Ο ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

Δεν υπάρχει πλέον σοβαρός άνθρωπος, που να αμφιβάλλει ότι ο Ιησούς, -Γεσούα, στα εβραϊκά και αραμαϊκά-, ήταν Εβραίος, όπως Εβραία ήταν η μητέρα του Μαρία, -Μίριαμ ή Μάριαμ, στα εβραϊκά και αραμαϊκά-, και οι πρώτοι μαθητές του. Παρόλα αυτά, ιδίως από τον 4ο αιώνα μ.Χ. και μετά, αναπτύχθηκε στους κόλπους της Εκκλησίας οξεία αντιπαλότητα κατά της Συναγωγής και έντονος αντιεβραϊκός λόγος, με σαθρό θεολογικό υπόβαθρο, αλλά με υπερβολικά χυδαία επιθετικότητα και πλήρη απαξία κατά των Εβραίων. Ο αντιϊουδαϊσμός έχει εισχωρήσει στην εκκλησιαστική υμνογραφία, κυρίως αυτήν της Μεγάλης Εβδομάδας, και έτσι το μίσος των Χριστιανών κατά των Εβραίων έγινε οικείο, στις λαϊκές μάζες των Χριστιανών, με την ένοχη σιωπή κληρικών και θεολόγων, που όφειλαν να γνωρίζουν πως ο χριστιανικός αντιεβραϊσμός ήταν ουσιαστικά άρνηση του Ευαγγελίου!

Αποτέλεσμα αυτής της χριστιανικής αντιεβραϊκής στάσης ήταν απάνθρωπες διακρίσεις, περιστασιακοί διωγμοί αλλά και οργανωμένες ομαδικές διώξεις κατά των Εβραίων με τραγικό αποκορύφωμα το Ολοκαύτωμα, που σχεδίασαν και εκτέλεσαν οι Γερμανοί Ναζί μαζί με τους συνεργάτες τους στην Ευρώπη, προκειμένου να επιτύχουν την Τελική Λύση, δηλαδή την κάθαρση της Ηπείρου από την εβραϊκή παρουσία!

Η χριστιανική απαξίωση απέναντι σε καθετί ιουδαϊκό, αλλά και αυτών των ίδιων των Εβραίων, ως ανθρώπινων υπάρξεων, ήταν καθεστώς σε Δύση και Ανατολή. Ο χριστιανισμός αντιεβραϊσμός είναι η φύτρα κάθε μορφής αντισημιτισμού που έχει εμφανιστεί στο προσκήνιο της ιστορίας. Μάλιστα ο μουσουλμανικός αντισημιτισμός, αρκετά επίκαιρος στην εποχή μας, έλκει την καταγωγή του από τον χριστιανικό αντισημιτισμό και άρχισε να εμφανίζεται από την εποχή που Εβραίοι, καταδιωγμένοι εξαιτίας των ρωσικών πογκρόμ κυρίως, άρχισαν να εγκαθίστανται, σε πολύ περιορισμένο βαθμό αρχικά, στην οθωμανική Παλαιστίνη και αργότερα σε μεγαλύτερους αριθμούς, στην υπό βρετανική εντολή Παλαιστίνη.

Για το τί είναι αντισημιτισμός, δανείζομαι με σύντομη αναφορά στο περιεχόμενο της λέξης από τον Σταύρο Ζουμπουλάκη: “...αυτό ... σημαίνει αντισημιτισμός: γενοκτονία και μάλιστα στην πιο ακραία και απόλυτη μορφή, να εξοντώνεις δηλαδή τον άλλο, μόνο και μόνο επειδή διέπραξε το ανήκουστο έγκλημα να γεννηθεί. Η γενοκτονία δεν είναι μια θεωρητική και ενδεχόμενη απόληξη του αντισημιτισμού, είναι τόσο πραγματική όσο και τα 6.000.000 νεκροί Εβραίοι του Ολοκαυτώματος”¹.

