Η ΕΜΜΟΝΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΜΟΝΟΘΕΪΣΤΙΚΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ

ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

Σε κάποια συνέντευξή του ο Ισλανδός μουσικός Hilmar Örn Hilmarsson, αρχιερέας της θρησκείας Ásatrú, είχε πει, ότι ‘ο μονοθεϊσμός προσφέρει μια αλήθεια για τις μάζες, ενώ ο πολυθεϊσμός είναι πολλές αλήθειες για το άτομο’. Η προηγούμενη φράση προκαλεί κατά καιρούς ποικίλα ερωτήματα αλλά και προβληματισμό στη σκέψη μου.

Η θρησκεία Ásatrú επιλέγει κατά βάση μια πανθεϊστική κοσμοθέαση και νομίζω πως η Jónína K. Berg παρουσιάζει με σύντομο και ουσιαστικό τρόπο την ιδιοπροσωπία της θρησκευτικής κοινότητας που υπηρετεί ως ιέρεια στη χώρα της, όταν λέει ότι, η ‘Ásatrú είναι πανθεϊστική πίστη. Η γη, ο αέρας και το νερό έχουν μεγάλη αξία για μας. Είμαστε ένα μέρος της γης και όχι οι αφέντες της’.

Αναφέρθηκα στην θρησκεία Ásatrú, γιατί από το 1973 έχει αναγνωρισθεί ως θρησκευτικός οργανισμός από το κράτος της Ισλανδίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η Ισλανδία πρωτοπορεί, γιατί είναι η πρώτη χώρα της Δύσης, στην οποία επικρατεί ο Χριστιανισμός και παρόλα αυτά, η πολιτεία έχει αναγνωρίσει επίσημα ένα θρήσκευμα που παραπέμπει στην προχριστιανική εποχή των βόρειων σκανδιναβικών λαών.

Η βία είναι αλήθεια πως αποτελεί έκφραση μιας καταστροφικής επιθετικότητας, που με το πέρασμα αιώνων, έχει μετριασθεί κατά κάποιο τρόπο, χωρίς να έχει εξαλειφθεί. Η βία, η έλλειψη ανεκτικότητας απέναντι στον Άλλο, που έχει διαφορετική πίστη από τη δική μας, που έχει άλλο χρώμα επιδερμίδας, μιλά διαφορετική γλώσσα, είναι κατάσταση που δεν μπορούμε να αρνηθούμε, που την ανεχόμαστε παθητικά συχνά, όσο και αν την εξορκίζουμε στα λόγια. Η βία, γίνεται εργαλείο για να εκδιώξουμε ή να καθυποτάξουμε άλλους λαούς, συνήθως γειτονικούς, που κατέχουν γη, που την θεωρούμε φαντασιακά δική μας, προκειμένου να επεκτείνουμε ως φυλή σε άλλα χρόνια, ή ως έθνος τώρα, τον ζωτικό χώρο της επικυριαρχίας μας.

Ο μονοθεϊσμός ως θρησκευτική έκφραση, με κύριους φορείς τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ, με αδιάψευστο μάρτυρα την ιστορία, χωρίς εξωραϊσμούς ή παραφθορές, έχει αναδειχθεί σε κορυφαίο όργανο αποτελεσματικής διασποράς της βίας, εγκληματικής στο έπακρο, κατά της ανθρωπότητας, δυστυχώς ως τις μέρες μας. Ο μονοθεϊσμός, καθώς προβάλλει την απόλυτη εξουσία στον κόσμο ενός απόλυτου μονάρχη θεού, γίνεται υπόδειγμα κάθε μορφής συγκεντρωτικού καθεστώτος, κάθε είδους πολιτικής αυταρχικότητας. Κανένας συνεπής και συνειδητός μονοθεϊστής δεν είναι φίλος με την δημοκρατία. Το διακηρύττουν φονταμενταλιστές Ιουδαίοι, απ’ αυτούς που επιλέγουν να κατοικούν σε παράνομους οικισμούς σε παλαιστινιακά εδάφη της Δυτικής Όχθης ή που κατηγορούν την κυβέρνηση Νετανιάχου στο Ισραήλ, για την τήρηση μιας στοιχειώδους νομιμότητας όταν πρόκειται για εξτρεμιστές Παλαιστίνιους ή που  αντιμετωπίζει ως εγκληματίες ομοϊδεάτες τους, που παραβιάζουν το νόμο  και δολοφονούν συχνά χωρίς σοβαρό λόγο Παλαιστίνιους. Η άρνηση της δημοκρατίας από τους Ιουδαίους φονταμενταλιστές, γίνεται με επίκληση της Τορά, που θεωρούν πως δεν συμβιβάζεται με τις αρχές της σύγχρονης δημοκρατίας. Και εν τέλει, επικαλούνται τον θεό τους, για να υποστηρίξουν την υλοποίηση του οράματός τους, για ένα μεγάλο Ισραήλ από τον Νείλο ως τον Ευφράτη, για να  διακηρύξουν ότι αρνούνται κάθε πολιτικό δικαίωμα σε μη Εβραίους στο «δικό τους» κράτος, όπου οι μη Εβραίοι, και κυρίως βέβαια οι Μουσουλμάνοι και οι Χριστιανοί έχουν δύο επιλογές: Ή θα υποταχθούν σε μια ιουδαϊκή θεοκρατία χωρίς πολιτικά δικαιώματα ή θα εγκαταλείψουν τον τόπο. Το τραγικό είναι, πως έτσι αντιμετώπισαν τους Εβραίους ο Φερδινάνδος της Αραγονίας και η Ισαβέλα της Καστίλης με το  διάταγμα της Αλάμπρα (1492), όταν τους είχαν θέσει μπροστά στο δίλημμα δύο επιλογών:  Εκχριστιανισμός ή Εξορία.

Αυτά που ανέφερα πιο πάνω συμβαίνουν σήμερα στον Ιουδαϊσμό, ευτυχώς δελεάζοντας μικρό αριθμό Εβραίων του Ισραήλ και της Διασποράς. Για όσα συνέβησαν όταν οι Εβραίοι, σύμφωνα με την βιβλική διήγηση έφτασαν στη γη Χαναάν και την κατέκτησαν, είναι γνωστά στους πιο πολλούς και κατά κοινή ομολογία θεωρούνται εξαιρετικά αποκρουστικές και βάρβαρες πρακτικές εξόντωσης ολόκληρων λαών, που προϋπήρχαν της έλευσης των Εβραίων.

Όταν ο Χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας επί Θεοδοσίου Α΄ (383), έδειξε μια πρωτοφανή επιθετικότητα, τόσο κατά του Ιουδαϊσμού, όσο και κατά της ελληνικής εθνικής λατρείας, η οποία εδραιώθηκε στην χριστιανική Εκκλησία, σχεδόν ανεξάλειπτη ως τις μέρες μας, ιδίως στις Ανατολικές Εκκλησίες. Οι λόγοι κατά των Ιουδαίων και κατά των Ελλήνων του Ιωάννη του Χρυσοστόμου είναι χαρακτηριστικοί, όχι απλώς για την οξεία ‘θεολογική’ αντιπαράθεση απέναντι στην ιουδαϊκή και στην εθνική θρησκεία, αλλά αποτελούν δείγματα μοναδικής φραστικής χυδαιότητας κατά του ‘αντιπάλου’. Η επικράτηση του Χριστιανισμού στην Αυτοκρατορία, επέφερε μαζικές καταστροφές εθνικών ναών και προσκυνημάτων και χρήση των σπαραγμάτων που προέκυψαν ως οικοδομικών υλικών για την ανέγερση χριστιανικών ναών. Το ίδιο συνέβη αιώνες αργότερα, όταν οι κατεστραμμένοι τάφοι του Εβραϊκού Νεκροταφείου Θεσσαλονίκης, πρόσφεραν υλικά για την πλακόστρωση του προαύλιου χώρου του ναού του αγίου Δημητρίου της πόλης, για την πλακόστρωση πεζοδρομίων, αλλά και για την κατασκευή κολυμβητικής πισίνας, με πρωτοβουλία Χριστιανών συντοπιτών των Θεσσαλονικέων Εβραίων, μηδέ των Ορθοδόξων κληρικών εξαιρουμένων. Χαρακτηριστική υπήρξε η δημόσια καύση του χειρογράφου του έργου ‘περί Νόμων’ του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνος, εκ μέρους του πρώτου Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση, Γενναδίου Σχολαρίου, που το έκρινε      «ειδωλολατρικό» και «σατανικό», θεωρώντας ότι περιείχε στις σελίδες του «τα σαπρά των Ελλήνων ληρήματα»[i].

Ιδίως η επιθετικότητα του θεσμικού πλέον Χριστιανισμού, εντός του ρωμαϊκού κράτους, διέδωσε ότι η εθνική λατρεία των Ελλήνων και άλλων λαών, ήταν ειδωλολατρία για να μειώσει το κύρος τους, παραβλέποντας το γεγονός ότι το φαινόμενο της εικονολατρίας στους κόλπους της Εκκλησίας, αναμφίβολα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ειδωλολατρία  και παρά την Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο, που υποτίθεται ότι έθεσε τα πράγματα στις πραγματικές διαστάσεις ως προς την τιμητική προσκύνηση των εικόνων, εντούτοις, δεν κατάφερε να εξοβελίσει την εικονολατρία από τις θρησκευόμενες μάζες ως σήμερα, με την απροκάλυπτη ενίσχυση του φαινομένου από κατ’ ουσίαν άμουσους περί την θεολογία κληρικούς.

Το Ισλάμ θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ο άμεσος πνευματικός απόγονος του Ιουδαϊσμού. Άλλωστε τόσο ο Ιουδαϊσμός, όσο και το Ισλάμ, διακηρύττουν την κοινή καταγωγή τους από τον προφήτη Αβραάμ, που  θεωρούν ως τον πρώτο μονοθεϊστή στην «ιερά» ιστορία της ανθρωπότητας. Επί πλέον, ο μεν Ιουδαϊσμός επικαλείται ως γενάρχη του τον Ισαάκ, δευτερότοκο γιο του Πατριάρχη από την Σάρα, ενώ το Ισλάμ, επικαλείται ως γενάρχη του τον Ισμαήλ, πρωτότοκο γιο του Πατριάρχη από την Άγαρ. Το Ισλάμ θεωρείται ως η κατ’ εξοχήν μονοθεϊστική μονιστική θρησκεία, λόγω του θεμελιώδους δόγματος του ταουχίντ[ii].  

