη γη (Λουκάς 22: 44). Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια της προσευχής του Ιησού:

Πάτερ ἅγιε, τήρησον αὐτοὺς ἐν τῷ ὀνόματί σου οὓς δέδωκάς μοι, ἵνα ὦσιν ἓν καθὼς ἡμεῖς. Οὐ περὶ τούτων δὲ ἐρωτῶ μόνον, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν πιστευόντων διὰ τοῦ λόγου αὐτῶν εἰς ἐμέ, ἵνα πάντες ἓν ὦσιν, καθὼς σύ, πάτερ, ἐν ἐμοὶ κἀγὼ ἐν σοί, ἵνα καὶ αὐτοὶ ἐν ἡμῖν ὦσιν, ἵνα ὁ κόσμος πιστεύσῃ ὅτι σύ με ἀπέστειλας. κἀγὼ τὴν δόξαν ἣν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς, ἵνα ὦσιν ἓν καθὼς ἡμεῖς ἕν ἐσμὲν, ἐγὼ ἐν αὐτοῖς καὶ σὺ ἐν ἐμοί, ἵνα ὦσιν τετελειωμένοι εἰς ἕν, καὶ ἵνα γινώσκῃ ὁ κόσμος ὅτι σύ με ἀπέστειλας καὶ ἠγάπησας αὐτοὺς καθὼς ἐμὲ ἠγάπησας. (Ιωάννης 17:11, 20-23).

(Άγιε Πατέρα, διατήρησέ τους στην πίστη με τη δύναμη του ονόματός σου που μου χάρισες, για να μείνουν ενωμένοι όπως εμείς. Δεν προσεύχομαι μόνο γι’ αυτούς αλλά και για κείνους που με το κήρυγμα αυτών θα πιστεύουν σ’ εμένα. Ώστε να είναι όλοι ένα, όπως εσύ, Πατέρα, είσαι ενωμένος μ’ εμένα κι εγώ μ’ εσένα. Να είναι κι αυτοί ενωμένοι μ’ εμάς, κι έτσι ο κόσμος να πιστέψει ότι μ’ έστειλες εσύ. Εγώ τη δόξα που έδωσες την έδωσα σ’ αυτούς, για να είναι ένα μεταξύ τους, όπως εμείς είμαστε ένα: Εγώ ενωμένος μαζί τους κι εσύ ενωμένος μαζί μου, ώστε ν’ αποτελούν μια τέλεια ενότητα, κι έτσι ο κόσμος να καταλαβαίνει ότι μ’ έστειλες εσύ κι ότι αγάπησες κι αυτούς όπως αγάπησες εμένα).

Όπως φαίνεται από όσα έγραψε ο απόστολος Παύλος προς τους Εφεσίους, το ζήτημα της ενότητας των Χριστιανών, της ενότητας της Εκκλησίας του Χριστού, ήταν πρωτεύον και ζωτικό. Να τί γράφει ο Παύλος: ...σπουδάζοντες τηρεῖν τὴν ἑνότητα τοῦ Πνεύματος ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς εἰρήνης. ἓν σῶμα καὶ ἓν Πνεῦμα, καθὼς καὶ ἐκλήθητε ἐν μιᾷ ἐλπίδι τῆς κλήσεως ὑμῶν· εἷς Κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα·εἷς Θεὸς καὶ πατὴρ πάντων, ὁ ἐπὶ πάντων καὶ διὰ πάντων, καὶ ἐν πᾶσιν ὑμῖν.(Εφεσίους 4:3-6). (...και να προσπαθείτε να διατηρείτε, με την ειρήνη που σας συνδέει μεταξύ σας, την ενότητα που δίνει το Πνεύμα του Θεού. Ένα σώμα αποτελείτε όλοι κι ένα πνεύμα σας ενώνει, όπως και μία είναι η ελπίδα σας για την οποία σας κάλεσε ο Θεός. Ένας Κύριος υπάρχει, μία πίστη, ένα βάπτισμα. Ένας Θεός και Πατέρας όλων, που κυριαρχεί σ’ όλους, ενεργεί μέσα απ’ όλους και κατοικεί σε όλους σας).

