Ρίζες αντισημιτισμού

Γιώργος Α. Δούδος

Η εργασία αυτή αφιερώνεται στην ιερή μνήμη του ενάμισυ εκατομμυρίου παιδιών του λαού Ισραήλ, που εξοντώθηκαν κατά το Ολοκαύτωμα.

Ο αντισημιτισμός υπήρξε η πιο επικίνδυνη έκφραση του ρατσισμού, αυτής της τραγικής και φοβερής παραποίησης στις ανθρώπινες σχέσεις, ατόμων και λαών.

Η ιδιαίτερη επικινδυνότητα του αντισημιτισμού, σε σχέση με άλλες εκφράσεις φυλετισμού, οφείλεται στο γεγονός ότι, ο αντισημιτισμός, αποτελεί κατ’ εξοχήν ιδεολογικό ρατσισμό. Οι ρίζες των διακρίσεων και των διωγμών, κατά των Ιουδαίων στις χώρες της Διασποράς, πάντοτε βρίσκονταν στο πιστεύω των ανθρώπων και ενισχύονταν και από άλλες σκοπιμότητες, κοινωνικής ή οικονομικής αιτίας.

Το Ολοκαύτωμα, υπήρξε η κορυφαία τραγωδία, που επί αιώνες κυοφορούσε ο αντισημιτισμός της χριστιανικής Ευρώπης. Για τούτο και η ευθύνη για το Ολοκαύτωμα, χρεώνεται ως μελανό στίγμα στο δυτικό πολιτισμό.

Ο αντισημιτισμός με την πάροδο των χρόνων, αποτέλεσε στοιχείο της συλλογικής συνείδησης των Χριστιανών, κάθε ομολογίας και εκκλησιαστικής παράδοσης. Μετά την πλήρη διάζευξη μεταξύ Εκκλησίας και Συναγωγής, που τοποθετείται περίπου στον 4ο αιώνα μ.Χ., ανιστόρητα και αθεολόγητα, από πλευράς βιβλικής αλήθειας, άρχισαν να απευθύνονται κατά του λαού Ισραήλ, ως συνόλου, οι κατηγορίες για μιαιφονία και θεοκτονία. Ο θάνατος του Ιησού από τη Ναζαρέτ, φορτώθηκε στους Εβραίους και άρχισε να καλλιεργείται ο αντισημιτισμός μεταξύ των Χριστιανών. Το Ρωμαϊκό Δίκαιο των Χριστιανών Αυτοκρατόρων, Ανατολής και Δύσης (των επιγόνων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) περιέχει αρκετές χαρακτηριστικές διατάξεις, που εισήγαγαν διακρίσεις σε βάρος των Ισραηλιτών, απλά και μόνο εξαιτίας της θρησκευτικής τους πίστηςⁱ. Οι διατάξεις της κοσμικής νομοθεσίας, με τις σε βάρος των Εβραίων διακρίσεις, εμπλούτισαν και το δίκαιο της Εκκλησίας, ιδίως της Δυτικής, στα όρια της δικαιοδοσίας της οποίας οι Ισραηλίτες, στερούνταν βασικών δικαιωμάτων αστικής φύσης, που δυσκόλευαν ιδιαίτερα τον βιοπορισμό τους.

Με εντιμότητα απέναντι στην αλήθεια και μόνο, καταθέσω σ’ αυτή τη σύντομη παρουσίαση, τη διαπίστωση, ότι δυστυχώς, ακόμη ως τις μέρες μας, μέσα στο χριστιανικό κόσμο συντηρούνται οι ρίζες, που έθρεψαν τον αντισημιτισμό στην Ευρώπη και δεν υπάρχει η αναγκαία τόλμη και το πνευματικό σθένος, της μετάνοιας.