Μέσα στο Κοράνιο, βασική πηγή της μουσουλμανικής πίστης, ο αναγνώστης, θα συναντήσει πολλά κομμάτια, που λες και βάλθηκε το ένα να ακυρώσει το άλλο. Διακηρύξεις πράγματι οικουμενικού κύρους προς όλους τους ανθρώπους, που προβάλλουν έναν βαθύ ανθρωπισμό, αναιρούνται με οδηγίες που αναφέρονται σε αδυσώπητες συγκρούσεις κατά εχθρών, με υιοθέτηση βίας και ένδειξη μηδαμινού σεβασμού στον άλλο, τον εχθρό. Πολλά εδάφια του Κορανίου, θυμίζουν τις άγριες διηγήσεις που συναντούμε στην εβραϊκή Βίβλο, τον καιρό των κατακτήσεων της γης Χαναάν. Και όλη αυτή η ενθάρρυνση στη χρήση της απάνθρωπης βίας, σε συγκρούσεις δίχως έλεος και σε  καθάρσεις εδαφών από φυλές ανθρώπων που είτε είναι ξένοι ή που έχουν άλλη θρησκεία απ’ αυτή των επιτιθέμενων, γίνονται στο όνομα του θεού και δήθεν της αλήθειας του[iii].

Το σύγχρονο αποκορύφωμα της απανθρωπιάς και της πλέον ακραίας βαρβαρότητας με επίκληση το Ισλάμ και το Κοράνιο συμβαίνει στις μέρες μας με την δράση του λεγόμενου ‘Ισλαμικού Κράτους’, μιας εγκληματικής οργάνωσης, που με επίκληση της θρησκείας, έχει παραβιάσει σχεδόν το σύνολο των διατάξεων του διεθνούς ποινικού δικαίου, που τυποποιούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας!   

Συνήθως τα αυταρχικά καθεστώτα του ενός ανδρός, που συναντούμε στις σελίδες της ιστορίας, για να εδραιωθεί η εξουσία του μονοκράτορα, είτε επικαλούνται έναν και μοναδικό θεό, που όργανό του είναι ο ηγεμόνας, είτε τον θεοποιούν, είτε του προσδίδουν την απόλυτη εξουσία του πνευματικού ηγέτη της θρησκείας που επιβάλλουν. Ακόμα και ο Μέγας Αλέξανδρος, μολονότι είχε λάβει ελληνική παιδεία από τον Αριστοτέλη, όταν έφτασε στο απόγειο της δόξας, έχοντας επεκτείνει την τεράστια αυτοκρατορία του από την Μακεδονία ως τις εσχατιές της Ινδικής Χερσονήσου, δεν αρνήθηκε να αποδεχθεί την θεοποίηση, που του πρόσφεραν οι ιερείς της Αιγύπτου, ονομάζοντάς τον υιό του Άμμωνος.

Ο σαμάνος των αρχέγονων φυλών επιβιώνει στις θρησκείες του μονοθεϊσμού, μολονότι έχει επέλθει το πολιτισμικό άλμα υπέρβασης  του φυλετικού πρωτογονισμού. Οι άνθρωποι, ακόμα και της εποχής μας, που οι γνώσεις κυκλοφορούν και διαδίδονται με ευχέρεια και οι αποστάσεις έχουν μειωθεί χάριν των σύγχρονων μέσων  συγκοινωνίας, στη μεγάλη πλειοψηφία τους παραμένουν δέσμιοι ενός φόβου απέναντι στην ελευθερία, που αποτελεί σύμφυτο χάρισμα της ανθρώπινης υπόστασης. Το ενδεχόμενο να σταθούν στα πόδια τους και μόνο, απέναντι στο Σύμπαν, με ορθό το κεφάλι εμπρός στο έσχατο βάθος της ύπαρξής τους, προκαλεί τρόμο. Έτσι οι πλείστοι καταφεύγουν σε έναν ενδιάμεσο, που ουσιαστικά διαχειρίζεται την δική τους ελευθερία, επιλέγοντας την δουλεία και αρκούμενοι στην ψευδαίσθηση πως είναι ελεύθεροι. Έτσι, μετά την καταστροφή του Δεύτερου Ναού της Ιερουσαλήμ και την κατάργηση των θυσιών και του ιερατείου, ενώ ο Εβραίος άνθρωπος μπορεί να κοινωνεί πλέον με τον Αντονάι άμεσα και δίχως ενδιάμεσους, εκχωρεί την ελευθερία του στους Ραβίνους, που σταδιακά φτάνουν να γίνουν εξουσιαστές ψυχών. Το ίδιο συνέβη στον Χριστιανισμό. Η πρώτη εκκλησία διέθετε επισκόπους και πρεσβυτέρους, ως προεστώτες της ευχαριστιακής σύναξης. Με τον καιρό, στις παραδοσιακές εκκλησίες Ανατολής και Δύσης (Λατινική, Ελληνορθόδοξη, Κοπτική, Συριακή Ορθόδοξη, Αρμενική Ορθόδοξη κ.ά.), ο πρεσβύτερος γίνεται ιερέας, ο επίσκοπος αρχιερέας, ενώ ο διάκονος, από λειτουργός προνοιακής μέριμνας της κοινότητας, γίνεται κι αυτός συνεργός στο διαμεσολαβητικό έργο ιερέων και αρχιερέων, που επεμβαίνουν κατ’ αποκλειστικό προνόμιο στην επικοινωνία των πιστών με τον Θεό. Στο Ισλάμ, ιδίως στο σουννιτικό, αν και δεν αναγνωρίζεται με καμιά έννοια ιερατείο και όλοι οι Μουσουλμάνοι, άνδρες και γυναίκες επικοινωνούν άμεσα με τον Αλλάχ, με τον καιρό Ιμάμηδες, Ουλεμάδες, Μολλάδες, Σεΐχηδες γίνονται ενδιάμεσοι και παρεμβαίνουν ουσιαστικά στις σχέσεις μεταξύ των πιστών και του Θεού, μέσω της ερμηνείας και του τρόπου εφαρμογής του ιερού νόμου. Για τις πολλές παραφυάδες του Σιϊτικού Ισλάμ, εκεί έχει εδραιωθεί ένα ιδιότυπο ιερατείο, που πολύ συχνά σε ορισμένες ομάδες Σιϊτών Μουσουλμάνων αποκτά απόλυτη εξουσία, όχι μόνο σε πνευματικά ζητήματα, αλλά και σε κοσμικά (παράδειγμα η ιδιόμορφη Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, με ανώτατο άρχοντα τον εκάστοτε Αγιατολλάχ, που διαδέχεται τον Αγιατολλάχ Χομεϊνί).

Δεν είναι τυχαίο, ότι η δημοκρατία υπήρξε το πολίτευμα της αρχαίας Αθήνας και άλλων ελληνικών πόλεων των κλασικών χρόνων, όπου η θρησκεία δεν ήταν ο μονοθεϊσμός, ούτε μονολατρεία. Θα πρέπει να ειπωθεί, ότι η εθνική λατρεία των Ελλήνων και άλλων λαών, δεν ήταν λατρεία ειδώλων και ξοάνων, δηλαδή ειδωλολατρία, όπως ισχυρίστηκαν Εβραίοι, Χριστιανοί και  Μουσουλμάνοι, προκειμένου να ευτελίσουν τους αντιπάλους τους, καθιστώντας τους ανάξιους σεβασμού και τιμής. Οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και άλλοι εθνικοί, ήταν λάτρεις ειδώλων, είτε από αμάθεια, είτε από φόβο έναντι της ελευθερίας τους, είτε από καθήλωση σε βαρβαρικές συνήθειες, με τον ίδιο τρόπο που Χριστιανοί λάτρευαν εικόνες αυτές καθ’ αυτές και προσέδωσαν περιεχόμενο στον όρο εικονολατρία….

Εδώ, νομίζω πως αξίζει να μεταφέρω μια αράδα μόνον, από την Ασκητική του Νίκου Καζαντζάκη:  ‘Πιστεύω στ’ αναρίθμητα, εφήμερα προσωπεία που πήρε ο Θεός στους αιώνες και ξεκρίνω πίσω από την άπαυτη ροή του την ακατάλυτη ενότητα’. Αυτό ήταν το περιεχόμενο της αρχαίας θρησκείας των Ελλήνων, όπως και άλλων λαών, που καταλαμβάνονταν από δέος μπροστά στο κάλλος του Σύμπαντος και κοινωνούσαν με το θείο μέσω της ποίησης. Στόλιζαν με στίχους απαράμιλλης ομορφιάς περιγραφές του Κόσμου, και έπλαθαν διάφορες εικόνες, έμπλεες χάρης για ένα σωρό θεότητες, που κινούνταν μαζί με τις κινήσεις του ήλιου, της σελήνης και των αστέρων. Πίσω από φαινόμενα που ανέκαθεν προκαλούσαν δέος και τρόμο ακόμα, όπως οι κεραυνοί, άφηναν την φαντασία τους να φτιάξει έναν κυρίαρχο θεό. Αλλά και η ομορφιά της ζωής και της φύσης και ο έρωτας των ανθρώπων, είχαν δικούς τους θεούς και νύμφες και ναϊάδες και δρυάδες και αμαδρυάδες. Και η μυστήρια για τη δύναμή της θάλασσα ήταν υπό την εξουσία του Ποσειδώνα.

Η Φύση, το Σύμπαν περιέχουν την κατ’ εξοχήν αποκάλυψη σημαντικών αληθειών που προσλαμβάνει ο άνθρωπος. Ο Κόσμος είναι πολύμορφος και για τούτο εξαιρετικά ωραίος. Μέσα απ’ αυτή την ποικιλία μορφών, χρωμάτων και υποστάσεων που κοσμούν το Σύμπαν, εντός του οποίου υπάρχουμε και κινούμαστε οι άνθρωποι, ως οργανικά μέρη αυτής της υπέροχης βιοποικιλότητας, μοιραζόμαστε τον χωροχρόνο με θεούς, με θεές και άλλες οντότητες. Έχει ειπωθεί, ότι η Φύση δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα παιχνίδι του Θεού, που κρύβεται πίσω από τις μορφές φαινομένων ή πραγμάτων,  περιμένοντας από τους ανθρώπους να τον ανακαλύψουμε εκεί[iv].