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστί, καὶ ὁ μένων ἐν τῇ ἀγάπῃ ἐν τῷ Θεῷ μένει καὶ ὁ Θεὸς ἐν αὐτῷ. (Πρώτη Επιστολή Ιωάννη 4:16) (Ο Θεός είναι αγάπη· κι όποιος ζει μέσα στην αγάπη, ζει μέσα στο Θεό, κι ο Θεός μέσα σ’ αυτόν). Η αγάπη, στο παραπάνω εδάφιο του Ιωάννη αποτελεί κατηγόρημα που αναφέρεται στην υπόσταση του Θεού. Η αγάπη είναι κριτήριο ύπαρξης των Χριστιανών. Και αναμφίβολα η ενότητα της Εκκλησίας, δηλαδή των Χριστιανών, πηγάζει από την ένθεη αγάπη. Η παρουσία της αγάπης μεταξύ των Χριστιανών είναι απόδειξη ότι υπάρχουν εντός του Θεού και ο Θεός υπάρχει εντός τους....

Επομένως, η διαίρεση των Χριστιανών συνιστά όνειδος απιστίας στους λόγους του Ιησού Χριστού, άρνηση του Ευαγγελίου, αναίρεση του θεμελίου της Εκκλησίας του Χριστού. Η υπεράσπιση των “ορθοδοξιών” μας, δεν μπορεί να αποτελέσει άλλοθι για την επιμονή στην διαίρεση. Η αληθινή μετάνοια για τα σχίσματα εντός της Εκκλησίας είναι ανύπαρκτη. Χωρίς ορατά σημεία καταλλαγής μεταξύ των διαιρεμένων Χριστιανών, που να τους ωθούν προς την ενότητα, το αμάρτημα της απιστίας συνεχίζεται.

Η Οικουμενική Κίνηση υπήρξε και παραμένει ένας ευλογημένος καρπός του Παρακλήτου. Αλλά, δεν πρόκειται για ευκαιρία διεθνών διεκκλησιαστικών σχέσεων, μεταξύ των διαφόρων μελών του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών. Το θέμα της ενότητας των Χριστιανών, της ενότητας των επί μέρους Εκκλησιών, ώστε να πραγματωθεί επί τέλους η εναγώνια προσευχή του Ιησού Χριστού ἵνα πάντες ἓν ὦσιν, αφορά και τους απλούς Χριστιανούς, και τους απλούς κληρικούς. Δεν είναι ζήτημα εμπειρογνωμόνων θεολόγων περί του Οικουμενισμού, πανεπιστημιακών και μη, ούτε βέβαια ορισμένων Μητροπολιτών, η εκπροσώπηση κατά τόπους εκκλησιών στις εκδηλώσεις και λοιπές διοργανώσεις του ΠΣΕ.

Η άγνοια του Λαού του Θεού για το όνειδος της διαίρεσης των Χριστιανών, η μη πρόσκληση από τους ποιμένες για μετάνοια για το αμάρτημα της απουσίας της αγάπης, από τις επί μέρους Εκκλησίες μεταξύ τους, είναι θέμα που αφορά την αυτοσυνειδησία του Χριστιανού, που ανανεώνει κάθε στιγμή την χάρη του Βαπτίσματος που έχει λάβει και έχει αποκτήσει συνείδηση, πως οι ομολογιακές παραδόσεις που χαρακτηρίζουν την εκκλησία “του”, δεν μπορεί να προβάλλονται κατά προτεραιότητα εις βάρος της ενότητας....

Η προσευχή του Αδελφού Αλόις του Ταιζέ είναι πάντοτε επίκαιρη, αλλά ιδιαιτέρως αυτές τις μέρες της Εβδομάδας Προσευχής για την Ενότητα των Χριστιανών.

Πέμψε το Πανάγιο σου Πνεύμα και σε εμάς, ώστε και εμείς να μπορέσουμε να γίνουμε μάρτυρες της συμφιλίωσης στην καθημερινή μας ζωή. Κάνε μας δημιουργούς ενότητας μεταξύ των Χριστιανών, όταν διασπώνται και κομιστές της ειρήνης μεταξύ των ανθρώπων όταν συγκρούονται. Ικάνωσέ μας να ζούμε αλληλέγγυα με τους πιο αδύναμους ανθρώπους, τους εγγύς και τους μακράν.

22 Ιανουαρίου 2018