Πρέπει να σημειωθεί στο σημείο τούτο, πως μόνον ορισμένες βιβλικής έμπνευσης χριστιανικές κοινότητες, ετόλμησαν τη μετάνοια για τον χριστιανικό αντισημιτισμό, ως έκφραση βαθύτερης πιστότητας, τόσο προς τον Ιουδαίο Ιησού Χριστό, όσο και προς την Αγία Γραφή.

Παρότι στη σύγχρονη Ελλάδα, δεν υπήρξε οργανωμένο μαζικό κίνημα αντισημιτισμού, εντούτοις, σε λειτουργικά κείμενα της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που είναι απόλυτα και συχνά προσιτά στους πιστούς, είναι διάχυτος ο αντισημιτισμός. Επίσης, είναι διάχυτες στη συλλογική μνήμη των συγχρόνων Ορθοδόξων Ελλήνων, διάφορες κακόβουλες συκοφαντίες κατά του λαού Ισραήλ. Λ. χ. ότι δήθεν οι Εβραίοι “μαγαρίζουν” τις τροφές των Χριστιανών, ή ότι δήθεν κατά το Πέσαχ πίνουν αίμα χριστιανόπαιδων, ή ότι δήθεν, τα μικρά Εβραιόπουλα διαπαιδαγωγούνται στη βλασφημία ιερών προσώπων της χριστιανικής πίστης. Αυτές οι μυθοπλασίες, με σαφέστατο αντισημιτικό περιεχόμενο, περιέχονται και στις Διδαχές του Κοσμά του Αιτωλούⁱⁱ. Τέλος, μια λαογραφική έκφραση αντισημιτισμού στον ελληνικό χώρο, είναι το έθιμο του καψίματος του Ιούδα, που νομίζω πως διασώζεται μόνο στην Κρήτη πλέον.

Ο αντισημιτισμός των Χριστιανών

Ο αντισημιτισμός των Χριστιανών, αποτελεί κατά τη γνώμη μου βλασφημία κατά του Ιησού Χριστού, ο οποίος υπήρξε Ισραηλίτης. Ο Χριστιανός, είναι κάποιος που συνδέεται, με τον Θεό του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ, με την πίστη του στον Ιησού από τη Ναζαρέτ. Ο Ιησούς, περιγράφοντας την έσχατη κρίση (Ματθ. 25:31-46), αναδεικνύει κρίσιμο παράγοντα, τη στάση των ανθρώπων, απέναντι στους αδελφούς του· αλλά πολλοί ξεχνούν πως φυσικοί αδελφοί του Ιησού είναι οι Εβραίοι. Οι Εβραίοι, που δολοφονήθηκαν από σταυροφόρους, που στο ένα χέρι κρατούσαν το φονικό σπαθί τους και στο άλλο το σταυρό. Οι Εβραίοι, που για αιώνες θεωρούνταν από χριστιανικούς λαούς της Δυτικής Ευρώπης και της Ρωσίας, οι μόνες αιτίες για τις κακοδαιμονίες των λαών και για τούτο υπέστησαν διωγμούς, εξευτελισμούς, διακρίσεις, με την ένοχη σιωπή ή και την ενθάρρυνση συχνά ηγετών της εκκλησίας. Οι Εβραίοι, που ως πρόβατα σύρθηκαν στην εξόντωση από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους, με την αδιάφορη σιγή του τότε Πάπα της Ρώμης.

