Η ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΩΝ…

ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

ΝΟΜΙΚΟΣ

ΠΡΩΗΝ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

g_doudos@yahoo.com

Έρχεται κάποια ώρα, που και οι δικαστές ως εργαζόμενοι παίρνουν σύνταξη. Η σύνταξη, όπως άλλωστε και ο μισθός τους ικανοποιητικός και ασφαλής! Δεν είναι λίγοι όμως από τους πρώην δικαστές και τους πρώην εισαγγελείς, που διαπιστώνουν ότι πλέον δεν διαθέτουν φίλους, ότι ακόμα και γνώριμοι δικηγόροι αλλά και άλλοι που τους περιτριγύριζαν, μάλλον δουλικά, τώρα τους  αποφεύγουν…. Είναι γιατί ενόσω εργάζονταν, είχαν την οίηση του κατόχου θώκου εξουσίας κυριαρχικής στους άλλους θνητούς και συχνά αποδεικνύονταν σκληροί, άτεγκτοι! Η γεύση της αφιλίας είναι πικρή και δεν γλυκαίνει με τίποτα…. 

Με αφορμή την έκφραση δυσαρέσκειας εκ μέρους πολιτών, ή τέλος πάντων μέρους της κοινής γνώμης, που μάλλον δεν μπορεί να αγνοηθεί εύκολα, για δικαστικές αποφάσεις  των τελευταίων ημερών, σκέφτηκα να εκθέσω ορισμένες σκέψεις, που ανέσυρα από προβληματισμούς μου κατά το παρελθόν.

Οι δικαστές που αρνήθηκαν την απόλυση από την φυλακή της Ηριάννας, μέχρι την εκδίκαση της έφεσής της, θεωρήθηκε πως επέδειξαν  ανάλγητη αυστηρότητα. Η απόφαση του Αρείου Πάγου, που έκρινε, ότι η μη καταβολή αποδοχών σε εργαζόμενους εκ μέρους του εργοδότη δεν αποτελεί βλαπτική μεταβολή για τους εργαζόμενους των όρων της εργασιακής σχέσης, θεωρήθηκε πως κατέδειξε μια χαώδη απόσταση μεταξύ δικαστών και κοινωνίας….

Ο Πλάτων, στους Νόμους του έχει γράψει ότι, «…η Δίκη ονομάζεται κόρη της Αιδούς, και ορθά έτσι προσφωνείται».[1] Η λέξη δίκη παραπέμπει στην όλη διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης, ενώ η λέξη αιδώς σημαίνει σεβασμός και κοσμιότητα προς τους άλλους. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, ότι η αιδώς στην δικαστική διαδικασία υποστασιοποιείται με την έκφανση της επιείκειας ως συστατικού στοιχείου του δικαίου.

Ο Γοργίας στον Επιτάφιό του γράφει το εξής: «προτιμούσαν, συχνά, τη γεμάτη πραότητα επιείκεια από το άκαμπτο δίκαιο, και την ορθότητα του λόγου από την ακριβή τήρηση ενός νόμου» [2]  

Αλλά και ο Αριστοτέλης στην Ρητορική του γράφει για το θέμα της επιείκειας: «Γιατί την επιείκεια οι άνθρωποι τη θεωρούν δικαιοσύνη, πρόκειται όμως για δικαιοσύνη πέρα από τις προβλέψεις του γραπτού νόμου»[3].

Οι νόμοι επιδέχονται ποικίλες ερμηνείες, έτσι ώστε η εφαρμογή τους τελικά, να εξυπηρετεί τις ανάγκες των ανθρώπων. Αυτονόητο πρέπει να θεωρηθεί, ότι οι νόμοι δεν έχουν καμιά απολύτως αυταξία, αλλά υπάρχουν χάριν των ανθρώπων, είτε ως ατόμων είτε ως κοινωνιών, εντός των πλαισίων μιας κοινωνικής και πολιτικής σύμβασης, που αποτελεί προϊόν της πολιτιστικής εξέλιξης!

Τις πιο πολλές φορές αληθεύει δυστυχώς η άποψη του Θρασύμαχου, που σώζεται στην Πολιτεία του Πλάτωνος, ότι «δίκαιο είναι το συμφέρον του ισχυροτέρου»[4].

Επίσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν ορισμένες από τις Κύριες Δόξες του Επικούρου, που αναφέρονται στην φύση του δικαίου, με έναν ανθρωποκεντρικό και άκρως ορθολογικό τρόπο θέασης και για τούτο η αξία τους είναι αδιάπτωτη ως τις μέρες μας: [31] «Το φυσικό δίκαιο αποτελεί συμφωνία που έχει να κάνει με το συμφέρον των ανθρώπων, ώστε να μη βλάπτει ο ένας τον άλλο», [33] «Η δικαιοσύνη δεν είναι κάτι που καθαυτό υπάρχει, αλλά το νόημά της είναι μία — κατά τό­πους και περιόδους — συμφωνία που ορίζει να μη βλάπτονται οι άνθρωποι στις μεταξύ τους σχέσεις». [36] «Από γενική άποψη, το δίκαιο είναι το ίδιο για όλους, γιατί είναι κάτι που ωφελεί τις ανθρώπινες σχέσεις. Οι ιδιαιτερότητες, όμως, κάθε χώρας και οι εκάστοτε συνθήκες έχουν σαν επακόλουθο να μην είναι το ίδιο πράγμα δίκαιο για όλους».[5]

          Τα δικαστήρια υπάρχουν για να ερμηνεύουν τους νόμους, ανάλογα με τις περιπτώσεις των υποθέσεων που καλούνται να κρίνουν, έτσι ώστε η εφαρμογή του νόμου που θα προκύψει από την απόφαση του δικαστή, από τη μια μεριά να εξυπηρετεί τους πολίτες που εμπιστεύτηκαν το δικαστήριο και από την άλλη, κυρίως, να ικανοποιεί το λεγόμενο κοινό περί δικαίου αίσθημα της κοινωνίας. Για να μη θεωρηθεί ότι θέλουμε να προβάλλουμε μια εικόνα πραγμάτων που είναι ανύπαρκτη, πρέπει να επισημανθεί ότι η δικαστική κρίση από τα πράγματα είναι υποκειμενική, αφού αποτελεί εκδήλωση μιας ανθρώπινης πνευματικής διεργασίας. Τούτο σημαίνει ότι η δικαστική κρίση επηρεάζεται από την ατέλεια της γνώσης του δικαστή ως κοινού θνητού και από την αδυναμία του δικαστή να ελέγχει στο έπακρο και απόλυτα την προσωπική νοοτροπία του.

Η συνείδηση του δικαίου και του άδικου, δεν είναι προνόμιο όσων σπούδασαν τη Νομική Επιστήμη, ούτε όσων ασχολούνται μ’ ένα νομικό επάγγελμα που συνδέεται με την απονομή της δικαιοσύνης, όπως είναι οι δικαστές, οι δικηγόροι, οι ειρηνοδίκες, οι πταισματοδίκες και οι εισαγγελείς. Όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν συνείδηση για το τί είναι δίκαιο και τί όχι ή αλλιώς διαθέτουν το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Και μάλιστα απλοί άνθρωποι με εκλεπτυσμένο ήθος έχουν βαθύτατη ευαισθησία όσον αφορά την εκζήτηση του δικαίου.

Η διάταξη του άρθρου 1 παράγραφος 3 του Συντάγματος είναι θεμελιώδης και χαρακτηρίζει τη φύση του πολιτεύματος της χώρας. Διακηρύσσει ότι «όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού…». Η Δικαιοσύνη αποτελεί μια από τις τρεις διακεκριμένες λειτουργίες της Δημοκρατίας μας, όπως είναι η νομοθετική και η εκτελεστική. Μολονότι τα δικαστήρια που ασκούν τη δικαστική λειτουργία του κράτους συγκροτούνται από δικαστές, που διορίζονται, η δικαστική λειτουργία πηγάζει επίσης από τον Λαό. Ο τρόπος επιλογής των δικαστών δεν ακυρώνει τη διακήρυξη του άρθρου 1 του Συντάγματος, καθόσον για την επιλογή των δικαστών δεν υπάρχουν εκ των προτέρων αποκλεισμοί και περιορισμοί, αλλά όλοι οι Έλληνες πολίτες, εφόσον πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις, μπορούν να γίνουν δικαστές. Και όπως όλες οι εξουσίες ή λειτουργίες, πιο σωστά, της πολιτείας, έτσι και η δικαστική υφίσταται υπέρ του Λαού. Οι δικαστές δεν μπορεί να δέχονται πιέσεις είτε από την κυβέρνηση, είτε από την κοινή γνώμη, η οποία παρασύρεται είτε από σκόπιμη παραπληροφόρηση, είτε από μαζική συναισθηματική φόρτιση…. Η απόσταση των δικαστών από τις επιρροές της κυβέρνησης και από την επιρροή που μπορεί να ασκεί η κοινή γνώμη δεν σημαίνει πως οι δικαστές μπορεί να είναι αδιάφορα απαθείς, απέναντι σε ζητήματα που ταλανίζουν την κοινωνία και αποτελούν ματωμένες πληγές στο σώμα του λαού, υπέρ του οποίου υπάρχουν….

