ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ Ή ΕΘΝΟΚΑΘΑΡΣΗ ΤΕΛΙΚΑ;

Επανήλθε στο προσκήνιο της επικαιρότητας η «συζήτηση», κατά πόσον οι διωγμοί που υπέστησαν οι Πόντιοι από τους Οθωμανούς ήταν γενοκτονία ή διωγμοί μιας εθνοθρησκευτικής μειονότητας με στόχο να επέλθει εθνοκάθαρση στην οθωμανική επικράτεια.

Αφορμή για την αναζωπύρωση αυτής της «συζήτησης», υπήρξε η επιβεβαίωση του Υπουργού Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων κ. Νίκου Φίλη, σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή, ότι πράγματι παλιότερα, ως δημοσιογράφος και σκεπτόμενος πολίτης είχε υποστηρίξει πως οι διωγμοί των Ποντίων δεν ήταν γενοκτονία. Εκείνο που προκάλεσε την «συζήτηση», ήταν ότι ο Υπουργός υποστήριξε εκ νέου εκείνη την άποψή του. Θέτω την λέξη συζήτηση εντός εισαγωγικών, διότι τελικά, αυτό που αναζωπυρώθηκε δεν είναι μια συζήτηση, με την έννοια της ανταλλαγής απόψεων και γνωμών, αλλά ένα χυδαίο υβρεολόγιο εις βάρος του κ. Νίκου Φίλη, για την άποψή του. Έτσι λοιπόν, αυτό που εμφανίστηκε στο προσκήνιο, δεν είναι μια συζήτηση, αλλά η νεοελληνική βαρβαρότητα, που αγνοεί την έννοια του διαλόγου και προπάντων απαξιώνει έμπρακτα κάθε έννοια σεβασμού και ανεκτικότητας της διαφορετικής γνώμης,ακόμα και όταν δεν είναι ορθή.

Αποδεικνύεται πως παραμένουμε πεισματικά Βαλκάνιοι, υπό την έννοια της προσκόλλησης σε φαντασιώσεις και μυθεύματα, απαξιώνοντας την προσήλωση στην Αλήθεια! Οι πληγές που έχουν ανοίξει πόλεμοι, εμφύλιοι σπαραγμοί, μαζικοί διωγμοί και εθνοκαθάρσεις, βίαιες ανταλλαγές πληθυσμών, όχι μόνο δεν μας έκαναν περισσότερο ώριμους ως προς την ανθρωπιά μας και πιο βαθειά σοφούς ως προς την διάθεση κατανόησης των πραγμάτων, αλλά αντιθέτως, πάρα πολλούς, μας κρατούν καθηλωμένους στις αγκυλώσεις που προκαλούν οι φυλετικές και θρησκευτικές διακρίσεις και ο σκοτισμός των συνειδήσεων από τον εθνικισμό!

Στον τόπο μας τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς λόγος για την «γενοκτονία» των Ποντίων από τους Τούρκους. Υπό την πίεση κυρίως ποντιακών σωματείων, το ελληνικό κράτος εμπλούτισε τη νομοθεσία του με το νόμο 2193/1994, που καθιέρωσε την 19^η Μαΐου, ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Τέσσερα χρόνια αργότερα ψηφίσρτηκε από τη Βουλή ο νόμος 2645/1998, με τίτλο «Καθιέρωση της 14ης Σεπτεμβρίου ως ημέρας εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος».

Η έννοια της γενοκτονίας έχει τυποποιηθεί ως ποινικό αδίκημα με την από 9.12.1948 Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για την πρόληψη και την καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας, που κυρώθηκε από την χώρα μας με το νομοθετικό διάταγμα 3091/1954.