Ο Παύλος, στο 11ο κεφάλαιο της επιστολής του προς τους Ρωμαίους, κάνει εκτεταμένα λόγο, για το χρέος των εθνικής καταγωγής Χριστιανών απέναντι στο λαό Ισραήλ. Ιδιαίτερα, μετά το Ολοκαύτωμα, οι Χριστιανοί και οι εκκλησίες, οφείλουν επιτέλους να προχωρήσουν στην εξόφληση του χρέους, για το οποίο μιλά ο Παύλος. Είναι χρέος των Χριστιανών του κόσμου, όλων των ομολογιών και παραδόσεων να εξαλείψουν τις ρίζες του αντισημιτισμού και μ’ αυτό τον τρόπο να φανερώσουν τη βαθειά τους μετάνοια για τον αντισημιτισμό, που επέτρεψαν να τραφεί στους κόλπους της εκκλησίας. Μια τέτοια ενέργεια, που θα σημαίνει διαγραφή ύμνων, αποκήρυξη συγγραμμάτων, ακόμη και κορυφαίων Χριστιανών και ό,τι άλλο θα συμβάλλει στην αποδοχή των Εβραίων, ως τέκνων εκλεκτών του Θεού και όχι ως δήθεν θεοκτόνων, είναι βέβαιο πως θα αποτελέσει μια συγκλονιστική ανανέωση της υπακοής των Χριστιανών, σε όσα δίδαξε ο διδάσκαλος από τη Ναζαρέτ.

Ειδικότερα ως προς την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά και τις λοιπές τοπικές ορθόδοξες εκκλησίες, η έμπρακτη αποκοπή των ριζών που συντήρησαν τον αντισημιτισμό, -στην Ορθόδοξη Ρουμανία ο αντισημιτισμός μεταφράστηκε ως πολιτική συνεργασία με τη ναζιστική Γερμανία και ενεργός συνεργασία των Ρουμάνων στην εξόντωση των Ιουδαίων της χώραςⁱⁱⁱ, θα ήταν απόλυτα σύμφωνη, τόσο με την απόφαση της Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως του 1872, που καταδίκασε ως αίρεση τον εθνοφυλετισμό (ρατσισμό), όσο και με το πνεύμα που εξέφρασε εγκύκλιος του Οικουμενικού Πατριάρχη Μητροφάνους Γ΄, που απέστειλε προς τους Ορθοδόξους της Κρήτης το 1568, στην οποία καταδίκαζε ενέργειες σε βάρος των Ιουδαίων του νησιού, την εποχή της ενετοκρατίας^iv.

Στη συνέχεια, από την ακολουθία “των αγίων και αχράντων παθών του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού”, θα παραθέσω ορισμένα λειτουργικά κομμάτια, που είναι χαρακτηριστικά και εκφράζουν την εμφιλοχώρηση του αντισημιτισμού σε μεταβιβλικά κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η παραπάνω ακολουθία είναι πολύ γνωστή και στους απλούς, χωρίς θεολογική παιδεία, ορθόδοξους Χριστιανούς. Ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης και είναι γνωστή περισσότερο, ως τα ‘δώδεκα Ευαγγέλια’.

“Επί τη προδοσία, ουκ ηρκέσθησαν Χριστέ,

τα γένη των Εβραίων, αλλ’ εκίνουν τας κεφαλάς αυτών,

μυκτηρισμόν και χλεύην προσάγοντες.

Αλλά δος αυτοίς, Κύριε, κατά τα έργα αυτών,

ότι κενά, κατά σου εμελέτησαν”.

(Αντίφωνο της ακολουθίας)

“Το άθροισμα των Ιουδαίων,

τω Πιλάτω ητήσαντο σταυρωθήναί σε Κύριε·

αιτίαν γαρ εν σοι μη ευρόντες,

τον υπεύθυνον Βαραββάν ηλευθέρωσαν,

και σε τον δίκαιον κατεδίκασαν,

μιαιφονίας έγκλημα κληρωσάμενοι.

Αλλά δος αυτοίς, Κύριε, κατά τα έργα αυτών,

ότι κενά, κατά σου εμελέτησαν”.

(Αντίφωνο της ακολουθίας)

“Των θεοκτόνων ο εσμός,

Ιουδαίων έθνος το άνομον,

προς Πιλάτον εμμανώς ανακράζον έλεγε·

σταύρωσον Χριστόν τον ανεύθυνον·

Βαραββάν δε μάλλον ούτοι ητήσαντο.

Ημείς δε φθεγγόμεθα,

ληστού του ευγνώμονος, την φωνήν προς αυτόν·

Μνήσθητι και ημών Σωτήρ,

εν τη βασιλεία σου”.