Οι Εβραίοι διαμόρφωσαν τη θρησκεία τους κατά βάση μέσα στην έρημο. Σ’ ένα περιβάλλον όπου τα χρώματα είναι περιορισμένα και ίσως φτωχά, οι μορφές ελάχιστες και οι εναλλαγές γενικότερα μπροστά στην θέα και στην ακοή του ανθρώπου στοιχειώδης. Το ίδιο ισχύει και για το Ισλάμ, που όχι μόνο μιμήθηκε τον Ιουδαϊσμό, αλλά αναπτύχθηκε επίσης στην αραβική έρημο, σε ακριβώς όμοιες συνθήκες περιβάλλοντος. Και κάτι ακόμη, οι Εβραίοι, όπως και οι Άραβες, στα πρώτα τους βήματα στο χώρο της ιστορίας ήταν νομάδες, περιφερόμενοι από δω κι από κει. Αυτό μάλιστα ισχύει ακόμα για αρκετές φυλές Μουσουλμάνων Αράβων και Αφρικανών. Η νομαδική ζωή Εβραίων και Αράβων έχει επηρεάσει τον διατροφικό κώδικα που ισχύει στις δυο αυτές θρησκείες (κοσέρ για τους Εβραίους και χαλάλ για τους Μουσουλμάνους), με τις απαγορεύσεις, με την τελετουργική σφαγή των βρώσιμων ζώων κ.λπ..

Ο Σύρος ποιητής Άδωνις (Ali Ahmad Said Esber), σε μια συνέντευξή του που τράβηξε την προσοχή μου πρόσφατα, είπε και τα εξής: “Τα δεινά του αραβικού κόσμου προέρχονται από τη χρήση της θρησκείας. Στον μονοθεϊσμό κυριαρχεί η απόρριψη του διαφορετικού, του άλλου. Μια μονοθεϊστική θρησκεία ποτέ δεν μπορεί να είναι δημοκρατική. Δεν ασκώ κριτική στους Μουσουλμάνους, αλλά στο θεσμικό Ισλάμ, το Ισλάμ που συνδέεται με την εξουσία”[v].

Όσα ουσιώδη ανέφερε ο ποιητής πιο πάνω, έχοντας υπόψη του το Ισλάμ, ισχύουν τόσο για τον Ιουδαϊσμό στο Ισραήλ, όσο και για την Ορθόδοξη Εκκλησία, ιδίως σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ρωσία. Στο Ισραήλ το Ορθόδοξο Αρχιραβινάτο, με τους δύο Αρχιραβίνους (έναν Ασκεναζί και ένα Σεφαρντί),  είναι μια αναγνωρισμένη από το νόμο ραβινική και πνευματική εξουσία για τον ισραηλινό Ιουδαϊσμό. Στην Ελλάδα, η Εκκλησία της Ελλάδος, με επικεφαλής τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών πολύ συχνά εμφανίζεται ως ισότιμος συνομιλητής με το κράτος και δεν είναι λίγες οι φορές που επιβάλλει τις απόψεις της στις ελληνικές κυβερνήσεις. Οι Ορθόδοξοι αρχιερείς επιβάλλουν τις αξιώσεις τους στο κράτος, λες και όλος ο ελληνικός λαός αποτελεί ποίμνιό τους, όπως θέλουν να πιστεύουν οι ταγοί της Εκκλησίας. Παρόμοια εξουσία έχει παραχωρηθεί στο Ρωσικό Πατριαρχείο από την κυβέρνηση της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Πρέπει να το παραδεχτούμε, ότι η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η αξίωση χωρισμού κράτους και θρησκευμάτων, χωρίς να σημαίνει τούτο αντιμαχία του κράτους απέναντι στα θρησκεύματα, ο σεβασμός των κάθε είδους μειονοτήτων και των δικαιωμάτων τους, αποτελούν  οικουμενικές αξίες και επιτεύγματα του ανθρώπινου πολιτισμού, που οφείλονται κατά κύριο λόγο στους καρπούς που πρόσφερε η Ευρωπαϊκή Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός. Χάριν της Αναγέννησης, ανακαλύφθηκαν εκ νέου αξίες πολύτιμες και αδιαπραγμάτευτες, μέσα από την σοφία και το κάλλος της κλασικής γραμματείας της αρχαιότητας, σε μια ζωογόνα πνοή ελεύθερης μελέτης και ερμηνευτικής προσέγγισης[vi].

Οι θετικές αλλαγές που παρατηρούνται σε μονοθεϊστικά θρησκεύματα, είναι καρποί ώσμωσης μεταξύ του Ιουδαϊσμού, του Χριστιανισμού, του Ισλάμ με τις αξίες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Δυστυχώς όμως, οι “ορθοδοξίες” των αβρααμιαίων μονοθεϊστικών θρησκειών, έχουν αποδειχθεί υπερβολικά άκαμπτες. Με πείσμα αρνούνται να υποχωρήσουν από τις παρωχημένες εκ των πραγμάτων αρχές τους, αν και είναι ολοφάνερο, ότι όχι μόνο αυτές οι «ορθόδοξες» αρχές είναι αντίθετες με την κοινή λογική και με τα επιτεύγματα που αποκαλύπτει στον Λόγο η πρόοδος της επιστήμης, αλλά δυσκολεύουν τις ζωές των θρησκευόμενων ανθρώπων, ή τους ωθούν στην άσκηση της υποκρισίας.

Ο Ισραηλινός ανώτατος δικαστής Χαΐμ Κον (Haim Cohn),  αναφερόμενος στην γιαγιά του Μίριαμ Κον, που του είχε προσφέρει πολλά ως προς την εβραϊκή μόρφωσή του, είχε πει, ότι του δίδαξε, πως «καμιά αλήθεια δεν είναι απόλυτη και ότι η ανεξαρτησία της σκέψης δεν πρέπει να υποκύπτει σε συμβιβασμούς»[vii].

Έχω την αίσθηση ότι δεν πρέπει να πλατειάσω περισσότερο, με παραθέματα άλλων ή με την έκθεση των απόψεών μου.  Η παραπάνω συμβουλή της Μίριαμ Κον προς τον εγγονό της, είναι πολύτιμη και αληθινή. Οι μονοθεϊστικές θρησκείες αλλοιώνονται αρρωστημένα, όταν γίνονται θεσμοί επιβολής και στραγγαλίζουν προκλητικά το Πνεῦμα τό Ἃγιον των Χριστιανών ή το Ruach ha-qodesh των Ιουδαίων ή το Ruh al-Qudus των Μουσουλμάνων. Αποστεώνονται σε ένα σύστημα τύπων, σε ένα άχαρο σύνολο ηθικών επιταγών, με σκοπό να θέσουν την Χαρά στο περιθώριο, δαιμονοποιώντας την ανθρώπινη σεξουαλικότητα και ενσπείροντας τον φόβο στους ανθρώπους για το χαμόγελο απέναντι στην Ζωή, ώστε να είναι πρόθυμοι δούλοι ή υπήκοοι κάθε εξουσίας!

Ο Θεός, είναι ‘ἀνέκφραστος, ἀπερινόητος, ἀόρατος, ἀκατάληπτος, ἀεὶ ὤν, ὡσαύτως ὤν’[viii]. Ταυτόχρονα, είναι ‘πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν’ σε όλους τους κόσμους και περιβάλλει κάθε γωνιά, και την πλέον απρόσιτη του σύμπαντος[ix]. Μένει κεκρυμμένος εντός του βάθους της ύπαρξής μας και εκφράζεται μέσω της συνείδησής μας. Για τούτο παραθέτω μια φράση, σαν δείχτη οδοιπορίας: Ἐλαύνομαι τοῖς τρίβοις τοῦ βίου, ἒνδοθεν ῥήμασι ὑπείκων... 

©ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

Μάρτιος 2017

---

[i] Λήρημα: μωρολογία.

[ii] Ταουχίντ (tawḥīd) :  Κατά το δόγμα του ταουχίντ, ο θεός (Αλλάχ), είναι ένας (wāḥid) και μοναδικός  (āḥad). Το Tawhid είναι το θεμελιώδες δόγμα του Ισλάμ. Αποτελεί διακήρυξη απόλυτου μονοθεϊσμού, και πίστης στην ενότητα και τη μοναδικότητα του Θεού, ως δημιουργού και συντηρητή του σύμπαντος. Το δόγμα του ταουχίντ, επικαλούνται Μουσουλμάνοι διανοούμενοι, μεταρρυθμιστές ή κοινωνικοί ακτιβιστές, ως οργανωτική αρχή για την ανθρώπινη κοινωνία, αλλά και  ως αφετηριακή βάση έρευνας της θρησκευτικής γνώσης, της ιστορίας, της μεταφυσικής, της αισθητικής και της ηθικής. Επί πλέον, προτάσσεται το δόγμα του ταουχίντ ως θεμέλιο για την κοινωνική, την οικονομική και την παγκόσμια τάξη. (Oxford Islamic Studies Online).

[iii] Βλ. ενδεικτικά: Αριθμοί 21:3, 35, Ιησούς του Ναυή 2:10, 11: 20.  Κοράνιο 2: 191, 193, 9: 29. 

[iv] Tzvi Freeman, εξέχων συντάκτης στον οργανισμό Chabad.

[v] Εφημερίδα Documento 19/3/17 ένθετο Ville.

[vi] Η αναφορά μου στην κλασική γραμματεία της αρχαιότητας, στα πλαίσια μιας οικουμενικής προοπτικής, δεν περιορίζεται μόνο στην αρχαία ελληνική και λατινική γραμματεία, ούτε στην εβραϊκή ή στην χριστιανική Βίβλο. Περικλείει τις αρχαίες γραφές από την Ινδία, Βέδες, Ουπανισάδες, Μαχαμπαράτα με την υπέροχη Μπαγκαβάντ Γκιτά, η Ζεντ Αβέστα της σπουδαίας παράδοσης του Ζωροάστρη, οι διάφορες βουδικές Σούτρες, τα ιερά Κείμενα των Σικχ, το Ιερό Κοράνιο και οι Συλλογές των Χαντίθ, τα μυστικιστικά ποιήματα του Σουφισμού….

[vii] Άμος Οζ και Φάνια Οζ-Σαλτσμπέργκερ: Οι Εβραίοι και οι Λέξεις, έκδοση στην ελληνική γλώσσα Καστανιώτης  2014 (σ. 142).