Στο εθνικό, αλλά και στο διεθνές ποινικό δίκαιο ισχύει μία σημαντική αρχή που απαγορεύει την αναδρομική ισχύ ποινικών νομικών διατάξεων και την συνακόλουθη επιβολή ποινών για πράξεις που κατά το χρόνο εκτέλεσής τους δεν θεωρούνταν ποινικά αδικήματα. Πρόκειται για την αρχή ‘nullum crimen, nulla poena sine praevia lege’ (κανένα έγκλημα, καμιά ποινή χωρίς προηγούμενο νόμο), που καθιερώθηκε πρώτη φορά σε γραπτό κείμενο στη Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1789), στη συνέχεια υιοθετήθηκε από το Αμερικανικό Σύνταγμα (1789) και από τον Ποινικό Κώδικα της Βαυαρίας του 1813. Αποτελεί μια σημαντική νομική αρχή που θέτει φραγμό στην κρατική αυθαιρεσία, αφού ανέκαθεν τα κράτη υπήρξαν και είναι οι φορείς της ποινικής καταστολής. Ήδη η προηγούμενη αρχή έχει καταστεί δεσμευτικός κανόνας του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου (άρθρα 22 και 23 του Καταστατικού της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου).

Υπάρχει και μια άλλη βασική αρχή στο ποινικό δίκαιο. Παραβάτες ποινικών νόμων και επομένως υποκείμενα των ποινικών κυρώσεων, μπορεί να είναι μόνο φυσικά πρόσωπα. Κράτη, εταιρίες, οργανισμοί και κάθε άλλης μορφής νομικά πρόσωπα, δεν είναι δυνατό να είναι υπόλογα για οποιοδήποτε έγκλημα.

Ο μεν νόμος 2193/1994 έχει χαρακτήρα διακήρυξης εκ μέρους της Βουλής των Ελλήνων. Ο νόμος 2645/1998 όμως που καθιερώνει ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος θέτει οριμένα σοβαρά ζητήματα, από πλευράς Ποινικής Επιστήμης. Πρόκειται ουσιαστικά για μια «πολιτική πράξη» της Βουλής που καταχρηστικά έλαβε τον μανδύα νόμου.

Ένας νόμος που  θεωρεί εγκληματία ένα κράτος, στην προκειμένη περίπτωση το τουρκικό, είναι νόμος ανυπόστατος, για λόγους που προανέφερα. Ένας νόμος που αποδίδει τέλεση ενός εγκλήματος σε χρόνο, που δεν είχε περιγραφεί το έγκλημα της γενοκτονίας, δηλαδή την περίοδο 1914 – 1922 που τοποθετούνται οι διωγμοί  των Ελλήνων στην τότε Οθωμανική Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων και των διωγμών των Ποντίων, είναι νόμος ατελέσφορος.

Κατά την έκρηξη του τουρκικού εθνικισμού, όταν οι Νεότουρκοι ανέλαβαν τα ηνία του οθωμανικού κράτους, οι χριστιανικές μειονότητες, Αρμένιοι, Έλληνες και Ασσύριοι, υπέστησαν εκτεταμένους διωγμούς. Τούτο είναι πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονός, που γίνεται δεκτό και από τις αρχές της σύγχρονης Τουρκίας.

Οι οθωμανικές αρχές με τους μαζικούς διωγμούς που είχαν οργανώσει κατά μελών των χριστιανικών κοινοτήτων της Αυτοκρατορίας, χωρίς αμφιβολία επεδίωκαν να επιβάλλουν εθνοκάθαρση,σύμφωνα με τον ορισμό και το περιεχόμενο του όρου, που γίνεται γενικά αποδεκτό. Επεδίωκαν να καταστήσουν περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εθνικά ομοιογενείς, με τη χρήση βίας και διασποράς του τρόμου, προκειμένου να εκδιωχθούν από αυτές, εκείνοι οι πληθυσμοί που ανήκαν σε μιαν άλλη εθνική ή φυλετική ομάδα.

Από την άλλη μεριά, το αδίκημα της γενοκτονίας περιγράφεται ως εξής, σύμφωνα με την Σύμβαση του ΟΗΕ, που ανέφερα πιο πάνω.

