Ο ΤΡΟΜΟΣ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ!

ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

          Τα πρακτορεία ειδήσεων μεταδίδουν πως οι Η.Π.Α., η Βρετανία και η Τουρκία είναι έτοιμες να επέμβουν στρατιωτικά στη Συρία, παρεμβαίνοντας δυναμικά υπέρ των αντικαθεστωτικών ανταρτών και κατά της κυβέρνησης Άσαντ. Ο τρόμος μιας καινούργιας οδυνηρής φρίκης, που ίσως ξεπεράσει τα σύνορα της Συρίας ανεξέλεγκτα μεταδίδεται σαν ωστικό κύμα!

          Επί μήνες, η σύγκρουση των κυβερνητικών δυνάμεων της Συρίας με βαρειά οπλισμένους αντάρτες έχει προκαλέσει στη χώρα μια άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική κρίση. Εκτός από τα θύματα μεταξύ αμάχων πολιτών, που συνεχώς αυξάνονται, μεγάλος αριθμός προσφύγων καταφεύγει είτε στην Ιορδανία, είτε στην Τουρκία για να σώσουν τις ζωές τους. Η αγριότητα του εμφυλίου σπαραγμού έχει ξεπεράσει τα όρια της αντοχής μπροστά στον τρόμο του βίαιου θανάτου!

          Όταν είχαν αρχίσει οι συγκρούσεις στη Συρία και ενώ η Δύση ήταν ολωσδιόλου αδιάφορα απαθής μπροστά στη φρίκη, που ήταν βέβαιο πως θα επακολουθήσει, ο Μελχίτης Πατριάρχης Αντιοχείας Γρηγόριος ΙΙΙ ο Laham είχε κάνει και την εξής έκκληση προς κάθε κατεύθυνση: «…Καλούμε θεσμικά όργανα και πολιτικά πρόσωπα να ασχοληθούν περισσότερο με την πολιτική ειρήνη στη Συρία. Κάνουμε έκκληση να υποστηρίξουν τον διάλογο και την συμφιλίωση, να απορρίψουν τη βία. Ζητούμε να εργαστούν για την προστασία και την ασφάλεια των ανυπεράσπιστων αμάχων στις συνθήκες της παρούσας σύγκρουσης, έτσι ώστε να μην εκτεθούν σε κίνδυνο, καθώς φοβούνται ότι θα γίνουν στόχος των επιθέσεων της μιας ή της άλλης φατρίας. Ζητούμε να σταθούν εμπόδιο και να μην μετατραπούν οι άνθρωποι του λαού σε θύματα της αναρχίας, της ανασφάλειας, της τρομοκρατίας, της εκμετάλλευσης, θύματα απαγωγών  και εκκαθαρίσεων…». Τελικά, η φωνή του σεβάσμιου Γέροντα Πατριάρχη αντίχησε στα σοκάκια της Δαμασκού και του Χαλεπιού, έφτασε ως την έρημο που περιβάλλει την Παλμύρα και γύρισε κενή, δίχως να ακουστεί από εκείνους που όφειλαν να την ακούσουν, τόσο εντός της Συρίας, όσο και έξω απ’ τα σύνορά της….

          Η Συρία είναι μια από τις κοιτίδες του πολιτισμού της ανθρωπότητας. Εδώ άνθισαν από τα αρχαία χρόνια η σοφία και η ευσέβεια του ανθρώπου. Εδώ σμιλεύθηκε το δέος εμπρός στο Ιερό και έσμιξαν πνευματικά ρεύματα που από αιώνες δροσίζουν την δίψα των ανθρώπων για αλήθεια και ζωή. Εδώ συνάντησε το Ισλάμ την Εκκλησία σ’ ένα πλέγμα σχέσεων αντιπαράθεσης, αλλά και μυστικής ώσμωσης στοιχείων γνώριμων και στις δυο παραδόσεις αυθεντικής αγιότητας.