[viii] Ευχή της ‘Αναφοράς’ της λειτουργίας που αποδίδεται στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.

[ix] Το Ζοχάρ αναφέρει ότι ο Θεός ‘πληροί όλους τους κόσμους’ και ‘περιβάλλει όλους τους κόσμους’. Το ίδιο λέγεται στην πολύ διαδομένη προσευχή των Ορθοδόξων Χριστιανών:  ΄Βασιλεῦ Οὐράνιε Πσράκλητε, τό Πνεῦμα τῆς Ἀληθείας, ὁ πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν’. Ενώ τέλος το Κοράνιο αναφέρει ότι ‘ο Αλλάχ είναι πιο κοντά στον άνθρωπο και από τις σφαγίτιδες φλέβες του’ (50:16).

Η ΗΔΟΝΙΚΗ ΕΜΜΟΝΗ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ

Άποψη του Τεμένους Βαγιαζήτ μετά την πυρκαγιά με κατεστραμμένο το μεταλλικό σκέπαστρο.

Οι Νεοέλληνες πάσχουμε, εκτός ελαχιστότατων εξαιρέσεων, από μια ιδιοπαθή συλλογική νόσο, που θα μπορούσε να ονομασθεί ‘ηδονική εμμονή στην λατρεία της λήθης’! Και οι μεν πολλοί, οι ανήκοντες στους αδαείς απλούς που διακατέχονται από πλήρη άγνοια ή από στρεβλή πληροφόρηση, είναι παθητικοί δέκτες του παραπάνω νοσήματος. Οι δε ολίγοι, προύχοντες και ταγοί τοπικών κοινωνιών ή και του κράτους ακόμη, που διαθέτουν γνώση, αρνούνται να την οικειοποιηθούν και είναι οι φορείς του νοσήματος και πρόξενοι εξάπλωσής του.

Σήμερα (22/3/17), έγινε γνωστό ότι ξέσπασε τεραστίων διαστάσεων καταστροφική πυρκαγιά στο Τέμενος Βαγιαζήτ του Διδυμοτείχου. Πρόκειται για το πρώτο μουσουλμανικό τέμενος που χτίστηκε στην Ευρώπη! Η ξύλινη επένδυση στο εσωτερικό του τεμένους, που προσέλκυσε την καταστροφική μανία των φλογών, είχε χαρακτηρισθεί αυτή καθ’ αυτή ιστορικό μνημείο ανυπολόγιστης αξίας, αφού χρονολογείται στον 14^ο αιώνα, όταν οι Οθωμανοί Μουσουλμάνοι εδραίωναν την κυριαρχία τους στην Ευρώπη, ενώ το Διδυμότειχο για πολύ λίγο έστω, είχε γίνει η πρώτη πρωτεύουσα των Οθωμανών επί ευρωπαϊκού εδάφους!

Οι πρώτες πληροφορίες λένε, πως η πυρκαγιά προκλήθηκε από σπινθήρα, κατά τη διάρκεια οξυγονοκόλλησης, στα πλαίσια των αναστηλωτικών εργασιών που γίνονται εδώ και χρόνια από το Υπουργείο Πολιτισμού και επρόκειτο να περατωθούν εντός του 2017.  Το σπουδαίο Τέμενος Βαγιαζήτ, διασώθηκε από το καταστροφικό μένος των πατριδοκάπηλων της χούντας, που είχαν προγραμματίσει να το κατεδαφίσουν, ώστε να μην αποτελεί κατ’ αυτούς όνειδος, καθώς δεσπόζει στην μικρή αλλά ιστορική πόλη του Διδυμοτείχου. Αργότερα, αφέθηκε στην αδιάφορη εγκατάλειψη αρχών και εξουσιών του τόπου και χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη, νομίζω εναπόθεσης σάκων με λιπάσματα του τοπικού αγροτικού συνεταιρισμού. Ώσπου, αποφασίσθηκε να γίνουν επεμβατικές εργασίες για την αναστήλωση του περίφημου αυτού  μνημειακού κτίσματος. Και τώρα, προφανώς από έλλειψη βασικών στοιχείων πρόνοιας κατά την εξέλιξη των εργασιών αναστήλωσης, επήλθε το μοιραίο για το Τέμενος. Το μόνο που εύχομαι, είναι οι ζημιές που θα προκαλέσει το παμφάγον πυρ να αποκατασταθούν τάχιστα και με κάθε επιμέλεια, κάτι που με τα μέσα της σύγχρονης τεχνολογίας είναι εφικτό. Αρκεί να λάβουμε υπόψη, ότι το περίφημο γεφύρι του Μόσταρ, έργο του Σινάν, που καταγκρεμίστηκε στον πρόσφατο φονικό πόλεμο στην άλλοτε Γιουγκοσλαβία, αποκαταστάθηκε στην πρότερη όψη, έστω και με σύγχρονα υλικά!

Γιατί όμως ισχυρίζομαι ότι οι Νεοέλληνες πάσχουν από νόσημα που το ονόμασα ηδονική εμμονή  στην λατρεία της Λήθης; Οφείλω να εξηγήσω το γιατί, ώστε να μην χαρακτηρισθώ κακόβουλος συκοφάντης των εγγύς και των μακράν συμπολιτών μου. Εννοώ ως συμπολίτες, όχι τους Θεσσαλονικείς συντοπίτες μου, αλλά όλους και όλες, που μοιραζόμαστε την ιδιότητα του πολίτη της Ελλάδος και κατοικούμε σε τούτον τον ευλογημένο τόπο.

Πολλά πράγματα από το παρελθόν, σημαντικά για τον πολιτισμικό πλούτο και την διατήρηση της Μνήμης στον ελληνικό χώρο, για συγκεκριμένες πόλεις ή πολίσματα και ολόκληρες περιοχές, σκόπιμα καλύπτονται, ώστε να χαθούν, να βυθιστούν στη Λήθη. Μνημεία που προκαλούν ρωγμές στην επιθυμητή άνωθεν εθνική ομοιογένεια της Ελλάδος, από πλευράς φυλετικής, ανατρέποντας εν πολλοίς τα αποτελέσματα των άοκνων εκστρατειών εθνοκάθαρσης, κυρίως στη Μακεδονία και στην Θράκη, επιχειρείται ποικιλότροπα να βυθιστούν στην ανυποληψία και να επικαλυφθούν από ένα κλίμα αμνησίας. Ακόμα και ομάδες πληθυσμού τίθενται στο περιθώριο για να μην διαρραγεί το τοπίο των εθνικών φαντασιώσεων. Μιλώ για τους σλαβόφωνους Μακεδόνες, είτε αυτοπροσδιορίζονται εθνοτικά Μακεδόνες, είτε απλώς διατηρούν με πολλή περίσκεψη και δειλία, εξ αιτίας του φόβου του χωροφύλακος ή του δασκάλου, συνείδηση της πολιτισμικής και ιδίως της γλωσσικής ετερότητάς τους, σε σχέση με το πλειοψηφικό στοιχείο των συγκατοίκων. Να μιλήσουμε και για τους Βλάχους, όχι βέβαια τους απογόνους των συνεργατών των Φασιστών επί Κατοχής, που τώρα, κατάφεραν να επιβιώσουν σαν εθνικόφρονες, με δόξες και τιμές, αλλά για τους Βλάχους, που θέλουν να μιλούν και να μαθαίνουν την γλώσσα τους, να τηρούν τα έθιμά τους. Μιλώ για τους Τούρκους της Θράκης, που έχουν βαφτιστεί τουρκογενείς, και αν τολμήσουν να δηλώσουν ότι δεν είναι τουρκογενείς, αλλά απλά Τούρκοι, αμέσως γίνονται ύποπτοι εθνικής αναξιότητας….

Στη Θεσσαλονίκη, αφότου εδραιώθηκε η ελληνική κρατική παρουσία, μετά το 1912, ξεκίνησαν συντονισμένες προσπάθειες να απωλεσθεί η ιδιοπροσωπία της πόλης ως Μητρόπολη του Εβραϊσμού της Διασποράς και όχι μόνο των Βαλκανίων. Να παύσει να είναι πόλη ‘Μητέρα του Ισραήλ’. Το 1917 όπως είναι γνωστό μια τεράστια πυρκαγιά κατέστρεψε κατά κύριο λόγο τις συνοικίες που κατοικούνταν από τους Θεσσαλονικείς Εβραίους, όπου είχαν τις εμπορικές εγκαταστάσεις τους και προπάντων υπήρχαν ένα σωρό Συναγωγές, που μαρτυρούσαν ως προς την μακραίωνη ισραηλιτική παρουσία στην Θεσσαλονίκη. Ειπώθηκε και τούτο, ότι τελικά η πυρκαγιά αποδείχτηκε καλοδεχούμενη για τον ελληνικό παράγοντα, αφού περιόρισε την συγκέντρωση της εβραϊκής παρουσίας και υπήρξε επωφελής για τον περαιτέρω εξελληνισμό μιας πόλης, που δεν διέθετε ελληνική πλειοψηφία στον πληθυσμό της επί δεκαετίες. Τελικά, το μεγαλύτερο και ίσως ένα από τα πλέον ιστορικά εβραϊκά Κοιμητήρια στην Ευρώπη, αυτό της Θεσσαλονίκης καταστράφηκε επί Κατοχής. Όχι όμως από τους Γερμανούς Ναζί, αλλά από Έλληνες, που από το 1925 προγραμμάτιζαν την καταστροφή του εβραϊκού Νεκροταφείου, χωρίς επιτυχία. Στην Κατοχή καταστράφηκαν ένα σωρό σημαντικές συναγωγές της Θεσσαλονίκης και σώθηκαν μόνο δύο, η μία γιατί χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη του Ερυθρού Σταυρού (Συναγωγή Μονασηριωτών) και η άλλη, μικρή, στην καρδιά της αγοράς, που ήταν ο ευκτήριος οίκος ‘Μπουρλά’, γνωστός στα λαντίνο ως «Κάλ ντε λα Πλάσα», γιατί ήταν κρυμμένη και όχι περίοπτη. Με την εξόντωση ποσοστού μεγαλύτερου από το 90% των Θεσσαλονικέων Εβραίων στα στρατόπεδα Άουσβιτς και Μπιρκενάου, η Ισραηλιτική Κοινότητα της πόλης στην κυριολεξία ξεκληρίστηκε. Από τους 46.091 Θεσσαλονικείς Εβραίους που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέστρεψαν μόνο 1.950, δηλαδή ένα ποσοστό 4% περίπου!