Η γενοκτονία επιδιώκει την σκόπιμη καταστροφή ή τον αφανισμό του συνόλου ή μέρους μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής πληθυσμιακής ομάδας ανθρώπων με τη χρήση πράξεων, όπως οι εξής: 1. Δολοφονία μελών της ομάδας. 2. Σοβαρή βλάβη της σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητας μελών της ομάδας. 3. Σκόπιμη υποβολή της ομάδας σε συνθήκες διαβίωσης, που μπορεί να επιφέρουν τον πλήρη ή εν μέρει φυσικό αφανισμό της. 4. Επιβολή μέτρων για την παρεμπόδιση των γεννήσεων στους κόλπους της υπό διωγμό ομάδας. 5. Αναγκαστική μεταφορά-απομάκρυνση παιδιών της ομάδας σε μια άλλη ομάδα πληθυσμού.

Η γενοκτονία αποτελεί ήδη τυποποιημένο και σαφώς περιγραφόμενο ποινικό αδίκημα, από το 1948 στα πλαίσια της Διεθνούς Κοινότητας και από το 1954 στα πλαίσια της ελληνικής έννομης τάξης.

Ο όρος εθνοκάθαρση δεν έχει τυποποιηθεί ως αδίκημα, αλλά αποτελεί μια πολιτική πρακτική με συγκεκριμένους στόχους, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω. Πρακτικές που εμπίπτουν στην πρακτική εθνοκάθαρσης συνήθως εμπεριέχονται στις πράξεις που αναφέρονται ως μέσα τέλεσης του αδικήματος της γενοκτονίας.

Τελικά οι διωγμοί των Ποντίων από τους Οθωμανούς Νεότουρκους υπήρξε γενοκτονία ή επώδυνη και βίαια πολιτική πράξη εθνοκάθαρσης;

Επειδή όπως ειπώθηκε την περίοδο των διωγμών των Ποντίων, η γενοκτονία,που αποτελεί ποινικό αδίκημα,  δεν είχε αναγνωρισθεί, ούτε είχε τυποποιηθεί ως έγκλημα, σε διεθνές ή εσωτερικό πλαίσιο, αν επιθυμούμε να είμαστε σοβαροί πρέπει να αποφύγουμε να μιλούμε για γενοκτονία, έτσι όπως αναφέρεται, ιδίως στο νόμο 2645/1998 για τους λόγους που εκτέθηκαν ήδη πρωτύτερα.

Απεναντίας όμως, οι διωγμοί της οθωμανικής κυβέρνησης της περιόδου εκείνης κατά των Ποντίων υπήρξαν έκφραση πολιτικής εθνοκάθαρσης.

Θεωρώ όμως πως παρέλκει η εξέταση των γεγονότων που πρόσφεραν στην οθωμανική κυβέρνηση των Νεοτούρκων την αφορμή για να σχεδιάσουν και να οργανώσουν τους διωγμούς ιδίως κατά των Ποντίων και των Αρμενίων και να επιβάλλουν εθνοκάθαρση τόσο στην περιοχή του Πόντου, όσο και στην περιοχή γύρω από την λίμνη Βαν στην Ανατολία.