(Στίχοι των Μακαρισμών)

“Ολέθριος σπείρα θεοστυγών,

πονηρευομένων θεοκτόνων συναγωγή,

επέστη Χριστέ σοι·

και ως άδικον είλκε, τον κτίστην απάντων,

ον μεγαλύνομεν”.

(Τροπάριο της ακολουθίας)

“Δύο και πονηρά εποίησεν,

ο πρωτότοκος υιός μου Ισραήλ·

εμέ εγκατέλιπε, πηγήν ύδατος ζωής,

και ώρυξεν εαυτώ φρέαρ συντετριμμένον·

εμέ επί ξύλου εσταύρωσε,

τον δε Βαραββάν ητήσατο και απέλυσεν.

Εξέστη ο ουρανός επί τούτω

και ο ήλιος τας ακτίνας απέκρυψε.

Συ δε Ισραήλ, ουκ ενετράπης, αλλά θανάτω με παρέδωκας.

Άφες αυτοίς, Πάτερ άγιε,

ου γαρ οίδασι τι εποίησαν”.

(Ιδιόμελο των Αίνων)

“Σταυρωθέντος σου Χριστέ,

πάσα η κτίσις βλέπουσα έτρεμε·

τα θεμέλια γης,

διεδονήθησαν φόβω του κράτους σου·

σου γαρ υψωθέντος σήμερον,

γένος Εβραίων απώλετο·...”.

(Απόσπασμα ιδιόμελου)

“Λαός δυσσεβής και παράνομος,

ίνα τι μελετά κενά;

ίνα τι την ζωήν των απάντων,

θανάτω κατεδίκασε;

Μέγα θαύμα!

Ότι ο κτίστης του κόσμου,

εις χείρας ανόμων παραδίδοται,

και επί ξύλου ανυψούται ο φιλάνθρωπος,

ίνα τους εν Άδη δεσμώτας

ελευθερώση, κράζοντας·

Μακρόθυμε Κύριε, δόξα σοι”.

(Ιδιόμελο ακλουθίας)^v.

Νομίζω ότι δεν είναι αναγκαίο να σχολιασθεί το περιεχόμενο των λειτουργικών κειμένων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που παρέθεσα αμέσως πιο πάνω. Κάθε χρόνο, τη Μεγάλη Πέμπτη, όσοι Χριστιανοί παρακολουθούν την ακολουθία των παθών, ακούν για τον “θεοκτόνο εσμό” του γένους των Εβραίων, που βαρύνεται για πάντα, με το “έγκλημα” της “μιαιφονίας” (μιαιφονία είναι η αιμοδιψία και ο φόνος) κ.λπ..

Αντισημιτική φιλολογία στην Ελλάδα

Αυτή τη στιγμή, ευτυχώς χωρίς επιτυχία, συντηρείται στον ελληνικό χώρο μια αντισημιτική φιλολογία, που δυστυχώς προέρχεται από θρησκευόμενους ορθοδόξους Χριστιανούς, λαϊκούς και κληρικούς.