          Η πλειοψηφία των κατοίκων της Συρίας είναι Σουννίτες Μουσουλμάνοι.  Υπάρχουν μια δυναμική κοινότητα Αλαουϊτών. Υπάρχουν πολλές χριστιανικές αρχαίες κοινότητες, Αράβων και Ασσυρίων, αλλά και απογόνων των Σύριων που επιβίωσαν της αραβικής κατάκτησης. Υπάρχουν Δρούζοι και Κούρδοι, ενώ στα νότια σύνορα της χώρας συναντούμε Χριστιανούς που μιλούν ακόμα τα αραμαϊκά, τη γλώσσα του Χριστού.

          Ο Χάφεζ Άσαντ μοιραζόταν το όραμα του αραβικού σοσιαλισμού με φορέα το κόμμα Μπάαθ. Ο ίδιος προερχόταν από αλαουΐτικη οικογένεια, αλλά εκείνο που προσπάθησε να οικοδομήσει στη χώρα του, κάτι που συνέχισε και ο Μπασάρ Άσαντ, ήταν ένα κράτος όπου όλες οι θρησκευτικές κοινότητες θα υπήρχαν ισότιμα. Αυτή η συνύπαρξη είχε επιτευχθεί επί δεκαετίες, μολονότι και παλιότερα φανατικοί Μουσουλμάνοι Σουννίτες, με επίκεντρο την πόλη Χαμά, είχαν επιχειρήσει να στασιάσουν βίαια κατά της κυβέρνησης Άσαντ. Το καθεστώς Άσαντ ήταν αυταρχικό, αλλά τηρούσε στοιχειώδεις κανόνες αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης και παρείχε ένα περιβάλλον ελεγχόμενης πολιτικής ελευθερίας. Προπάντων, επαναλαμβάνω, είχε βρει τον τρόπο οι Σύριοι πολίτες να υπάρχουν, χωρίς οι θρησκευτικές διαφορές μεταξύ τους να αποτελούν εμπόδιο συνύπαρξης και συνεργασίας.

          Οι στασιαστές είναι φανατικοί  Σαλαφί Μουσουλμάνοι οργανωμένοι σ’ έναν κυκεώνα φυγόκεντρων ένοπλων ομάδων. Έχει αποδειχθεί ότι δέχονται ποικίλη βοήθεια από κέντρα του εξωτερικού σε οπλισμό αλλά και σε ένοπλους «εθελοντές», από την μακρινή Τσετσενία ως και γειτονικές χώρες, όπου υπάρχουν πρόθυμοι να σκορπίσουν το θάνατο Τζιχαντιστές Σαλαφίτες. Το τελευταίο που έγινε γνωστό από τα μέσα ενημέρωσης είναι χρήση του θανατηφόρου Σαρίν εκ μέρους αντικαθεστωτικών…..

          Μετά την απροκάλυπτη συμπαράσταση της Αμερικής του Ομάμα, της Βρετανίας και της Τουρκίας του Ερτογάν προς τους αντικαθεστωτικούς της Συρίας αποδεικνύεται για άλλη μια φορά το εύρος της τραγωδίας κατά της ζωής των ανθρώπων, χάριν άνομων συμφερόντων, που τίθενται σε ακραίο κίνδυνο στη γειτονιά μας, στην ήδη ακρωτηριασμένη Συρία!          

ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΠΝΙΓΟΥΝ….

          Παρακολουθώ πολλούς φίλους ή φίλες στα κοινωνικά δίκτυα, που είναι θρησκευόμενοι , και καλά κάνουν, για να μην παρεξηγηθώ, που είναι δέσμιοι μιας ακατάσχετης πολυλογίας, που ουσιαστικά διαφημίζει τα πιστεύω τους. Το έχω συναντήσει το φαινόμενο και στις κοινωνικές σχέσεις μου με φίλους. Μιλούν πάρα πολύ για τον Θεό, διαφημίζουν το παραδεισένιο επέκεινα σαν κάτι το ιδεώδες. Παρακολουθώντας τους στο τέλος κουράζομαι…. Νιώθω συχνά τα λόγια τους να με πνίγουν. Και υποθέτω, όχι μονάχα εμένα….