Σε άλλες πόλεις, που εξαφανίστηκαν στην κυριολεξία οι Εβραίοι, όπως λόγου χάρη στην Κομοτηνή, η Συναγωγή της πόλης, η ‘Μπετ Ελ’, ενώ το 1983 είχε χαρακτηριστεί ως διατηρητέα από την 4η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, εντούτοις, τον Απρίλιο 1994 αποφασίστηκε η κατεδάφισή της, που έγινε κιόλας! Το κτήριο της συναγωγής της Κομοτηνής είχε μοναδική αρχιτεκτονική στο χώρο των Βαλκανίων και ο τύπος αυτής της συναγωγής συναντάται στην Κωνσταντινούπολη και στην Προύσα.  Ευτυχώς, που η σπουδαία Αρχιτέκτων κυρία Ευαγγελία Μπαχτσετζή, που εργάζεται και προπαντός αγαπά την Κομοτηνή, έχει περισώσει την αποτύπωση της Συναγωγής ‘Μπετ Ελ’.

Δυο λόγια πριν εγκαταλείψω την Κομοτηνή για το περίφημο Ιμαρέτ του Γαζή Εβρενός. Πρόκειται για ένα σημαντικό συγκρότημα, που στο παρελθόν ήταν πτωχοκομείο και διέθετε τέμενος και τόπο σύναξης δερβισών. Η πρώτη βεβήλωση του χώρου έγινε από τους Βούλγαρους, που έφτιαξαν εντός του Ιμαρέτ ορθόδοξη εκκλησία του αγίου Βόριδος. Η δεύτερη βεβήλωση έγινε από το ελληνικό κράτος, που επέτρεψε την παραχώρηση ενός ιερού τόπου για τους υπάρχοντες στην πόλη Μουσουλμάνους στην Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής, επί Μητροπολίτη Δαμασκηνού-Πέτρου Ρουμελιώτη και όπου στεγάστηκε από το 1999 το εκκλησιαστικό μουσείο της πόλης. Το Ιμαρέτ και το τέμενος του Γαζή Εβρενός στην Κομοτηνή, έχει χαρακτηρισθεί από τον Machiel Kiel, ένα από τα αρχαιότερα οθωμανικά μνημεία στα Βαλκάνια (Machiel Kiel (1983). The Oldest Monuments of Ottoman-Turkish Architecture in the Balkans: The Imaret and the Mosque of Ghazi Evrenos Bey in Gümülcine (Komotini) and the Evrenos Bey Khan in the Village of Ilıca/Loutra in Greek Thrace (1370-1390). Istanbul: Sanat Tarihi Yıllıġı, Kunsthhistorische Forschungen 12, σελ. 117-138).

 

Να μιλήσω για το τζαμί του Μεντρεσέ στη Βέροια, που αποκαταστάθηκε με χρήματα του ελληνικού κράτους και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η τοπική Μητρόπολη το χρησιμοποιεί ως ‘Παύλειο Πνευματικό Κέντρο’, επιδεικνύοντας κατά τη γνώμη μου, πλήρη ασέβεια για την ιερότητα αυτού του χώρου μιας άλλης θρησκείας.  Η Μητρόπολη, προς διακόσμηση του εσωτερικού του τεμένους τοποθετεί αφίσες μεγάλου μεγέθους, διάφορες κατά περίπτωση, που αποκρύπτουν το μιχράμπ, την ημικυκλική εσοχή που υπάρχει σε όλα τα μουσουλμανικά τεμένη για να υποδεικνύει την κατεύθυνση της Μέκκας!

Να και μια άλλη περίπτωση, που επιλέγεται η αμνησία, λόγω της ηδονικής εμμονής στη λατρεία της Λήθης. Η ίδρυση της πόλης Νάουσας της Μακεδονίας αποδίδεται στον Οθωμανό στρατηγό Γαζή Εβρενός Μπέη και τοποθετείται χρονικά στο δεύτερο μισό του 14^ου αιώνα. Πιο σωστό φαίνεται όμως ότι, η Νάουσα ιδρύθηκε από τον Αχμέτ Εβρενόσογλου, εγγονό του Γαζή Εβρενός, τον 15^ο αιώνα, ο οποίος είχε αναθέσει στον παιδαγωγό του, Σεΐχη Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί, έναν σημαντικό πνευματικό ηγέτη της εποχής, να εποπτεύει την οικοδόμηση της νέας πόλης (Michael Kiel, Yenice Vardar (Vardar Yenicesi – Giannitsa) Byzantina Neerlandica 3, 300-39, 1972). Εξ αρχής, η Νάουσα είχε χτισθεί από τους Οθωμανούς για να οικισθεί αποκλειστικά από Χριστιανούς των γύρω περιοχών και προικίσθηκε με ποικίλα προνόμια, διαθέτοντας αυτονομία διοικητική και φορολογικές ατέλειες. Στις επίσημες διηγήσεις και αναφορές για την ίδρυση της πόλης, ιδίως από τον Δήμο της Νάουσας, γίνεται αυθαίρετα λόγος για επανίδρυση της πόλης από τους Οθωμανούς, ενώ στην τοποθεσία που αναπτύχθηκε ο οικισμός της, δεν υπάρχει ούτε ένα εύρημα, που να βεβαιώνει το μύθευμα. Στη συνέχεια, λόγω μιας φοβικής άρνησης της ιστορίας, συνδέεται κατά κάποιο τρόπο, η οθωμανική Νάουσα με μια πολίχνη του κάμπου της πόλης, πρόκειται για τη Μίεζα, που εμφάνισε μια κάποια ανάπτυξη στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Για τους δύσπιστους σε όσα ανέφερα προηγουμένως, υπάρχει ο ιστότοπος του Δήμου Νάουσας που μπορούν να επισκεφθούν και ιδίως τα επί μέρους λήμματα, ‘Παλαιότερη ιστορία’ και ‘Επανίδρυση’: www.naoussa.gr/city/index.  htm.

Με όσα ανέφερα πιο πάνω, αλλοιώνεται σκόπιμα και με περισσή ύβρη, η ιστορική μνήμη, επιλέγεται η επιβολή της Λήθης, ώστε να εμφανίζεται ότι στην Μακεδονία, αλλά και στην Θράκη, κυριαρχούσε ανέκαθεν το ελληνικό στοιχείο, ενώ οι Εβραίοι και αργότερα οι Μουσουλμάνοι, ήταν επήλυδες ή κατακτητές, που δεν τους αξίζει ο παραμικρός σεβασμός. Όσο για τα κτιριακά απομεινάρια της παρουσίας Εβραίων και Μουσουλμάνων, μόνον η καταστροφή τους αρμόζει!  Είμαι βέβαιος, και το λέω με θλίψη, οργή και οδύνη, ότι μάλλον θα υπάρξουν Χριστιανοί Ορθόδοξοι Έλληνες, που με αφορμή της πυρκαγιά του Τεμένους Βαγιαζήτ στο Διδυμότειχο, θα ευγνωμονούν την Τύχη   για την συνέργεια που προσφέρει στην απομάκρυνση αυτού του κτιριακού «ονείδους» από το κέντρο της ιστορικής πολίχνης τους…. Το ότι αγνοούν την ιστορία του τόπου τους, αυτό τους είναι απόλυτα αδιάφορο.

Απλά, οι καιροί έχουν αλλάξει, πολλές συνειδήσεις έχουν αποδεσμευθεί από προκαταλήψεις και η συμπεριφορά του κράτους απέναντι σε σημαντικά μνημεία που αποτελούν πλούτο της Ελλάδας, ανεξαρτήτως της ιδιαίτερης ταυτότητας, πολιτισμικής ή θρησκευτικής που μαρτυρούν, είναι θετική.

©ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΟΥΤΑΡΗΣ

ΕΝΑΣ ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ

g_doudos@yahoo.com

Η Θεσσαλονίκη ήταν μια εβραιούπολη…. Οι σύγχρονοι Έλληνες ιστορικοί αρέσκονται  να διαιρούν τη νεότερη ιστορία της Θεσσαλονίκης δε δύο περιόδους: πριν από το 1912 και μετά, τη χρονιά δηλαδή που τα ελληνικά στρατεύματα κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη, παρ’ όλο που η επίσημη ένωσή της με την Ελλάδα έγινε 15 χρόνια αργότερα. Εγώ, ωστόσο, προτιμώ να χρησιμοποιώ ως ιστορικό όριο το 1943, τη χρονιά του Ολοκαυτώματος. Άλλωστε είναι ευνόητο ότι η “Θεσσαλονίκη με τους Εβραίους” αποτελεί από μόνη της μια ιστορική χρονική περίοδο, ενώ “η Θεσσαλονίκη χωρίς τους Εβραίους” μια άλλη.

Ηλίας Πετρόπουλος∙ ‘Αχ, Αλλέγκρα…’

          Όσα έχει γράψει ο Ηλίας Πετρόπουλος παραπάνω, για το συλλογικό έργο, «Θεσσαλονίκη 1850-1918. Η ‘πόλη των Εβραίων’ και η αφύπνιση των Βαλκανίων»[1] με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνο, χωρίς την παραμικρή επιφύλαξη.

Η Θεσσαλονίκη αναπτύχθηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους και δύο Ρωμαίοι αυτοκράτορες, άφησαν την σφραγίδα τους στην πόλη. Ο Γάιος Γαλέριος Βαλέριος Μαξιμιανός Αύγουστος, έχτισε την γνωστή εμβληματική για την πόλη θριαμβική αψίδα του κι ένα μεγαλοπρεπές ανάκτορο, που δεσπόζει στην πλατεία Ναυαρίνου. Ο άλλος, ο Φλάβιος Θεοδόσιος Αύγουστος, που ονομάσθηκε Μέγας και συγκαταλέχθηκε μεταξύ των Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, έμεινε στην πόλη περίπου ένα χρόνο κι εδώ βαπτίστηκε Χριστιανός, ενώ από την Θεσσαλονίκη ξεκίνησε τους αγώνες του κατά των αιρέσεων. Ο Θεοδόσιος στιγμάτισε τη μνήμη του αρνητικά, αφού υπήρξε ο ηθικός αυτουργός ενός μαζικού εγκλήματος, μιας θηριωδίας στην κυριολεξία, κατά των Θεσσαλονικέων. Το 390 μ. Χ. μέσα στον Ιππόδρομο της πόλης εξοντώθηκαν με εντολή του αυτοκράτορα, περίπου 17.000 κάτοικοι, ως αντίποινα για την δολοφονία του  Βουδέριχου, Γότθου φρούραρχου της πόλης και των ανδρών του, που στελέχωναν την φρουρά της Θεσσαλονίκης .