Η χρήση του όρου «γενοκτονία» για να περιγράψει τα δυσάρεστα γεγονότα των μαζικών διωγμών που υπέστησαν ελληνικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είτε στον Πόντο, είτε και σε άλλες περιοχές, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί όψιμη. Και τούτο γιατί οι ίδιοι οι Μικρασιάτες και Πόντιοι πρόσφυγες, επί δεκαετίες, περιγράφοντας τα γεγονότα που κατέληξαν στην βίαιη απομάκρυνσή τους από τις πατρογονικές εστίες τους έκαναν λόγο για καταστροφή. Ο όρος καταστροφή, όσον αφορά τα γεγονότα που αναφερόμαστε, ανταποκρίνεται με μεγαλύτερη ακρίβεια στην τραγωδία του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Σε επίπεδο όσο το δυνατό περισσότερο επιστημονικής παράθεσης των γεγονότων, με την χρήση του όρου «καταστροφή»,  περιγράφονται οι ευθύνες των Τούρκων, χωρίς να  αγνοούνται οι σοβαρές ευθύνες ελληνικών κύκλων στα πλαίσια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γ.  Σωτηριάδη (G. Sotiriadis, An ethnological map illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, London 1918, Edward Stanford Ltd), τα οποία είχε χρησιμοποιήσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν τη λήξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, η κατανομή των Ελλήνων στα τρία βιλαέτια του Πόντου εμφανίζει τα εξής στοιχεία: Στο βιλαέτι της Τραπεζούντας το  1912 κατοικούσαν 947.866 Τούρκοι, 353.533 Έλληνες και 50.000 Αρμένιοι. Οι Έλληνες Πόντιοι ανέρχονταν σε ποσοστό 25,9% του συνολικού πληθυσμού. Στο βιλαέτι της Σεβάστειας (Σίβας), επί συνολικού πληθυσμού 1.109.535 κατοίκων, οι Έλληνες Πόντιοι ανέρχονταν σε 99.367 άτομα, αποτελώντας μια μειονότητα σε ποσοστό 8,9% του συνολικού πληθυσμού. Στο τρίτο βιλαέτι του Πόντου, δηλαδή στο βιλαέτι της Κασταμονής, οι Έλληνες Πόντιοι ανέρχονταν μόνο στο 2,5% του συνολικού πληθυσμού, αποτελώντας ασήμαντη μειονότητα. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη στην Ελλάδα, που υποστηρίζουν οργανώσεις Ποντίων, οι Τούρκοι φέρονται να εξόντωσαν μέχρι το 1924 περίπου 350.000 Έλληνες του Πόντου. Αν λάβουμε υπόψη τα στοιχεία που αποδεχόταν εκείνη την εποχή η κυβέρνηση Βενιζέλου, οι Έλληνες των βιλαετίων της Τραπεζούντας και της Σεβάστειας ανέρχονταν σε 452.900 άτομα, στους οποίους πρέπει να προστεθούν και οι λίγες χιλιάδες Ελλήνων κατοίκων του βιλαετίου της Κασταμονής. Αν πράγματι είχε συμβεί γενοκτονία στον Ποντιακό Ελληνισμό, στο ύψος που προσδιορίζουν οι ποντιακοί κύκλοι, τότε στην Ελλάδα έπρεπε να φθάσουν, ίσως μόνον 100.000 ψυχές Ποντίων προσφύγων. Ο Οδυσσέας Λαμψίδης[1]  υπολογίζει, ότι από το ενάμιση εκατομμύριο (1.500.000) των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα από την Τουρκία, μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης, οι Πόντιοι ανέρχονταν σε 400.000, προερχόμενοι μάλιστα, όχι μόνον από τον Πόντο, αλλά και από τον Καύκασο και τη νότια Ρωσία.

Δεν θα ήθελα να θεωρηθεί τούτο το σημείωμά μου ως συνηγορία υπεράσπισης του Υπουργού Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων κ. Νίκου Φίλη. Με όσα γράφω, συνηγορώ υπέρ της εθνικής σοβαρότητας, αλλά και υπέρ των αρχών της ανεκτικότητας και του σεβασμού της διαφορετικής άποψης. Αποκρούω επίσης τη βαρβαρότητα και την εμμονή σε στρεβλές ερμηνευτικές αναγνώσεις της ιστορίας που καλλιεργούν μισαλλοδοξία και πάθη.

 Η ιστορική μνήμη τόσο για τους Έλληνες, όσο και για τους Τούρκους θα πρέπει να είναι ενεργός. Όχι για να αναμοχλεύονται μίση και προκαταλήψεις, αλλά για να κατανοήσουμε το παρελθόν και να αντιμετωπίσουμε τις αιμάσσουσες πληγές, που κάποια στιγμή πρέπει να επουλωθούν!  Η εθνική μνήμη δεν συντηρείται με νομοθετήματα του κράτους, ούτε τιμάται με αστυνόμευση της σκέψης και της ελεύθερης έκφρασης!

©ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ

04/11/2015

---

[1] Η ‘’ανάκλησις’’ εις τους πρόσφυγας Έλληνας του Πόντου και αι επιπτώσεις αυτής δια την έρευνα της ποντιακής διαλέκτου, Αρχείον Πόντου, τόμ. 29, Αθήνα 1989, σελ. 3.

Η φωτογραφία δείχνει την δημόσια εκτέλεση με απαγχονισμό Ποντίων, κατά την περίοδο των διωγμών που οργάνωσε η κυβέρνηση των Νεοτούρκων.