          Μπορείς να πιστεύεις με δύναμη στον Θεό σου και στις αρχές της θρησκείας σου. Αλλά καλέ μου φίλε, γλυκειά μου φίλη, άσε κατά μέρος πια τα λόγια και τα κηρύγματα. Τα λόγια κουράζουν και πολύ συχνά πνίγουν!

          Η θρησκευτική αδολεσχία (λέξη που σημαίνει πολυλογία) τις πιο πολλές φορές μοιάζει με το κουτσομπολιό και είναι εντελώς άσχετη με ό,τι θα μπορούσε να σημαίνει η λέξη «μαρτυρία».

          Προσωπικά δεν θέλω να πείσω κανέναν και καμιά για κάτι, ούτε να αλλάξω τη στάση τους. Όσα γράφω παραπάνω εκφράζουν εμένα και ίσως να είναι λάθος…. Αλλά το ξαναλέω, πως η εμμονή σε ιδέες και μονομέρειες καταντά πνευματική αρρώστεια και υποδηλώνει ψυχολογικά αδιέξοδα.

           Η αλήθεια αναπαύεται στις εκφάνσεις της ζωής μας στις ασήμαντες, -έτσι τις θεωρούμε οι ίδιοι και οι άλλοι συχνά-, καθημερινές στιγμές, που κυλούν στο χρόνο σιωπηλές.... Η αλήθεια εκφράζεται πιο αυθεντικά, όχι με τα λόγια μας, αλλά με πράξεις που πηγάζουν από το βάθος της καρδιάς και του νου, χωρίς να αναζητούν αντίκρυσμα.....  

          Κατά τα λοιπά, καλή μέρα σε όλες και όλους….. 

ΠΑΡΙΣΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ, Ο ΑΓΝΟΗΜΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ

Με την ευκαιρία της διεξαγωγής στην Αθήνα του Συνεδρίου της Φιλοσοφίας, μνημονεύω τον Φιλόσοφο Παρίση Κατσαρό, τον κλασικό Φιλόλογο, τον έντιμο και κοινωνικά ευαίσθητο πολίτη, που έζησε στη Νάουσα. Ήρεμος και πράος, παρά τα βάσανα που του επιφύλαξε η μετά τον εμφύλιο Ελλάδα των νικητών. Το ήθος του υπέροχο αλλά υφιστάμενο εν κρυπτώ. Τίποτε στη ζωή του δεν ήταν για το θεαθήναι, τα πάντα έτειναν προς το ουσιώδες. Για τούτο και μάλλον ελάχιστοι ξεχώρισαν ιδιαίτερα τον ευγενικό άνδρα, που σύμφωνα με τα κοινωνικά δεδομένα, διέβαινε τον βίο του λάθα, κατά το παράγγελμα του υπέροχου Διδασκάλου Επίκουρου....
Στη φωτογραφία το εξώφυλλο του κλασικού επικούρειου έργου 'De rerum natura' σε μετάφραση στην ελληνική του Παρίση Κατσαρού και έκδοση ιδίοις αναλώμασιν....

ΓΙΑ ΤΟ ΙΦΤΑΡ…

          Μετά τη δύση του ήλιου, κατά τη διάρκεια του ιερού μήνα Ραμαντάν, όταν σταματά η νηστεία, οι Μουσουλμάνοι παραθέτουν ένα δείπνο που ονομάζεται ιφτάρ. Δεν πρόκειται για ένα κοινό ιφτάρ  ‘φαγοπότι’, ούτε για ένα καθημερινό δείπνο. Το ιφτάρ εντάσσεται στην καθολική πρόσληψη του ιερού, που είναι διάχυτη την περίοδο του Ραμαζανιού. Δεν πρόκειται για απλή παύση της νηστείας, από τη δύση του ήλιου ως την επόμενη ανατολή. Είναι δείπνο ιεροπρεπές, δείπνο ευχαριστιών και δεήσεων  και προπάντων δείπνο κοινοτικό ή τουλάχιστον οικογενειακό, μιας και το ιφτάρ προσφέρεται στην κοινότητα των πιστών, αλλά και σε προσκεκλημένους φίλους τους, χωρίς διάκριση πίστης ή τουλάχιστον προσφέρει την ευκαιρία σύναξης των μελών μιας οικογένειας και των φίλων της.