Η θέση της Θεσσαλονίκης κατά των διάρκεια των μέσων χρόνων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της Ανατολής ήταν περίοπτη. Την ίδια θέση είχε η πόλη και κατά την οθωμανική περίοδο.

Στη διάρκεια του 15^ου αιώνα και επί Σουλτάνου Βαγιαζήτ του Β΄, φτάνουν στη Θεσσαλονίκη ομάδες Εβραίων που διώκονταν σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Είχαν φθάσει Εβραίοι από την Σικελία, την Κάτω Ιταλία, την Πορτογαλία, αλλά και την Προβηγκία. Ο μεγαλύτερος όμως πληθυσμός Εβραίων προσφύγων, περίπου 20.000, που εγκαταστάθηκαν στην οθωμανική Θεσσαλονίκη, προερχόταν από την Ιβηρική Χερσόνησο[2]. Μετά το διάταγμα της Αλάμπρα του Φερδινάνδου της Αραγονίας και της Ισαβέλας της Καστίλης (1492), οι Εβραίοι ήταν υποχρεωμένοι να διαλέξουν ανάμεσα στον εκχριστιανισμό τους ή στην εξορία.

Η εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη των οθωμανικών χρόνων μετέτρεψε ένα πόλισμα σε μια σημαντική πόλη, ίσως στο πιο σημαντικό κέντρο της εβραϊκής Διασποράς. Ένα πολυεθνικό, πολυπολιτισμικό αστικό κέντρο, με κυρίαρχη την εβραϊκή ταυτότητα της πόλης. Οι Εβραίοι αποκαλούσαν την Θεσσαλονίκη στα λαντίνο (ισπανοεβραϊκά) “la Madre de Israel”, ενώ στα εβραϊκά “ir vaem beyisrael”, που σημαίνει και στις δυο γλώσσες ‘Μητέρα του Ισραήλ’.

          Μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος, ο πληθυσμός της πόλης όλο και αλλοιώνεται με στόχο την αριθμητική ενίσχυση του ελληνόφωνου ορθόδοξου στοιχείου. Η έλευση μεγάλου αριθμού προσφύγων στην Μακεδονία, από την Μικρά Ασία, ως συνέπεια της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος, ανέτρεψε δραστικά την πληθυσμιακή σύνθεση της Θεσσαλονίκης, υπέρ του ελληνικού στοιχείου. Παρόλα αυτά, η πόλη δεν απώλεσε την εβραϊκή ιδιοπροσωπία της, παρά μόνον μετά το 1943, που συνέβη το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της.  

          Ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης διαμορφώνεται ως εξής: Το 1890, που συνέβη η καταστροφική πυρκαγιά στο κέντρο της πόλης, επί συνολικού πληθυσμού 118.000 κατοίκων, 55.000 είναι Εβραίοι, 26.000 Μουσουλμάνοι, 16.000 Έλληνες, 10.000 Βούλγαροι (ή Σλαβόφωνοι), 2.500 Ρομά και 8.500 Αρμένιοι, Δυτικοί κ.ά. . Το 1902 σύμφωνα με οθωμανικές πηγές οι Εβραίοι αποτελούν το 49% του πληθυσμού. Το 1913, σύμφωνα με πηγές της ελληνικής διοίκησης, επί συνολικού πληθυσμού 157.889 κατοίκων, 61.439 είναι Εβραίοι, ποσοστό 39%, 45.889 Μουσουλμάνοι, 39.956 Έλληνες, 6.263 Βούλγαροι, 2.761 Ρομά και 1.621 άλλοι. Το 1917 οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης αποτελούν το 19% του συνολικού πληθυσμού της πόλης, που ανέρχεται σε 271.157 κατοίκους. Το 1917 είναι η χρονιά της μεγάλης πυρκαγιάς της Θεσσαλονίκης. Τα αρχεία της εβραϊκής Κοινότητας έχουν καταστραφεί και για τούτο, μετά την πυρκαγιά η Κοινότητα διενεργεί απογραφή με δική της πρωτοβουλία. Τα αποτελέσματα της απογραφής  δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα L’ Indépendant το 1919 και ανέφεραν τα εξής: Σε πληθυσμό 170.000 κατοίκων το 1914, η Θεσσαλονίκη είχε 90.000 Εβραίους.  Από τους πυροπαθείς μετά το 1917, σε 50.000 υπολογίστηκαν οι Εβραίοι, σε 12.500 οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί και σε 10.000 οι Μουσουλμάνοι.  Οι περιοχές της πόλης, που κατοικούσαν Εβραίοι, και υπήρχαν συναγωγές, ιδρύματα της Ισραηλιτικής Κοινότητας, αλλά και  καταστήματα και άλλες εγκαταστάσεις Εβραίων επαγγελματιών,  καταστράφηκαν ολοσχερώς από την πυρκαγιά. Την εποχή που η Θεσσαλονίκη καταλαμβάνεται από τις ελληνικές δυνάμεις, η εβραϊκή ταυτότητα της πόλης έχει μια σημαντική ιδιαιτερότητα. Καμιά ισραηλιτική κοινότητα ελληνικής πόλης δεν είχε περισσότερα από 5.000 μέλη, ενώ τόσο στην Κωνσταντινούπολη, όσο και στην Σμύρνη, οι Εβραίοι δεν αποτελούν μεγαλύτερο ποσοστό στο σύνολο του πληθυσμού, μεταξύ 5 ως 10%. Το ποσοστό των Εβραίων στον πληθυσμό της Θεσσαλονίκης είναι μοναδικό, αν λάβουμε υπόψη, ότι στις αρχές του 20^ου αιώνα η Γαλλία δεν είχε περισσότερους Εβραίους, από όσους είχε μόνον η Θεσσαλονίκη.

          Το 1943, ο εβραϊκός πληθυσμός της υπό γερμανική κατοχή Θεσσαλονίκης υπολογιζόταν σε 55.000. Από τις 15 Μαρτίου ως και τις 2 Αυγούστου του 1943, μεταφέρθηκαν συνολικά 48.674 Θεσσαλονικείς Εβραίοι στα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου, σε δέκα εννιά αποστολές. Απ’ αυτούς, επέστρεψαν ζωντανοί το 1945, μόνον 1.950. Ποσοστό 96% των Εβραίων της Θεσσαλονίκης εξολοθρεύθηκαν!

          Η Θεσσαλονίκη δεν ήταν μόνον η πόλη με την πλέον ανθούσα από πλευράς πληθυσμού Ισραηλιτική Κοινότητα, παράλληλα υπήρξε το κέντρο του οργανωμένου ελληνικού Αντισημιτισμού, ήδη από τα χρόνια του μεσοπολέμου.  

          Στις 29 Ιουνίου του 1931, ακραία εθνικιστικά στοιχεία μετά από ποικίλες βιαιοπραγίες, κατέληξαν στον εμπρησμό της συνοικίας Κάμπελ της Θεσσαλονίκης. Στη συνοικία Κάμπελ έμεναν σε παράγκες, περίπου 220 φτωχές εβραϊκές οικογένειες, που  είχαν μετακινηθεί εκεί μετά την πυρκαγιά του 1917. Η προσκείμενη στην πολιτική παράταξη του Βενιζέλου εφημερίδα ‘Μακεδονία’, υπήρξε ο ηθικός αυτουργός του πογκρόμ του Κάμπελ, όπως έμειναν γνωστά τα τραγικά γεγονότα κατά των Εβραίων σ’ αυτή τη συνοικία. Με μια σειρά δημοσιευμάτων, η ‘Μακεδονία’ είχε εκτοξεύσει κατηγορίες κατά της εβραϊκής κοινότητας για έλλειψη πατριωτισμού, για κοσμοπολιτισμό και για προδοσία εις βάρος της Ελλάδος. Σημαντικός ήταν ο ρόλος σ’ αυτά τα αντισημιτικά επεισόδια της ακραίας εθνικιστικής οργάνωσης που είχε ιδρυθεί στη Θεσσαλονίκη με την ονομασία ‘Εθνική Ένωσις Ελλάς’, γνωστής ως ‘ΕΕΕ’ ή ‘Χαλυβδόκρανοι’. Για το έγκλημα του εμπρησμού και των βιαιοτήτων στην συνοικία Κάμπελ, μετά ένα χρόνο, παραπέμφθηκαν σε δίκη στελέχη της ΕΕΕ που είχαν οργανώσει τα επεισόδια μαζί και ο Νίκος Φαρδής, αρχισυντάκτης της ‘Μακεδονίας’. 

          Εκτός από το πογκρόμ στη συνοικία Κάμπελ ένα ανοσιούργημα που συντελέστηκε στη Θεσσαλονίκη, υπήρξε η καταστροφή του εβραϊκού Νεκροταφείου της πόλης, με πρωτοβουλία του Δήμου και την ενεργό υποστήριξη ή την σιωπηλή συναίνεση παραγόντων του χριστιανικού ελληνορθόδοξου πληθυσμού. Το εβραϊκό Κοιμητήριο της Θεσσαλονίκης ήταν ίσως η αρχαιότερη και μεγαλύτερη εβραϊκή νεκρόπολη της Ευρώπης. Ο ερευνητής Λέων Σαλτιέλ, υποστηρίζει βάσιμα, ότι η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης δεν ήταν απόφαση των γερμανικών αρχών κατοχής. Άλλωστε πουθενά στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη δεν έχουν καταστραφεί νεκροταφεία των Εβραίων. Απλώς η παρουσία των Γερμανών στην πόλη, διευκόλυνε και επιτάχυνε εξελίξεις, με στόχο το μέγα ανοσιούργημα κατά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που είχε αποφασιστεί και σχεδιαστεί δεκαετίες προηγουμένως από την δημοτική αρχή και άλλους φορείς. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που έγραψε ο ποιητής Γεώργιος Βαφόπουλος, όσον αφορά την καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της πόλης: «Κι έπρεπε να’ ρθει η καταραμένη τούτη γερμανική κατοχή, όπου, με τη συνέργεια μιας ειρωνικής μοίρας, βρήκε τη δραματική του λύση τούτο το παλιό άλυτο πρόβλημα της Θεσσαλονίκης». Οι σχεδιασμοί καταστροφής του εβραϊκού νεκροταφείου είχαν αρχίσει ήδη από το 1925, με πρόσχημα διάφορες προτάσεις ανάπλασης της περιοχής και μεταφοράς του νεκροταφείου σε άλλη περιοχή. Το καθεστώς Μεταξά, με τον αναγκαστικό  νόμο 890/1937 (ΦΕΚ Α΄ 394/13.10.1937), προέβλεπε την απόδοση μέρους της έκτασης του νεκροταφείου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, ενώ το υπόλοιπο θα γινόταν άλσος, χωρίς να καταστραφούν οι υπάρχοντες τάφοι, αλλά και με τη σταδιακή απαγόρευση νέων ταφών. Ο νόμος εφαρμόσθηκε εν μέρει και δόθηκαν δώδεκα στρέμματα από την έκταση του νεκροταφείου στο Α.Π.Θ.. Στη συνέχεια, οι δημοτικές αρχές της πόλης, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, προχώρησαν στην καταστροφή του νεκροταφείου, παρουσιάζοντας το τραγικό και ανόσιο συμβάν σαν εντολή των γερμανικών αρχών, ενώ στην πραγματικότητα οι Γερμανοί ήταν μια δικαιολογία ψεύτικη και έντονα προσβλητική στη μνήμη μιας σημαντικής μερίδας από τα τέκνα της Θεσσαλονίκης…[3].

