Με αφορμή τον κοινό εορτασμό των τέκνων του Αβραάμ...

Διάλογος κατανόησης Χριστιανών και Μουσουλμάνων

Πριν χρόνια, ο Muzaffer Ozak, ένας φωτισμένος Σεΐχης της σούφικης Αδελφότητας των Halveti- Jerrahi στην Κωνσταντινούπολη, βρέθηκε στη Νέα Υόρκη μαζί με δερβίσηδες. Εκεί, ο Αγγλικανός Αρχιεπίσκοπος τους παραχώρησε τον καθεδρικό ναό της πόλης, όπου έκαναν ζικρ, την χαρακτηριστική τελετουργία των Σούφηδων. Ο Αρχιεπίσκοπος ρώτησε τον Σεΐχη Muzaffer: άραγε αν ερχόμασταν στην Κωνσταντινούπολη θα μας παραχωρούσατε ένα τζαμί για να κάνουμε οι Χριστιανοί θεία λειτουργία; Ο Muzaffer Ozak του απάντησε: για μας ο Χριστός, η Μητέρα του, πάρα πολλοί Άγιοι που τιμάτε οι Χριστιανοί, είναι και δικά μας αγαπημένα ιερά πρόσωπα. Μέσα σε μια χριστιανική εκκλησία δε νιώθουμε ξένοι. Εσείς όμως οι Χριστιανοί, νιώθετε την ίδια πνευματική οικειότητα για τον αγαπημένο μας Προφήτη ή σέβεστε το ιερό Βιβλίο μας, το Κοράνιο; Πιθανώς ο Σεΐχης Muzaffer Ozak να αγνοούσε ένα σημαντικό περιστατικό από την ζωή του προφήτη Μωάμεθ: Όταν ο Προφήτης και η σχετικά μικρή κοινότητα των πρώτων Μουσουλμάνων είχαν εγκατασταθεί στην πόλη Γιαθρίμπ, την κατοπινή Μεντίνα, μια αντιπροσωπεία Χριστιανών από την πόλη Νατζράν, στα νότια της σημερινής Σαουδικής Αραβίας, πολύ κοντά στα σύνορα με την Υεμένη, τον επισκέφθηκε για να τον γνωρίσουν και κυρίως να συζητήσουν θεολογικά ζητήματα με επίκεντρο την θέση του Προφήτη ως προς την θεότητα του Ιησού Χριστού. Στη Μεντίνα δεν υπήρχαν Χριστιανοί και εκκλησίες. Τα ταξίδια εκείνη την εποχή ήταν μια περιπέτεια. Οι άνθρωποι από τη Νατζράν θέλησαν να συναχθούν για λατρευτικούς λόγους. Και τότε, ο ίδιος ο Προφήτης τους παραχώρησε το μικρό τέμενος των Μουσουλμάνων, παρά τις αντιρρήσεις ορισμένων από τους συντρόφους του, για να τελέσουν την ευχαριστιακή σύναξη και άλλες ακολουθίες! (The Life of Muhammad: A Translation of Ibn Ishâq’s Sîra Rasûl Allâh, A. Guillaume trans., Oxford 1968). Ο Ibn Ishâq, που αναφέρει το παραπάνω περιστατικό, υπήρξε ο πρώτος βιογράφος του προφήτη Μωάμεθ. Τα τέκνα του Αβραάμ, του Φίλου του Θεού, όπως τον αποκαλούν με πολύ σεβασμό Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, μετά από 33 χρόνια έχουν γιορτάσει την ίδια περίοδο, εφέτος το 2022, το Πασσοβέρ οι Εβραίοι, οι Χριστιανοί το Πάσχα και οι Μουσουλμάνοι τον ιερό μήνα του Ραμαζανιού. Αυτή η σύμπτωση συνεορτασμού από τους κατ’ εξοχήν κληρονόμους της Αβρααμιαίας Παράδοσης, κορυφαίων ιερών περιστατικών για κάθε μια από τις Κοινότητες πιστών, που δέχονται και μαρτυρούν ανά τους αιώνες την ενότητα και μοναδικότητα του ενός Θεού, του “Αντονάι”, του “Πατέρα”, του “Αλλάχ”, είναι μια ιδιαίτερη ευλογία. Πρόκειται για μια εξαιρετική αφορμή προβληματισμού και πρόκλησης να ανοίξουν οι δρόμοι της κατανόησης μεταξύ Ιουδαϊσμού, Χριστιανισμού και Ισλάμ. Δεν αναφέρομαι στις ακαδημαϊκές συναντήσεις ερευνητών και καθηγητών πανεπιστημίου, που διοργανώνονται χάριν ανάπτυξης του διαθρησκειακού διαλόγου, που