          Ηγέτες που θέλουν να δείξουν έμπρακτα τον σεβασμό και την τιμή που τρέφουν προς τους Μουσουλμάνους, διοργανώνουν και παραθέτουν ιφτάρ με καλεσμένους πρώτιστα Μουσουλμάνους, αλλά και επιφανείς πολίτες. Ο πρόεδρος Τόμας Τζέφερσον των Η.Π.Α. πριν περίπου διακόσια χρόνια είχε παραθέσει στο πρώτο ιφτάρ  στον Λευκό Οίκο, με την ευκαιρία επίσκεψης στην Αμερική απεσταλμένου του ηγεμόνα της Τύνιδας κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού. Η κυρία Μπακογιάννη όταν ήταν υπουργός Εξωτερικών είχε παραθέσει ιφτάρ στους επικεφαλής των πρεσβευτών μουσουλμανικών χωρών στην Αθήνα. Διπλωματικές αρχές στη χώρα μας, προσφέρουν ιφτάρ για να τιμήσουν τους Μουσουλμάνους της Ελλάδος και καλούν να συμμετάσχουν Χριστιανούς και Ισραηλίτες. Στην Κωνσταντινούπολη, κατ’ επανάληψη είτε ο ίδιος ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, όπως και άλλοι επιφανείς ποιμένες χριστιανικών κοινοτήτων, αλλά και ο Αρχιραββίνος καλούνται και συμμετέχουν σε  ιφτάρ. Είναι γνωστό ότι ο διευθυντής της Υπηρεσίας Πολιτικών Υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών στη Θράκη είχε παραθέσει κατά το παρελθόν  ιφτάρ, στο οποίο είχαν προσκληθεί και είχαν παρακαθήσει οι Μουφτήδες, Ιμάμηδες και άλλα επίλεκτα μέλη της Μουσουλμανικής Κοινότητας.

          Μετά από όσα παρέθεσα τίθεται ένα ερώτημα. Αν κάποιος Χριστιανός ή Εβραίος ή άθρησκος ή άθεος προσκληθεί και λάβει μέρος σε ένα ιφτάρ πώς πρέπει να το αντιμετωπίσει και τί θέση πρέπει να κρατήσει κατά την ώρα της προσευχής που ακολουθεί το δείπνο.  Εφόσον κάποιος αλλόπιστος ή κάποια ετερόθρησκη, σε σχέση με το Ισλάμ, λάβει μέρος σε ένα ιφτάρ οφείλει να το αντιμετωπίσει κατ’ αρχάς ως μια ιερή τελετή, διότι περί αυτού πρόκειται και όχι ως ένα δείπνο κοινωνικής συναναστροφής. Επομένως, ανεξάρτητα από τις προσωπικές θρησκευτικές πεποιθήσεις του οφείλει, με όποιον τρόπο συναισθάνεται ως τον πλέον δόκιμο, να δείξει τον σεβασμό του προς το ‘Ιερό’, που κυριαρχεί όλη την περίοδο του μήνα Ραμαντάν και αναφέρεται στον Πανάγαθο και Ύψιστο Θεό, που εμπιστεύτηκε την παρακαταθήκη του στον πατέρα των πιστών  Αβραάμ, αποκάλυψε το νόμο Του μέσω του Μωϋσή, την σοφία και το κάλλος Του μέσω της ποίησης του Ψαλμωδού Δαβίδ, το Ευαγγέλιο του Ελέους και της Ελευθερίας μέσω του Ιησού Χριστού και το ιερό Κοράνιο διά του Προφήτη Μωάμεθ….