Ήδη, το 1931 είχαν λεηλατηθεί εκατοντάδες τάφοι του εβραϊκού νεκροταφείου από μέλη της οργάνωσης «ΕΕΕ». Είχε προηγηθεί το πογκρόμ της συνοικίας Κάμπελ, που ανέφερα πιο πάνω[4].

Ο Λέων Σαλτιέλ έγραψε στην αγγλική γλώσσα μια μελέτη 36 σελίδων για τα γεγονότα της εποχής, που συνδέονται με την καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, επιλέγοντας τον εμβληματικό τίτλο ‘Dehumanizing the Dead: The Destruction of Thessaloniki’s Jewish Cemetery in the Light of New Sources’ (σε ελληνική απόδοση ‘Αφαιρώντας την ιδιότητα του ανθρώπου από τους νεκρούς: Η Καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, υπό το Φως Νέων Πηγών’)[5].  

Υπήρξαν Δήμαρχοι της Θεσσαλονίκης και άλλοι θεσμικοί παράγοντες της πόλης, που σκόπιμα, επί σειρά ετών προσπαθούσαν να εξαλείψουν την εβραϊκή ταυτότητα της ή τουλάχιστον να ελαχιστοποιήσουν την πολυσήμαντη εβραϊκή παρουσία στην πόλη. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ο άλλοτε δήμαρχος Θεσσαλονίκης Βασίλης Παπαγεωργόπουλος είχε «αποφανθεί», ότι το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ, ‘Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων’ είναι ανεκδιήγητο (!). Από την άλλη μεριά, ο επί σειρά ετών πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου επί διοικήσεων Παπαγεωργόπουλου, Σωτήρης Καπετανόπουλος, είχε δηλώσει ότι, ‘ότι στο βιβλίο υβρίζονται αρκετές από τις παλαιές ελληνίδες ως... πόρνες και παρουσιάζονται οι Πόντιοι ως ...ληστοσυμμορίτες’. Δεν ξέρω βέβαια αν τόσο ο άλλοτε δήμαρχος Β. Παπαγεωργόπουλος, όσο και ο στενός συνεργάτης του Σ. Καπετανόπουλος, κατανάλωσαν χρόνο για να εντρυφήσουν στις πεντακόσιες πενήντα πέντε (555) σελίδες της ελληνικής μετάφρασης του βιβλίου, πάντως υπήρξαν και οι δύο εξαιρετικά λακωνικοί στην κριτική αποδοκιμασία τους!

Ο Έλι Βίζελ, γνωστός συγγραφέας, κάτοχος του βραβείου Νομπέλ Ειρήνης (1986) και επιζήσας του Ολοκαυτώματος, είχε πει ότι,  ο Δήμιος σκοτώνει πάντα δυο φορές∙ την δεύτερη με τη Λήθη.  

Υπήρξαν αιρετά στελέχη του Δήμου Θεσσαλονίκης, και συγκεκριμένα ο τότε Δήμαρχος Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, και οι δημοτικοί σύμβουλοι της παράταξής του, Θεόδωρος Ασπασίδης, ως πρόεδρος της ‘Επιτροπής Ονοματοθεσίας Οδών’, ο πανεπιστημιακός Βενιαμίν Καρακωστάνογλου και ο Κώστας Εγγλέζος, και οι δυο τους μέλη της παραπάνω Επιτροπής, που είχαν εισηγηθεί αρνητικά, ως προς την ένταξη της Θεσσαλονίκης στο Δίκτυο των Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας, περιόδου 1940-1945. Κατά κύριο λόγο η ένταξη της Θεσσαλονίκης στο Δίκτυο των Μαρτυρικών Πόλεων ήταν αυτονόητη, όπως άλλωστε είχε αποφασισθεί από την διοίκηση του Δικτύου, διότι κατά την διάρκεια της Κατοχής εξοντώθηκε σημαντικό και χαρακτηριστικό στοιχείο του πληθυσμού της, οι Θεσσαλονικείς Εβραίοι.

Εκείνο που προκαλεί ντροπή και αηδία, είναι η αιτιολογία που πρόβαλλε η παραπάνω Επιτροπή του Δήμου, για να απορριφθεί το αίτημα ένταξης της πόλης στο Δίκτυο των Μαρτυρικών Πόλεων:  α) Η εξόντωση του 91% των Εβραίων συμπολιτών της Θεσσαλονίκης στα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου, -το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη-, δεν στοιχειοθετεί την ανάδειξη της πόλης μας σε “μαρτυρική πόλη”, εφόσον το μαζικό αυτό έγκλημα διαπράχθηκε εκτός Θεσσαλονίκης (!), β) οι Εβραίοι “εγκαταστάθηκαν” στη Θεσσαλονίκη από την Ισπανία το 1492, -που σημαίνει κατά την ανάγνωση της ιστορίας από τα παραπάνω μέλη της Επιτροπής, ότι δήθεν δεν πρόκειται για γηγενείς Θεσσαλονικείς-, αποσιωπώντας σκόπιμα, ότι η παρουσία των Εβραίων, ανάγεται τουλάχιστον στους ελληνιστικούς χρόνους, τότε που ιδρύθηκε η Θεσσαλονίκη. Αυτά συνέβησαν το 2008. Κατ’ αρχάς η πλειοψηφούσα παράταξη στο Δημοτικό Συμβούλιο, του Δημάρχου Β. Παπαγεωργόπουλου, αποδέχθηκε την αρνητική εισήγηση της ‘Επιτροπής Ονοματοθεσίας Οδών’ και με την σιωπηρή σύμπραξη δημοτικών συμβούλων που χαρακτηρίζονταν για τον «υπερπατριωτισμό» τους απέρριψε το αίτημα ένταξης της πόλης στο Δίκτυο των Μαρτυρικών Πόλεων, που είχε υποβάλλει παράταξη της αντιπολίτευσης, κατά έναν ιδιόμορφο τρόπο. Ο τότε πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Σωτήρης Καπετανόπουλος, έκρινε αρκετή την εισήγηση της Επιτροπής και περιττό να εισαγάγει το θέμα στο Δημοτικό Συμβούλιο για την λήψη ρητής απόφασης. Η ένοχη ως παράνομη, διά σιγής και αποδοχής εισήγησης Επιτροπής του Δήμου, απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου είχε χαρακτηρισθεί ως ύβρις έναντι της Ιστορίας και ως ενέργεια να θαφτεί η μνήμη της Θεσσαλονίκης, ως πολυπολιτισμικής πόλης, με κυρίαρχο το εβραϊκό στοιχείο της.

Έτσι, ο Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, ως δήμαρχος Θεσσαλονίκης, ο Σωτήρης Καπετανόπουλος, ως πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, οι δημοτικοί σύμβουλοι της παράταξης Παπαγεωργόπουλου, Θεόδωρος Ασπασίδης, Βενιαμίν Καρακωστάνογλου και Κώστας Εγγλέζος, έγιναν συνεργοί των Ναζί, στον δεύτερο Αφανισμό των Εβραίων της πόλης, μέσω προσπάθειας επιβολής της Λήθης…. Τότε, οι άρχοντες της πόλης, επιχείρησαν να παραμείνει η Θεσσαλονίκη, κέντρο του Αντισημιτισμού!

Εν τέλει, το 2012, όταν η διοίκηση του Δήμου είχε αναληφθεί από τον Γιάννη Μπουτάρη και τους συνεργάτες του, η Θεσσαλονίκη εντάχθηκε στο Δίκτυο των Μαρτυρικών Πόλεων με την έκδοση του σχετικού προεδρικού διατάγματος[6].

Ο Γιάννης Μπουτάρης, είναι κατά τη γνώμη μου, ο Δήμαρχος που αξίζει για την Θεσσαλονίκη. Η άποψή μου δεν είναι εκφορά λόγου ενός προσωπολάτρη οπαδού του κ. Μπουτάρη, ούτε μου διαφεύγει, ότι σε μια κριτική του όλου έργου του στον Δήμο της πόλης, θα υπάρξουν εκείνοι που βάσιμα θα προβάλλουν παραλείψεις, ανακολουθίες από προεκλογικές δεσμεύσεις ή αστοχίες στις επιλογές της Δημοτικής Αρχής. Όλα αυτά είναι αναμενόμενα και συμπορεύονται με τα έργα και τις ημέρες όλων των ηγετών, ακόμη και εκείνων που θεωρούνται ως εξαιρετικά επιφανείς. Ο Γιάννης Μπουτάρης είναι ένας Δήμαρχος για την Θεσσαλονίκη, γιατί από την αρχή της θητείας του, όχι απλά αποδέχθηκε το ιστορικό γεγονός ότι η Θεσσαλονίκη έχει μια εξαιρετικά πλούσια εβραϊκή ταυτότητα, που δεν ανάγεται στο παρελθόν, αλλά αποτελεί στοιχείο της πόλης του σήμερα. Ο Γιάννης Μπουτάρης είναι ο Δήμαρχος της Θεσσαλονίκης, που με πρωτοβουλίες του προσπαθεί να αναδείξει την εβραϊκή ταυτότητα της πόλης του. Γι’ αυτό είναι ένας Δήμαρχος για την Θεσσαλονίκη.