Η Καθολική Εκκλησία, κατά την Δεύτερη Βατικανή Σύνοδο, έκανε γνωστή προς την Οικουμένη το 1965, την Nostra Aetate, την Διακήρυξη για την σχέση της Εκκλησίας με τις μη χριστιανικές θρησκείες, με ειδική αναφορά καταδίκης του επί αιώνες αντισημιτισμού στους κόλπους της. Η οικουμενική καταδίκη του αντισημιτισμού της Εκκλησίας, αλλά και γενικότερα του αντισημιτισμού, ως ιδιόμορφη έκφραση ρατσισμού, μέχρι την διακήρυξη του 1965, υπήρξε προϊόν επεξεργασίας και διαβουλεύσεων από το 1961.

Στις προτεσταντικές Εκκλησίες, μολονότι ο Μαρτίνος Λούθηρος είναι μεταξύ των κορυφαίων ηγετών που επέφεραν την Μεταρρύθμιση στην Καθολική Εκκλησία, εντούτοις το απαράδεκτα αντισημιτικό έργο που έγραψε το 1543 με τίτλο “Von den Juden und Ihren Lügen” (“Για τους Εβραίους και τα Ψέματά τους”), μάλλον στο σύνολό τους το έχουν απορρίψει. Μάλιστα υπάρχουν Προτεστάντες, που αναφέρονται σε διαταραχές στον ψυχισμό του Λουθήρου από την παιδική ηλικία του, και θεωρούν πως αυτό υπήρξε η αιτία του μένους που εκδήλωσε κατά των Εβραίων. Ιδίως οι Ευαγγελικοί Λουθηρανοί, θεώρησαν χρέος τους απέναντι στην ανθρωπότητα, να ζητήσουν συγγνώμη για την επιρροή αυτού του έργου του Λουθήρου στην ανάπτυξη του αντισημιτισμού στην Γερμανία, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο.

Δυστυχώς στις παραδοσιακές Εκκλησίες της Ανατολής, στην Ελληνορθόδοξη, στην Συριακή Ορθόδοξη, στην Κοπτική Εκκλησία, αλλά και στις ανατολικές Εκκλησίες, που έχουν κοινωνία με την Αγία Έδρα τηςΡώμης, ο Αντισημιτισμός ενδημεί ως πνευματική νόσος και εμμονή.

Χαρακτηριστική υπήρξε η απόφαση του Κόπτη Πάπα Σενούντα του 3ου, που απαγόρευσε στους Κόπτες να επισκεφθούν το Ισραήλ, ακόμα και για να προσκυνήσουν τους ιερούς τόπους της Ιερουσαλήμ και ιδίως τον Τάφο του Χριστού στο Ναό της Αναστάσεως, όπου οι Κόπτες διατηρούν ορισμένα δικαιώματα. Η ποινή για όποιον θα παραβίαζε την απαγόρευση του Πάπα Σενούντα, σκληρότατη: Επιβολή ακοινωνησίας, ένα βήμα πριν από τον αφορισμό!

Σε μια άλλη περίπτωση, ο Πάπας Σενούντα ΙΙΙ, στις 8 Απριλίου του 2007, επέκρινε, μέσω της αιγυπτιακής τηλεόρασης τις Δυτικές Εκκλησίες, που απάλλαξαν τους Εβραίους για την σταύρωση του Ιησού Χριστού και τις επέκρινε επίσης που είχαν ζητήσει συγγνώμη για τον χριστιανικό αντισημιτισμό. Σε μια ερώτηση, αν οι Εβραίοι ήταν οι ‘δολοφόνοι του Χριστού’, υπεύθυνοι για την σταύρωσή του, η απάντησή του ήταν η εξής: “Η Καινή Διαθήκη λέει ότι είναι”, ενώ στη συνέχεια έθεσε το ρητορικό ερώτημα, “αν το Βατικανό ήταν ενάντια στις διδασκαλίες της Καινής Διαθήκης”!