          Η προσευχή είτε προσφέρεται ως δάκρυ και στεναγμός μέσα σε μια σκοτεινή γωνιά κατανυκτικής εκκλησίας, είτε ως δοξολογία και ευχαριστία εντός ενός μεγαλειώδους τεμένους ή μέσα σε μια συναγωγή ως εξομολόγηση μετάνοιας και δέηση μεταστροφής έναν αποδέκτη έχει, τον Παντοδύναμο Θεό (Ελ Σαντάι), τον Πατέρα μας (Ματθ. 6:9), τον Κύριο όλων των Κόσμων (Κοράνιο Σούρα Αλ Φάτιχα 2).

          Μια συντροφιά τριών Μουσουλμάνων επισκέφθηκε σε ένα Κελλί έναν Αγιορείτη Γέροντα. Είχε φτάσει η ώρα της απογευματινής προσευχής κι ενώ κάθονταν κάτω από τη δροσερή σκιά μιας κληματαριάς, με λίγο κόμπιασμα στη φωνή και ίσως λίγο δισταγμό είπαν πως θα ήθελαν να προσευχηθούν. Ο Γέροντας με πολλή χαρά και ευγένεια τους οδήγησε σ’ ένα δωμάτιο του Κελλιού γεμάτο βιβλία για να κάνουν την προσευχή τους. Στάθηκε και ο ίδιος στη σειρά πλάι τους. Και όσο κράτησε η προσευχή των Μουσουλμάνων, ο Χριστιανός ιερομόναχος ευχόταν και  ο ίδιος σιωπηλά, φανερώνοντας τον σεβασμό του στους πολυφίλητους αδελφούς του, εικόνες του Ζωντανού Θεού, σμίγοντας και ο ίδιος ικεσίες και δοξολογίες και ευχαριστίες προς τον κοινό Πατέρα και Κύριο του σύμπαντος κόσμου….

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ

Αύγουστος 2013/ Ραμαζάνι 1434    

MIA ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΝΕΝΗΝΤΑ ΕΤΩΝ!

Συμπληρώθηκαν ενενήντα ολόκληρα χρόνια από την υπογραφή της Διεθνούς Συνθήκης της Λοζάνης (24 Ιουλίου 1923). Η Συνθήκη αυτή σφράγισε μεταξύ των άλλων καταστάσεις που προέκυψαν με το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Όσον αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν η κατάληξη της πολύμηνης Συνδιάσκεψης της Λοζάνης (1922-1923), που έβαλε άδοξο τέλος στην Μικρασιατική Εκστρατεία της Ελλάδος στην οθωμανική Τουρκία και συγχρόνως σηματοδότησε τη νικηφόρα έκβαση του Πολέμου της Τουρκικής Ανεξαρτησίας[1].

 Πολιτικά, η Συνθήκη της Λοζάνης σήμανε από τη μια μεριά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη συρρίκνωση των εδαφών της άλλοτε επικράτειάς της, προς όφελος γειτονικών κρατών, ενώ από την άλλη διασφάλισε την ανεξαρτησία του νεοσύστατου κράτους της Τουρκικής Δημοκρατίας και τον προσδιορισμό των συνόρων της. Στη Συνθήκη της Λοζάνης (άρθρο 142) ενσωματώθηκε η ειδική Σύμβαση της 30 Ιανουαρίου 1923 μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας για την ανταλλαγή πληθυσμών. Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών υπήρξε στα πλαίσια της Κοινωνίας των Εθνών, μια εξαιρετικά βάναυση πρακτική της διεθνούς πολιτικής. Με την Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, που υιοθέτησε η Συνθήκη της Λοζάνης, αναγνωρίστηκε η νομιμότητα της βίαιης μαζικής απέλασης κατοίκων από μια χώρα, όπου βρίσκονταν οι πατρογονικές εστίες τους και την εκτόπισή τους σε μιαν άλλη χώρα. Γιατί αυτό που ονομάσθηκε ‘ανταλλαγή πληθυσμών’ ήταν πράγματι μαζική απέλαση και εκτόπιση ανθρώπων χωρίς δικαίωμα άλλης επιλογής!