ελάχιστα αγγίζουν και αφορούν τους πιστούς των παραπάνω θρησκευτικών κοινοτήτων. Η εφετινή ευκαιρία εκζήτησης της ευλογίας για Εβραίους, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, θα δώσει καρπούς, όταν κατανοήσουν οι πιστοί, πως η ανθρώπινη ιδιότητά τους είναι το πιο σημαντικό στοιχείο ανάπτυξης και καλλιέργειας της μεταξύ τους συμφιλίωσης, καταλλαγής και διαλόγου στην συνηθισμένη καθημερινότητά τους, χωρίς εξειδικευμένες ακαδημαϊκές “αναλύσεις”. Τα τελευταία χρόνια, ιδίως στην Ευρώπη, οι παραδοσιακά Χριστιανοί, κάτοικοι διαφόρων χωρών, είχαν και συνεχίζουν να έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με Μουσουλμάνους. Είναι οι καινούργιοι τους γείτονες, συνάδελφοι στη δουλειά, ενώ μπορεί να είναι ο νέος τους οικογενειακός γιατρός ή ο μανάβης ή ο παντοπώλης που εξυπηρετεί σχεδόν όλη μέρα τις ανάγκες τους. Σε μερικές χώρες, υπουργοί στις κυβερνήσεις κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι Μουσουλμάνοι, σε πρωτεύουσες χωρών είναι δημοτικοί σύμβουλοι, ακόμα και ο Δήμαρχος του Λονδίνου είναι Μουσουλμάνος. Μέλη των ευρωπαϊκών κοινοβουλίων Μουσουλμάνοι ή Μουσουλμάνες είναι πλέον συνηθισμένο φαινόμενο που δεν ξενίζει. Ακόμα και στην Βουλή των Λόρδων του Ηνωμένου Βασιλείου υπάρχουν μέλη που είναι Μουσουλμάνοι! Το Ισλάμ, ως θρησκεία και κουλτούρα, στον εικοστό αιώνα ξαναβρήκε τα ίχνη του στην Ευρώπη, που εξαιτίας ιστορικών συγκυριών είχαν ξεθωριάσει ή και είχαν εξαλειφθεί εντελώς σε μερικές χώρες. Ο Προφήτης Μωάμεθ είχε διακηρύξει τα εξής ως προς τον Ιησού Χριστό: “Τόσο σε αυτόν τον κόσμο όσο και στο επέκεινα, είμαι ο πλησιέστερος από όλους τους ανθρώπους προς τον Ιησού, τον γιο της Μαρίας” (Συλλογή Χαντίθ Sahih Al Bukhari 3443). Οι Χριστιανοί και οι Μουσουλμάνοι, έχουν πάρα πολλά κοινά σημεία, που φέρνουν απροσδόκητα κοντά τους μεν με τους δε. Είναι χαρακτηριστική η ομολογία ενός Αμερικανού Ορθόδοξου Χριστιανού: «Είναι δυνατόν ένας Χριστιανός Ορθόδοξος, όπως εγώ, να σέβεται το Ισλάμ ως μια θρησκεία που αποκαλύφθηκε από τον ίδιο Θεό που λατρεύω, χωρίς να απαρνιέται όσα η δική μου παράδοση διδάσκει ως προς την θεότητα του Ιησού Χριστού, ακόμα και όταν αυτά που πιστεύουν οι Μουσουλμάνοι για τον Ιησού τον γιο της Μαριάμ είναι τόσο σημαντικά διαφορετικά»; Η απάντηση που δίνει είναι: «Πιστεύω απόλυτα πως ναι»! (James S. Cutsinger, καθηγητής Θεολογίας και Θρησκευτικής Σκέψης, Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας. Συλλογικό έργο ‘Paths to the Heart’, World Wisdom 2002, σ. 227). Θα ήθελα να θίξω ένα θέμα, που αφορά τους Μουσουλμάνους, και νομίζω ότι είναι επίκαιρο, μιας και ο εορτασμός του Πάσχα των Χριστιανών είναι πολύ πρόσφατος και αναφέρεται στην Σταύρωση και στην Ανάσταση του Ιησού Χριστού, του Μεσσία. Έχει επικρατήσει η πλειοψηφία των Μουσουλμάνων να πιστεύει πως ο Ιησούς δεν πέθανε με βασανιστικό τρόπο πάνω στο σταυρό. Μάλιστα, ουλεμάδες και ερμηνευτές του Κορανίου, προβάλλουν ποικίλες και διαφορετικές