Υπάρχει ένας μύθος, που προκαλεί δάκρυα θλίψης και οργής, γιατί πρόκειται για μια ανενδοίαστη στρέβλωση της πραγματικότητας: Ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως και στην ελληνική κοινωνία, δεν υπήρχε και δεν υπάρχει εχθρότητα κατά των Εβραίων. Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Το μίσος κατά των Εβραίων έχει αποτυπωθεί σε ένα σωρό πατερικά κείμενα, σε υμνογραφικά κείμενα, σε λειτουργικά κείμενα. Στις Διδαχές του Κοσμά του Αιτωλού, οι αναφορές κατά των Εβραίων στάζουν φαρμάκι, ενώ είναι πέρα ως πέρα αναμάσηση λαϊκών αντιεβραϊκών μυθευμάτων. Παρόλα αυτά, αυτές οι Διδαχές είναι ευσεβές ανάγνωσμα μεταξύ των Ελλήνων Ορθοδόξων Χριστιανών. Από την άλλη μεριά υπάρχουν ένα σωρό λαϊκά έθιμα, λαϊκές θρησκευτικές δοξασίες, που έχουν πακτωθεί στην ψυχή και στην συνείδηση των θρησκευόμενων Ορθοδόξων Χριστιανών, Ελλήνων και μη, που μαρτυρούν πως ο αντισημιτισμός είναι γεγονός και στοιχείο που συνδυάζεται με την ελληνορθόδοξη ευσέβεια! Ο αντισημιτισμός είναι παρών σε λόγους και θέσεις επισκόπων, ιερέων, μοναχών, ανδρών και γυναικών. Ως δείγμα άθλιου αντισημιτικού λόγου θα μπορούσε να αναφερθεί το βιβλιαράκι που έγραψε ο Μητροπολίτης Κορίνθου Παντελεήμων Καρανικόλας (αποβ. 2006) με τίτλο “Χριστιανοί και Εβραίοι”, που γνώρισε έξι εκδόσεις στο διάστημα από το 1980 ως το 2007. Ο ίδιος ιεράρχης, το 1996 είχε “εξαπολύσει” εγκύκλιο προς το “ποίμνιό του”, με σκοπό να προφυλάξει τους Χριστιανούς της επαρχίας του από τους κινδύνους επένδυσης εβραϊκών συμφερόντων στην Κορινθία. Στην εγκύκλιο αυτή ο Παντελεήμων Καρανικόλας, ανέφερε με λόγο καταγγελίας, ότι, “οι Εβραίοι αδιάπτωτα αντιστρατεύονται τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία” και “επιδιώκουν να εβραιοποιήσουν όλον τον κόσμο”. Η αντισημιτική εγκύκλιος του Π. Καρανικόλα είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον της “Χρυσής Αυγής”, η οποία την αναδημοσίευσε το 1997.

Η ιστορία της Ρωσίας, στην περίοδο των τσάρων, έχει πάρα πολλές μελανές σελίδες για τους οργανωμένους διωγμούς κατά των Εβραίων της χώρας από μάζες Ορθοδόξων Χριστιανών, με την “αθέατη” συχνά καθοδήγηση της τσαρικής μυστικής αστυνομίας Οχράνα. Η λέξη ‘πογκρόμ’ είναι ρωσική και αναφέρεται στην μαζική και οργανωμένη βίαιη επίθεση που είχαν δεχθεί οι Ρώσοι Εβραίοι....

Τα κατάπτυστα “Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών”, έχει αποδειχθεί πια αδιαμφισβήτητα, ότι υπήρξαν έργο της ρωσικής Οχράνα και παρόλα αυτά, συνεχίζουν να επανεκδίδονται και να κυκλοφορούν σε διάφορες γλώσσες, με εξαιρουμένης της ελληνικής.

Η Ρουμανία είναι η δεύτερη χώρα με χριστιανικό ορθόδοξο πληθυσμό, που έχει ένα εξαιρετικά βεβαρημένο παρελθόν με εξοντωτικούς διωγμούς κατά των Εβραίων της χώρας. Το 1875 ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Ίον Μπρατιάνου επέβαλε επίσημα τον αντισημιτισμό ως πολιτική της κυβέρνησής του. Το πογκρόμ του Βουκουρεστίου το 1941, παραμένει βαθύ μελανό στίγμα στην ιστορία της Ρουμανίας.