Το κατασκεύασμα της μυστικής τσαρικής αστυνομίας Οχράνα, που κυκλοφόρησε με τίτλο “Τα πρωτόκολλα των σοφών της Σιών”, έχει γνωρίσει επανειλημμένες εκδόσεις στην ελληνική γλώσσα, από χριστιανικούς εκδοτικούς οίκους. Οι εκδόσεις ‘Μήνυμα’, που ανήκουν στο θρησκευτικό πολιτικό κόμμα “Χριστιανική Δημοκρατία”, έχει προβεί σε οκτώ εκδόσεις του παραπάνω μυθοπλάσματος. Η τελευταία με τίτλο “Τα μυστικά σχέδια του Διεθνούς Σιωνισμού” έγινε το 1986. Δύο τίτλοι βιβλίων με αντισημιτικό περιεχόμενο, που διακινούνται από χριστιανικά βιβλιοπωλεία, νήκουν σε κάποιον Dr. D. C. Yermac ως συντάκτη τους, χωρίς λοιπά στοιχεία, δηλαδή στοιχεία εκδοτικού οίκου, έτος έκδοσης κ.λπ. και είναι το “Γέρμα” και “Σιωνισμός, θανάσιμος απειλή κατά της ανθρωπότητος”. Ο Αρχιμανδρίτης Χαράλαμπος Βασιλόπουλος, πρώην ηγούμενος της Μονής Πετράκη στην Αθήνα, έχει γράψει αρκετά βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου, ορισμένα από τα οποία έχουν σαφέστατο αντισημιτικό πνεύμα. Αναφέρω το βιβλίο “Κατά Αντιχρίστων”, έκδοση 1988 της θρησκευτικής εβδομαδιαίας εφημερίδας “Ορθόδοξος Τύπος”, στο οποίο υπάρχουν τα εξής κεφάλαια: “Οι Ιεχωβάδες είναι όργανα των Εβραίων”, “Η Εβραιομασωνία πολεμάει τον Μοναχισμό”, ενώ στο κεφάλαιο “Η Μασωνία κατευθύνει τον Οικουμενισμό”, περιλαμβάνεται τμήμα με επικεφαλίδα “Το Σιωνιστικό Σχέδιο”. Επίσης αντισημιτικό βιβλίο είναι το “Η Εβραιομασωνία ξεσκεπάζεται” του ίδιου κληρικού Χαρ. Βασιλόπουλου, που εκδόθηκε το 1987 από τη θρησκευτική εφημερίδα που ανέφερα πιο πάνω.

Στην ελληνική αντισημιτική βιβλιογραφία, μπορεί να προστεθούν τρεις τίτλοι βιβλίων κάποιου Γιάννη Φουράκη, με εθνικιστικό προσανατολισμό, ορισμένες μεταφράσεις Γάλλων αντισημιτών συγγραφέων, που γίνονται και κυκλοφορούν στην Ελλάδα από ακροδεξιά πολιτική ομάδα.

Εκείνο όμως που πρέπει να επισημανθεί είναι, ότι τα μόνα βιβλία με αντισημιτικό περιεχόμενο, που έχουν κάποια επίφαση σοβαρότητας, είναι όσα έχουν θρησκευτική χροιά, όπως αυτά που προανέφερα, τα οποία διατίθενται από θρησκευτικά βιβλιοπωλεία, που συνήθως προσελκύουν αρκετό κόσμο.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία, εδώ και χρόνια προετοιμάζει τη σύγκληση μιας Μεγάλης Συνόδου, με συμμετοχή όλων των τοπικών-εθνικών εκκλησιών. Μεταξύ των θεμάτων που θα απασχολήσουν τους συνοδικούς ιεράρχες, είναι και το πρόβλημα του ρατσισμού, που ήδη έχει συζητηθεί προσυνοδικά. Φοβούμαι, πως αν δεν κοπούν οι ρίζες που συντηρούν την πιο φοβερή έκφραση ρατσισμού, που είναι ο αντισημιτισμός, οι όποιες καταδίκες του ρατσισμού από τους ηγέτες της Οικουμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, στην καλύτερη περίπτωση θα είναι ευχές, χωρίς περιεχόμενο και καμιά βαρύτητα.

Οφείλουμε να υπενθυμίσουμε την εξής αλήθεια· το Ολοκαύτωμα οργανώθηκε και εκτελέστηκε, από ένα χριστιανικό έθνος, το οποίο στη χριστιανική ιστορία της Ευρώπης, έπαιξε σημαντικό ρόλο, είτε στηρίζοντας την παπική εξουσία, είτε δημιουργώντας την Θρησκευτική Μεταρρύθμιση, που προανάγγειλε την έξοδο από το σκότος του Μεσαίωνα.