Νομίζω ότι το Σύνταγμα και ένα σωρό σημαντικά νομοθετήματα αυξημένης ισχύος, που έχουν εμπλουτίσει την ελληνική έννομη τάξη, προσφέρουν ικανοποιητική πυξίδα σωστής δικανικής κρίσης!

Ένας σπουδαίος Έλληνας δικαστής, που ανήλθε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας του δικαστικού σώματος, σ’ ένα βιβλίο του κατέθεσε τις εξής σκέψεις: «Εμείς οι δικαστές δεν έχουμε πολύ καλές σχέσεις με το Σύνταγμα, ως κείμενο καθημερινής πρακτικής…. Οι τυποποιημένες αιτιολογίες και οι ευφυείς αποσιωπήσεις καλύπτουν την τυπική προσήλωση στις συνταγματικές διατάξεις» (Γ. Ρήγος∙ Ελευθερία και Γλώσσα, εκδόσεις Γκοβόστης 1995 σ. 48).

Ο τίτλος «Η Κρίση των Δικαστών» είναι αμφίσημος: Αναφέρεται τόσο στην κρίση των δικαστών, που διατυπώνεται κατά τη διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης, όσο όμως και στο γεγονός, ότι στα πλαίσια της Δημοκρατίας οι δικαστές υπόκεινται σε κρίση από τον λαό… από τον οποίο προέρχονται και υπέρ του οποίου υφίστανται.

©ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ

19/7/17

 

---

[1] Πλάτωνος Νόμοι (943e 1-2): ‘παρθένος γαρ Αιδούς Δίκη λέγεταί τε και όντως είρηται’.

[2] ‘πολλὰ μὲν δὴ τὸ πρᾶον ἐπιεικὲς τοῦ αὐθάδους δικαίου προκρίνοντες, πολλὰ δὲ νόμου ἀκριβείας λόγων ὀρθότητα’ (Απόσπασμα 6 Diels-Kranz).

[3] ‘τὸ γὰρ ἐπιεικὲς δοκεῖ δίκαιον εἶναι, ἔστιν δὲ ἐπιεικὲς τὸ παρὰ τὸν γεγραμμένον νόμον δίκαιον’.

[4] ‘δίκαιόν ἐστιν τὸ τοῦ κρείττονος συμφέρον. [347e]’ 

[5] ‘[31] Τὸ τῆς φύσεως δίκαιόν ἐστι σύμβολον τοῦ συμφέροντος εἰς τὸ μὴ βλάπτειν ἀλλήλους μηδὲ βλάπτεσθαι. [33] Οὐκ ἦν τι καθ΄ ἑαυτὸ δικαιοσύνη͵ ἀλλ΄ ἐν ταῖς μετ΄ ἀλλήλων συστροφαῖς καθ΄ ὁπηλίκους δήποτε ἀεὶ τόπους συνθήκη τις ὑπὲρ τοῦ μὴ βλάπτειν ἢ βλάπτεσθαι. [36] Κατὰ μὲν (τὸ) κοινὸν πᾶσι τὸ δίκαιον τὸ αὐτό· συμφέρον γάρ τι ἦν ἐν τῇ πρὸς ἀλλήλους κοινωνίᾳ· κατὰ δὲ τὸ ἴδιον χώρας καὶ ὅσων δήποτε αἰτίων οὐ πᾶσι συνέπεται τὸ αὐτὸ δίκαιον εἶναι’.