Εργαλεία του ευρωπαϊκού αντισημιτισμού ήταν και παραμένει ο μύθος της εβραϊκής συνωμοσίας κατά της ανθρωπότητας, με τον έλεγχο εκ μέρους τους του παγκόσμιου πλούτου, της πολιτικής των Η.Π.Α. κ.ά.. Ένας άλλος μύθος που εμφανίστηκε εκτεταμένα και μεταξύ των Ορθοδόξων λαών της ανατολικής και νότιας Ευρώπης, ήταν ο μύθος της απαγωγής από τους Εβραίους μικρών Χριστιανών παιδιών και η τελετουργική δολοφονία τους.... Τέλος από την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ, ο αντισημιτισμός έχει φορέσει την μάσκα του αντισιωνισμού, κυρίως από πολιτικές οργανώσεις της ευρύτατης Αριστεράς. Το Ισραήλ, ως προϊόν του σιωνιστικού κινήματος, αναφέρεται σαν αποσταθεροποιητικός παράγοντας για την ειρήνη στην Μέση Ανατολή, σαν όργανο του διεθνούς ιμπεριαλισμού κατά των Αράβων και δήθεν σαν σφαγέας των Παλαιστινίων....

Η επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, με την συνοδεία και του Μητροπολίτη Καπιτωλιάδος Ησυχίου, του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος στην Ουάσινγκτον το 2014, θα μπορούσε να εκτιμηθεί ως μια κίνηση δημοσίων διεθνών σχέσεων, χωρίς αντίκρισμα ως προς την αλλαγή στάσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας απέναντι στο αντισημιτισμό που ενδημεί σ’ αυτήν την Εκκλησία, μεταξύ των πιστών της, κληρικών και λαϊκών και αφού τα αντισημιτικά λειτουργικά κείμενα παραμένουν αμετάβλητα, ενώ τα όσα έχουν γράψει Πατέρες και Άγιοι της Εκκλησίας κατά των Εβραίων, δεν αντιμετωπίζονται με έντονη κριτική, αλλά χαίρουν απόλυτου σεβασμού, λες και πρόκειται για την αυθεντία του αλάθητου που αποδίδεται στην Αγία Γραφή!

Η Εκκλησία μπορεί να σφάλλει, αφού την διαποιμαίνουν άνθρωποι². Η Ορθόδοξη Εκκλησία από την εν γένει στάση της στο αγκάθι του αντισημιτισμού, φαίνεται πως έχει αντίθετη άποψη, επιδεικνύοντας μια ‘ειδωλολατρεία του κειμένου’, καθώς ό,τι έχει γραφεί στο παρελθόν από Πατέρες ή Αγίους της, από γνωστούς ή άγνωστους υμνογράφους, ακόμη και αν περισσεύει και ξεχυλίζει το μίσος κατά των Εβραίων, κατ’ αντίθεση με όσα γράφει ο απόστολος Παύλος σε επιστολές του για τον Λαό Ισραήλ³, ούτε καν αντιμετωπίζεται με κριτικό πνεύμα και ευθύ λόγο αποκήρυξης του αντισημιτισμού, όπως και της εθνολατρείας, που αναμφίβολα αποτελούν εκφράσεις αίρεσης.

©ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ

6 Απριλίου 2018

Μεγάλη Παρασκευή κατά την Ορθόδοξη Εκκλησία

Η απεικόνιση του Εβραίου Ιησού είναι έργο του Josie Jammet

1 Σταύρος Ζουμπουλάκης· Υπάρχει τελικά ή δεν υπάρχει αντισημιτισμός στην Ορθόδοξη Εκκλησία; Ας το συζητήσουμε. Περιοδικό ‘ΣΥΝΑΞΗ’ τεύχος 66,1998.

2 Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της αίτησης συγγνώμης της Ιεράς Συνόδου του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας (15.01.1998) προς τον άγιο Νεκτάριο “διά τον διωγμόν και την αδικωτάτην κατ’ αυτού μήνιν, επηρεία του πονηρού”, απόδειξη αποδοχής, ότι η Εκκλησία μπορεί να σφάλλει και να αμαρτάνει ακόμη.

3 Ενδεικτικές αναφορές στις επιστολές του Παύλου: Προς Ρωμαίους 9:3-5, προς Γαλάτας 2:15, 21, προς Φιλιππησίους 3:5.