Οφείλουμε να θυμόμαστε, ότι ο αραβικός και ισλαμικός αντισημιτισμός, που είναι ιδιαίτερα έντονος στην εποχή μας, είναι ανακλαστικό παράγωγο του αντισημιτισμού που άνθισε στη χριστιανική Ευρώπη....

Άνοιξη του έτους 1989 (5749)^vi.

iΒασιλικά. Έκδοση Ιω. Δ. Ζέπου 1912 διάφορες διατάξεις κατά Ιουδαίων ή Εβραίων.

Πρόχειρον Νόμων ή Εξάβιβλος του Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου. Έκδοση ‘Δωδώνη’ 1971 με επιμέλεια Κ. Γ. Πιτσάκη διατάξεις τίτλου ΙΑ΄ βιβλίου έκτου “περί Ιουδαίων κ.λπ.”.

Πηδάλιον. Συλλογή Κανόνων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Έκδοση Βασ. Ρηγοπούλου 1982 διάφοροι κανόνες και σημειώσεις Νικοδήμου Αγιορείτου που αναφέρονται στους Ιουδαίους ή Εβραίους.

iiΕπισκόπου Αυγουστίνου Καντιώτη· Κοσμάς ο Αιτωλός. Έκδοση Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Αδελφότητος ‘Ο Σταυρός’ 1988 σσ. 197-200 με επικεφαλίδα “Η κακία των Εβραίων”.

iiiΒίργκιλ Γκεοργκίου Η 25η Ώρα. Ιστορικό μυθιστόρημα ελλην. μετφρ.

ivΣτεφ. Ξανθουδίδου. Οι Εβραίοι εν Κρήτη επί Ενετοκρατίας. Εφημ. “Αλλαγή’ Ηράκλειο Κρήτης 18.10.1978.

v Τριώδιον Κατανυκτικόν. Έκδοση ‘Φως’ 1983.

viΤο μελέτημα τούτο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “ΧΡΟΝΙΚΑ”, αριθμός φύλλου 106, Μάιος-Ιούνιος 1989, όργανο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλάδος.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 09.04.2018:

Την εποχή που δημοσιεύθηκε η παραπάνω μικρή μελέτη πρόσφερα τις νομικές υπηρεσίες μου ως Δικηγόρος προς τη Μονή Γρηγορίου του Αγίου Όρους. Η δημοσίευση του μελετήματος στα “ΧΡΟΝΙΚΑ”, προσέλκυσε την προσοχή κάποιων κύκλων εθνοθρησκευτικού σωματείου της Πάτρας, που δεν θυμάμαι την επωνυμία του, που αναδημοσίευσε όλο το μελέτημα στο έντυπο που εξέδιδε. Μάλιστα, στο εθνοθρησκευτικό έντυπο προστέθηκε σχόλιο, που μέσες άκρες, κατηγορούσε τους Εβραίους για το θράσος τους να δημοσιεύσουν γραπτό με τέτοιο περιεχόμενο,, τονίζοντας, πως πίσω από, το εκ πρώτης όψεως, χριστιανικό όνομα του συγγραφέα, κρυβόταν ένας Εβραίος!

Η αναδημοσίευση του μελετήματος στο έντυπο της Πάτρας έγινε γνωστή στον τότε ηγούμενο της Μονής Γρηγορίου, αρχιμανδρίτη Γεώργιο Καψάνη, ο οποίος μέσω διαφόρων ιερομονάχων και μοναχών, μου υπέδειξε να ανασκευάσω πλήρως το περιεχόμενο. Στην ουσία, επρόκειτο για έκφραση επιθυμίας αποκήρυξης όσων είχα γράψει. Επειδή η αποκήρυξη ποτέ δεν συνέβη, ενώ οι απόψεις μου, του 1989 είναι επίκαιρες και σήμερα, διακόπηκε η επαγγελματική συνεργασία και η κάθε είδους σχέση μου με την Μονή Γρηγορίου.

© ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