          Η βίαιη ανταλλαγή πληθυσμών στα πλαίσια του Ο.Η.Ε. θεωρείται πλέον απαράδεκτη πολιτική επιλογή και αντιμετωπίζεται ως κατάφορη παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου. Εντούτοις συμβαίνει αρκετά συχνά σε διάφορες γωνιές της γης. Άνθρωποι μετατρέπονται σε εξαθλιωμένους πρόσφυγες και σχεδόν πάντοτε η αιτία είναι η «εθνοκάθαρση» μιας περιοχής, από την παρουσία ανεπιθύμητων αδύναμων πληθυσμιακών ομάδων που αποτελούν μειονότητες, αλλά ακόμα και το σύνολο των γηγενών κατοίκων τους.

 Συχνά στην Ελλάδα γίνεται λόγος για τον ξεριζωμό των Ελλήνων της Ανατολίας, του Πόντου και της Καππαδοκίας. Συχνά μας διαφεύγει ότι το πικρό ποτήρι του ξεριζωμού γεύτηκαν και Μουσουλμάνοι που ζούσαν στο ελληνικό κράτος, πολλοί απ’ τους οποίους δεν είχαν εθνοφυλετική σχέση με τους Τούρκους, αφού το κριτήριο για την ανταλλαγή των πληθυσμών ήταν μόνο η θρησκευτική ταυτότητα. Για την προσφυγιά των Μουσουλμάνων της Ελλάδος που μεταφέρθηκαν στην Τουρκία, το βιβλίο της Σαμπά Αλτινσάι «Κρήτη μου» (ελληνική μετάφραση από τα τουρκικά ‘Κέδρος’ 2008)[2] αποτελεί μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία.

          Η Συνθήκη της Λοζάνης, παρότι εγγίζει την εκατονταετία από την έναρξη της ισχύος της, παραμένει λειτουργικό νομοθέτημα, παρά τις επιστημονικές αμφισβητήσεις ως προς το κύρος της, ενόψει των δεδομένων της νομοθετικής παραγωγής σε διεθνές επίπεδο στον τομέα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Πρόθεσή μου δεν είναι να σχολιάσω τη Συνθήκη της Λοζάνης στο σύνολό της. Ούτε να συνθέσω έναν πανηγυρικό διθύραμβο υπέρ αυτής…. Θα περιορισθώ να σχολιάσω τη Σύμβαση περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών μεταξύ των δύο χωρών.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε συλλάβει την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας αρκετούς μήνες πριν συνομολογηθεί η ειδική σύμβαση των δύο χωρών στις αρχές του 1923. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ο Βενιζέλος «οραματιστής» της βίαιης μεταφοράς πληθυσμών από χώρας εις χώρα με κύριο σκοπό την ‘εθνοκάθαρση’ των νέων εδαφών που προστέθηκαν στην ελληνική επικράτεια μετά τη λήξη των βαλκανικών πολέμων.