εξηγήσεις μεταξύ τους, ως προς την διήγηση των Ευαγγελίων, για να στηρίξουν την άρνηση της Σταύρωσης. Για πολλά σημαντικά ζητήματα, Μουσουλμάνοι θεολόγοι και λόγιοι, που φέρουν διάφορους τίτλους, καλύπτουν με επίκληση του Κορανίου τις δικές τους απόψεις, ενώ το ίδιο το Κοράνιο κάθε άλλο, παρά τις στηρίζει. Τελικά, τολμούν, δείχνοντας ακόμα και ασέβεια να χρησιμοποιήσουν το ιερό Βιβλίο, ως εργαλείο διάσωσης και διάδοσης του ατομικού “κύρους” τους σαν δήθεν αυθεντίες της ερμηνείας του Κορανίου! Ο θάνατος του Ιησού Χριστού αναφέρεται στο Κοράνιο με διάφορες εκφράσεις (Ιερό Κοράνιο 3:55; 5:117; 19:33). Όπως πολύ σωστά υποστηρίζει ο Μουσουλμάνος Καθηγητής και λόγιος Mahmoud M. Ayoub (+2021)1, το Κοράνιο, δεν αρνείται τον θάνατο του Χριστού επάνω στο σταυρό. Συγχρόνως όμως το ιερό Κοράνιο, προκαλεί την αφροσύνη των ανθρώπων, που είχαν πειστεί, ότι θα μπορούσαν να εναντιωθούν και να κατανικήσουν τον θείο Λόγο (Ruhullah), τον Ιησού Χριστό, τον Αγγελιαφόρο του Θεού. Σε αρκετούς Μουσουλμάνους θεολόγους από τον 7ο αιώνα και μετά, ήταν αδιανόητο να έχουν συμβεί όσα αναφέρουν τα Ευαγγέλια ως προς τα πάθη και τον φρικτό θάνατο ενός Αγγελιαφόρου και Προφήτη του Θεού. Πολλοί έχουν θεωρήσει, πως οι Μουσουλμάνοι που θέλησαν να βρουν απαντήσεις ως προς τον θάνατο του Ιησού, είχαν επηρεαστεί από Γνωστικούς και Δοκητιστές, που αρνούνταν τον σταυρικό θάνατο του Χριστού. Η άποψη αυτή μάλλον δεν είναι σωστή, γιατί η επιρροή του Δοκητισμού και των Γνωστικών στην Αραβική Χερσόνησο δεν είναι βέβαιη, ενώ από την άλλη, επί Ιουστινιανού, στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (7ος αιώνας), οι Δοκητιστές, όπως και οι Γνωστικοί, είχαν κηρυχθεί αιρετικοί από την Εκκλησία και παράνομοι από το κράτος. Έχω τη γνώμη, ότι η άρνηση του σταυρικού θανάτου του Ιησού, εκ μέρους λογίων του Ισλάμ, οφείλεται στην αδυναμία αποδοχής, ένας Αγγελιαφόρος του Θεού, να έχει αφεθεί τόσο εκτεθειμένος στην κακότητα των ανθρώπων. Μάλιστα ο Αγγελιαφόρος αυτός, είναι Εκείνος, που το Κοράνιο τον αποκαλεί Πνεύμα ή Λόγο του Αλλάχ! Είναι Εκείνος, που η γέννησή του συνέβη με μοναδικό και θαυμαστό τρόπο, απόλυτης υπέρβασης των νόμων της φύσης και των κανόνων της Φυσιολογίας του ανθρώπου! Τον 10ο και 11ο αιώνα Μουσουλμάνοι λόγιοι όπως οι Ja'far ibn Mansur al-Yaman, Abu Hatim Ahmad ibn Hamdan al-Razi, Abu Yaqub al-Sijistani, Mu'ayad fi'l-Din al-Shirazi αλλά και οι κύκλοι λογίων που συνδέονταν με την Ikhwan al-Safa ( Αδελφότητα της Αγνότητας ή της Ειλικρίνειας) στην Βασόρα του σημερινού Ιράκ, πίστευαν πως ο Ιησούς σταυρώθηκε και δεν αντικαταστάθηκε από κάποιον άλλο πάνω στο σταυρό, όπως ήταν διαδεδομένο μεταξύ Μουσουλμάνων και φιλοξενούνταν σε σελίδες διαφόρων Tafsir (ερμηνευτικός υπομνηματισμός του Κορανίου). Στο Κοράνιο αναφέρεται, ο κομπασμός των κύκλων των Εβραίων, που ήθελαν νεκρό τον Ιησού: “Φονεύσαμε τον Ιησού τον Χριστό, τον γιο της Μαριάμ, τον Απόστολο του Θεού” (4:157). Αυτή η φράση καύχησης, που