Οι σκέψεις που διατυπώνει ο Βενιζέλος σε υπόμνημά του προς το ελληνικό Υπουργείο των Εξωτερικών από το Λονδίνο, στις 17 Οκτωβρίου 1922 εμφανίζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Να τι γράφει: «Από την κακήν ή καλήν λύσιν του ζητήματος τούτου εξαρτάται χωρίς υπερβολήν το μέλλον της Ελλάδος (αναφέρεται στην ‘ελληνοποίηση’ από πλευράς σύνθεσης του πληθυσμού των βόρειων επαρχιών της Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης). Αποτυχία της καλής λύσεως θα προκαλέση συμφοράς τας οποίας τρομάζει κανένας να σκεφθή μόνον, ενώ επιτυχής λύσις αυτού θα συντελέση εντός ολίγων ετών εις το ν’ ανακύψωμεν από τα δυσβάστακτα βάρη άτινα μας κληροδοτεί η ατυχής λήξις του πολέμου(η εκστρατεία του ελληνικού στρατού στην Τουρκία) και εις το ν’ ασφαλίσωμεν, μετά την κατακρήμνισιν της Μεγαλυτέρας Ελλάδος, την στερέωσιν της Μεγάλης Ελλάδος, ης τα σύνορα ουδέποτε θα είναι ασφαλή εάν Δυτική Θράκη και Μακεδονία δεν καταστούν και εθνολογικώς, όχι μόνον πολιτικώς, ελληνικαί χώραι». Τέσσερις μέρες νωρίτερα μάλιστα, ο Βενιζέλος είχε ήδη προτείνει με επιστολή του προς τον Ύπατο Αρμοστή της Κοινωνίας των Εθνών για τους Πρόσφυγες, τον Νομπελίστα Fridtjof Nansen, «την εφαρμογή της υποχρεωτικής προσφυγής στην ανταλλαγή των πληθυσμών» ως επί μέρους ρύθμιση των σχέσεων Τουρκίας και Ελλάδος (βλ. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η απόφαση για την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1981, σσ. 11 επ.).

Η ειδική Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας της 30/01/1922 υπογράφτηκε μετά από επιμονή του Ελευθερίου Βενιζέλου και κατ’ ακολουθία κατόπιν συναινέσεως του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Μάλιστα είχε προβλεφθεί η Σύμβαση να καλύπτει με τις ρυθμίσεις της αναδρομικά όλες τις μετακινήσεις πληθυσμών που είχαν γίνει από τις 18 Οκτωβρίου 1912 (άρθρο 3), ημέρα κήρυξης του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, ενώ η εφαρμογή της είχε ορισθεί από την 1 Μαΐου του 1923.

Αρκετά πριν τεθεί σε εφαρμογή η Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών, δηλαδή πριν από την 1/5/1923 το μεγαλύτερο μέρος των Ελληνορθόδοξων κατοίκων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης είχε ήδη εγκαταλείψει την Τουρκία. Επομένως στην πράξη η σύμβαση αφορούσε όσους Ελληνορθόδοξους είχαν απομείνει στην κεντρική Ανατολία (Έλληνες και τουρκόφωνοι Καραμανλήδες), στον Πόντο και στην περιοχή του Καρς, που ανέρχονταν σε 189.916 ανθρώπους περίπου. Ουσιαστικά δηλαδή η σύμβαση για την ανταλλαγή των πληθυσμών απλώς επικύρωσε νομικά ένα γεγονός που είχε ολοκληρωθεί. Από τους περίπου 1.500.000 Έλληνες της Τουρκίας που είχαν ανταλλαγεί με Μουσουλμάνους της Ελλάδος, μόνον περίπου 150.000 απ’ αυτούς ακολούθησαν έναν οργανωμένο τρόπο μετεγκατάστασής τους στην Ελλάδα. Οι  υπόλοιποι είχαν εγκαταλείψει τις πατρίδες τους βίαια, υπό συνθήκες διωγμών και φόβου αντιποίνων, κυρίως εκ μέρους ένοπλων ατάκτων Τούρκων, που συνεργάζονταν με τον τουρκικό στρατό, κατά την υποχώρηση του ελληνικού στρατού, μετά την ήττα του.  Έτσι η μονομερής μετανάστευση του ελληνορθόδοξου πληθυσμού της Τουρκίας στην Ελλάδα, ήταν ήδη σε προχωρημένο στάδιο και ονομάσθηκε σε συμβατική συνομολόγηση ανταλλαγής πληθυσμών με όρους διεθνών νομικών εγγυήσεων, χωρίς ισχυρό αντίκρυσμα στην πράξη. Το προσφυγικό ρεύμα στις δύο χώρες είχε προκληθεί ήδη με το ξέσπασμα των βαλκανικών πολέμων και τον πόλεμο της τουρκικής Ανεξαρτησίας. Για τούτο όπως ανέφερα πιο πάνω η σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών είχε αναδρομική ισχύ. Στην Ελλάδα η μετακίνηση Ελληνορθοδόξων πληθυσμών από την Τουρκία στην Ελλάδα εντάσσεται στις συνέπειες του πλέγματος γεγονότων που συνθέτουν ό,τι ονομάζεται ‘Μικρασιατική Καταστροφή’.

Οι Μουσουλμάνοι που μετακινήθηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκία ανέρχονταν στους 500.000 περίπου. Με βάση τις διατάξεις της σύμβασης περί ανταλλαγής πληθυσμών, όσοι μετακινήθηκαν είτε υπό συνθήκες βίας, είτε μεθοδευμένα τόσο από την Ελλάδα προς την Τουρκία, όσο και το αντίστροφο, χωρίς να ληφθεί υπόψη η βούλησή τους, ουσιαστικά απελάθηκαν από τις εστίες τους και στερήθηκαν την ιθαγένεια που είχαν εντελώς αυθαίρετα.  

Ενώ ως προς τους ελληνορθόδοξους πληθυσμούς της Τουρκίας επικράτησαν συνθήκες διωγμού, που είχε αρχίσει από την οθωμανική κυβέρνηση των Νεοτούρκων από το 1919 και μετά, με δεύτερη οξεία φάση την κατάρρευση του μετώπου του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Ανατολία, οι Μουσουλμάνοι που ζούσαν στην Ελλάδα δεν υπέστησαν διωγμούς, ούτε δέχθηκαν πιέσεις βίας για να εγκαταλείψουν τα πατρογονικά εδάφη τους. Έτσι η μετακίνησή τους έγινε μεθοδευμένα κατ’ εφαρμογή των όρων της σχετικής Σύμβασης.

Πιθανώς ο Βενιζέλος, πέραν των σκοπών να εδραιώσει την παρουσία ελληνικού πληθυσμού στη Μακεδονία κυρίως, προβαίνοντας σε ‘εθνοκάθαρση’ των περιοχών της εις βάρος των γηγενών Μακεδόνων σλαβικής φυλετικής και γλωσσικής ταυτότητας, είχε υποστηρίξει την ανταλλαγή των πληθυσμών με την Τουρκία ως ένα μέτρο που είχε συμβεί ήδη εκ των πραγμάτων.

Πάντως η Σύμβαση περί της ανταλλαγής των τουρκικών και ελληνικών πληθυσμών του 1923 αποτέλεσε «υπόδειγμα» για την μαζική και βίαιη μετακίνηση εκατομμυρίων ανθρώπων μετά την απόσπαση επαρχιών από το κράτος των Ινδιών και την ίδρυση του κράτους του Πακιστάν.

Μια σημαντική και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περιγραφή των συνθηκών της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας έχει δημοσιευθεί από τον Raoul Blanchard του Πανεπιστημίου της Grenoble ‘The exchange of population between Greece and Turkey’ στην Geographical Review (Vol. 15, No 3 Ιούλιος 1925, pp. 449-456). Ο Blanchard για τη συγγραφή του παραπάνω άρθρου του είχε επισκεφθεί την Μικρά Ασία, οπότε μεταφέρει και προσωπικές εντυπώσεις από την όλη διαδικασία της μετακίνησης κυρίως χριστιανικών πληθυσμών από την Τουρκία προς την Ελλάδα.

           

---

[1] Η πραγματικότητα, όπως και τα ιστορικά γεγονότα είναι πολυεδρικά. Αυτό που για κάποιον λαό είναι οδυνηρά δυσάρεστο, την ίδια στιγμή για τον αντίπαλό του σηματοδοτεί μια λαμπρή νίκη….

[2] Τίτλος πρωτοτύπου: KRITIMU  Girit’im benim.