περιέχει το Κοράνιο, σε καμιά περίπτωση δεν είναι υιοθέτηση ενός ιστορικού ψεύδους, με σκοπό την διαιώνισή του. Η φράση αποτελεί παράδειγμα ανθρώπινης αλαζονείας και άκρας αφροσύνης, ένδειξη περιφρόνησης απέναντι στον Θεό και απέναντι στους Αγγελιαφόρους Του! Στο ίδιο εδάφιο του Κορανίου αναφέρονται τα εξής: “Κι όμως δεν τον σκότωσαν, ούτε τον σταύρωσαν, αλλά έτσι νομίζουν” (4:157). Η πίστη ότι ο Ιησούς, ως Προφήτης και Αγγελιαφόρος του Θεού, ήταν ο Ruhullah (το Πνεύμα ή ο Λόγος του Θεού) είναι εδραιωμένη στο Ισλάμ και πηγάζει από το Κοράνιο. Το αμέσως προηγούμενο απόσπασμα του ιερού Βιβλίου, διακηρύττει, ότι το Πνεύμα του Θεού, ο Λόγος του Θεού που σαρκώθηκε στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, δεν ήταν δυνατό να δολοφονηθεί. Οι άνθρωποι δεν είχαν τη δύναμη να δολοφονήσουν τον Ιησού επειδή ήταν το Πνεύμα του Θεού! Αυτή είναι μια ερμηνευτική προσέγγιση που υποστήριζε ο Καθηγητής Ayoub, όπως και άλλοι σύγχρονοι Μουσουλμάνοι. Οι λέξεις στο Κοράνιο “δεν τον σκότωσαν, ούτε τον σταύρωσαν”, έχουν σχέση με περιστατικά της εφήμερης ιστορίας των ανθρώπων, ιδωμένα υπό το πρίσμα του βάθους της ανθρώπινης συνείδησης και απεξαρτημένα από τους περιορισμούς μιας θέασης αποκλειστικά υπό το πρίσμα της κοινής λογικής. Το γένος των ανθρώπων είναι πάντοτε εκτεθειμένο στο θέλημα του Θεού, όσο και αν οι άνθρωποι εναντιώνονται σ’ αυτήν πραγματικότητα. Όταν το Κοράνιο γράφει “δεν τον σκότωσαν, αλλά έτσι τους φάνηκε” (4:157), δεν αρνείται το πραγματικό γεγονός του σωματικού θανάτου του Ιησού επάνω στον σταυρό, αλλά θρυμματίζει την ανθρώπινη φαντασίωση της εναντίωσης στον Θεό! Άλλωστε, τί άλλο μπορεί να εννοεί ο διθυραμβικός ύμνος του Πάσχα της Ανατολικής Εκκλησίας: “Χριστός Ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας....”, αν όχι, ότι τελικά, παρά τις επιδιώξεις των ανθρώπων, ο θάνατος δεν άγγιξε τον Ιησού! Ο Καθηγητής Seyed Mostafa Azmayesh, σημαντικός Μουσουλμάνος λόγιος που ζει στη Γαλλία, έχει γράψει ένα εξαιρετικό βιβλίο με τίτλο: “Crucifixion: Fact or Fiction? An Investigation of Crucifixion” ( Mehraby Publishing House 2nd Edition 2016 U.K.) και διερευνά ενδελεχώς το ζήτημα της Σταύρωσης του Ιησού. Τέλος, πρέπει να επισημανθεί, ότι στην μυστική παράδοση που αναπτύχθηκε στον Κήπο του Ισλάμ, γνωστής ως tassawuf ή Σουφισμός, οι προσεγγίσεις στο πρόσωπο του Ιησού του Μεσσία, διακρίνονται από μια αποδοχή του πάθους και της θυσίας του, χωρίς τις ίσως καλοπροαίρετες αντιρρήσεις, όσον αφορά τον σταυρικό θάνατό ερμηνευτών και ουλεμάδων, που προαναφέραμε (βλ. Oddbjørn Leirvik Images of Jesus Christ in Islam, 2nd Edition 2010, Continuum International Publishing Group, London & New York, σσ. 83 και επ.). Θέλουμε να κλείσουμε τούτο το σημείωμα με μια φράση, κατακλείδας, που συνηθίζουν να διατυπώνουν λόγιοι Μουσουλμάνοι: Ο Θεός γνωρίζει πάντοτε καλύτερα! 0205/2022/ Eid Al Fitr 1443 ©ΑΛΗ ΟΣΜΑΝ ΟΥΑΝΤΟΥΝΤ και ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