Η φράση του Δημάρχου Γιάννη Μπουτάρη, ότι ‘Το Ολοκαύτωμα είναι ένα και αφορά στους Εβραίους, δεν είναι κάθε σφαγή «Ολοκαύτωμα»’ δείχνει την τόλμη του Δημάρχου αλλά και το προσωπικό του ήθος.

©ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

---

[1] Ελληνική μετάφραση του συλλογικού έργου ‘Salonique, 1850-1918 La “ville des Juifs” et le réveil des Balkans’ (Édition Auterement, Paris 1992), από τις εκδόσεις Εκάτη 1994.  

[2] Από την αρχαιότητα, οι εγκατεστημένοι στην Ιβηρική Χερσόνησο Ισραηλίτες είχαν δώσει το όνομα Σεφαράντ στον τόπο που κατοικούσαν. Για τούτο και οι Εβραίοι της Ισπανίας αυτοαποκαλούνταν Σεφαρντί Εβραίοι (στον πληθυντικό Σεφαρντίμ). Στα σύγχρονα εβραϊκά η Ισπανία ονομάζεται Σεφαράντ. Το τοπονύμιο έχει βιβλική προέλευση και αναφέρεται μία φορά στο Βιβλίο του προφήτη Οβαδία ή Οβδιού (1:20).

[3] Mark Mazower: Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων (ελληνική μετάφραση Κώστας Κουρεμένος) εκδ. Αλεξάνδρεια, σσ. 502-503.

[4] Βάλια Παπαναστασοπούλου: ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Ένας Τόπος Μνήμης και Περισυλλογής. Δημοσιευμένο στο ιστότοπο:

www.academia.edu/1170849/ΤΟ_ΕΒΡΑΙΚΟ_ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ_ΤΗΣ_ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ_Ένας_τόπος_μνήμης_και_περισυλλογής_The_Jewish_cemetery_of_Thessaloniki

[5] Η μελέτη του Λέοντα Σαλτιέλ έχει δημοσιευθεί στο ‘Yad Vashem Studies’ (τόμος 42, Αριθ. 1, Ιούλιος 2014) και στον εξής ιστότοπο:

www.academia.edu/8343279/Dehumanizing_the_Dead_The_Destruction_of_Thessaloniki_s_Jewish_Cemetery_in_the_Light_of_New_Sources

[6] Π.Δ. 118/2012  (ΦΕΚ Α΄ 203).

ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΥΠΟ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ;

ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

g_doudos@yahoo.com

Το γνωστικό πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Επιστήμη του Δικαίου, έχει προστεθεί μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και την υιοθέτηση από την Διεθνή Κοινότητα της Οικουμενικής Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που ψήφισε η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών στα τέλη του 1948. Το δίκαιο προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου έχει εμπλουτίσει την έννομη τάξη του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, αλλά και του εσωτερικού Δημοσίου Δικαίου των κρατών, που έχουν αναγάγει την περιφρούρηση της αξίας του ανθρώπου σε προέχουσα προτεραιότητα.

Κατά τη γνώμη μου οι Νομικοί που ασχολούνται με την έρευνα, την μελέτη, την επιστημονική προαγωγή και την ακαδημαϊκή διδασκαλία του Δικαίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε πανεπιστημιακά ιδρύματα, δεν μπορεί παρά να είναι συνήγοροι των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ακτιβιστές υπέρ των δικαιωμάτων του ανθρώπου εκεί όπου αμφισβητούνται ή καταπατούνται βίαια και απροσχημάτιστα είτε από κρατικές εξουσίες, είτε από υπερεθνικούς χρηματοπιστωτικούς θεσμούς (λ.χ. όπως είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κ.ά.).

Τα ανθρώπινα δικαιώματα δοκιμάζονται την τελευταία περίοδο στην Τουρκία, όπως και η δημοκρατία, σ’ αυτή τη χώρα. Δεν είναι μόνον οι μαζικοί διωγμοί που υφίστανται οι κουρδικοί πληθυσμοί σε επαρχίες της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Είναι η προσπάθεια φίμωσης του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (HDP), που ενώ διαθέτει κοινοβουλευτική ομάδα στην τουρκική Εθνοσυνέλευση, ηγετικά στελέχη του βρίσκονται στην φυλακή χωρίς δίκη, με ασαφείς και αόριστες κατηγορίες. Με πρόσχημα είτε την συμμετοχή στο κίνημα Gülen, είτε ότι εμπλέκονται σε τρομοκρατικές δραστηριότητες, εντελώς αβάσιμα, χιλιάδες επιφανείς Τούρκοι και Τούρκισσες, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί, δικαστές, δημόσιοι λειτουργοί κ.ά. έχουν διωχθεί από τις θέσεις τους, έχουν προφυλακισθεί αντιμετωπίζοντας συχνά γελοίες κατηγορίες, ή τέλος πάντων καταδιώκονται και έχουν στοχοποιηθεί σαν επικίνδυνοι για την εθνική ασφάλεια της Τουρκίας, για έναν απλό λόγο: Δεν είναι υπάκουοι στις απαιτήσεις του Προέδρου Recep Tayyip Erdoğan για την μετατροπή της ούτως ή άλλως ευαίσθητης Τουρκικής Δημοκρατίας, σε ένα κράτος, που θα κυριαρχεί η βούληση ενός ανδρός, με ό,τι συνεπάγεται τούτο. Η επιθετικότητα του καθεστώτος  Erdoğan έχει υπερβεί τα σύνορα της τουρκικής επικράτειας και μέσω της ΜΙΤ (τουρκικής μυστικής υπηρεσίας) επεκτείνει τις πιέσεις του και στην Δυτική Θράκη, θεωρώντας Έλληνες μειονοτικούς πολίτες, ότι μπορεί να τους χειραγωγεί ή να τους εξοντώσει, αν επιμένουν να είναι ανυπότακτοι στις αξιώσεις του τουρκικού καθεστώτος. Μέλη της Μουσουλμανικής Μειονότητας της Θράκης, δημοσιογράφοι, έχουν κριθεί ανεπιθύμητοι ως επικίνδυνοι για την δημόσια ασφάλεια της Τουρκίας και έχουν μπλοκαριστεί οι ηλεκτρονικοί λογαριασμοί τους, ώστε να μην είναι δυνατή η επικοινωνία μαζί τους και η πρόσβαση στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ που διαχειρίζονται από την Τουρκία.

Η ακαδημαϊκή ελευθερία στην Τουρκία δεν υπάρχει πλέον, όπως έχει καταργηθεί η ελευθερία της έκφρασης και του τύπου! Οι ακαδημαϊκοί κάθε βαθμίδας που έχουν απολυθεί από τα πανεπιστήμιά τους, ή που έχουν προφυλακισθεί χωρίς ουσιαστικά βάσιμες κατηγορίες σε βάρος τους είναι εκατοντάδες, ενώ το σύνολο των δημοσίων λειτουργών που έχουν διωχθεί είναι χιλιάδες. Να μην γίνει λόγος για τους δημοσιογράφους που είτε έχουν προφυλακιστεί, είτε διώκονται, είτε κρύβονται για να μη συλληφθούν, αυτοί αγγίζουν το άπειρο…. Όποιος δεν είναι αρεστός στον απόλυτο κυρίαρχο της χώρας, είτε βαφτίζεται ακόλουθος του αυτοεξόριστου στις Η.Π.Α. γέροντα χότζα, που έγινε ο αποδιοπομπαίος τράγος όλων των δεινών της Τουρκίας, υπαρκτών μα των περισσότερων φανταστικών, είτε θεωρείται κίνδυνος για την δημόσια ασφάλεια της χώρας σαν τρομοκράτης ή προπαγανδιστής της τρομοκρατίας….

 

Πρόσφατα ο Mehmet Fatih Traş, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Çukurova αυτοκτόνησε στις 25 Φεβρουαρίου 2017, εξαιτίας του έντονου ψυχολογικού τραύματος που είχε υποστεί μετά την απόλυση από τη θέση του. Ο Επίκουρος Καθηγητής Οδοντιατρικής Mustafa Sadık Akdağ, 34 ετών, στο Πανεπιστήμιο της Ordu, στη Μαύρη θάλασσα, επίσης αυτοκτόνησε από την ψυχολογική  πίεση μετά την απόλυσή του.  

 

Θα περιοριστώ να αναφέρω τους εξής ακαδημαϊκούς που έχουν απολυθεί από διάφορα Πανεπιστήμια και δίδασκαν κλάδους συγγενείς ή ομοειδείς με το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:

Πανεπιστήμιο Fırat:  Serdar Başçetin, Πολιτική Επιστήμη και Δημόσια Διοίκηση,  Serdar Çagırga, Διεθνείς Σχέσεις.

Πανεπιστήμιο Gaziantep:  Sedat Erçin, Δημόσιο Δίκαιο.

Πανεπιστήμιο İstanbul: Καθηγήτρια Zeynep Kıvılcım, Καθηγητής Erhan Keleşoğlu, Πολιτική Επιστήμη και Διεθνείς Σχέσεις.

Πανεπιστήμιο Mardin Artuklu: Καθηγητής Naif Bezwan-Bilmedi, Πολιτική Επιστήμη και Διεθνείς Σχέσεις.

Τουρκογερμανικό Πανεπιστήμιο (Türkisch-Deutsche Universität): Καθηγητής Mehmet Efe Caman, Διεθνείς Σχέσεις.

Πανεπιστήμιο Yalova: Onur Yıldız, Ερευνητής στις Διεθνείς Σχέσεις.

Μετά από όσα ανέφερα πρωτύτερα, θα ήθελα να καταλήξω στο ακόλουθο ερώτημα: Πώς είναι δυνατό να μένουν ήρεμοι με τη συνείδησή τους, Καθηγητές Τουρκικών Πανεπιστημίων, Τούρκοι και αλλοδαποί, που διδάσκουν Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, με ειδικό προσανατολισμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και στους διακρατικούς θεσμούς προστασίας τους, σε μια χώρα, που τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν κουρελιαστεί και όπου συνάδελφοί τους έχουν απολυθεί από τα πανεπιστήμια που δίδασκαν ή ασκούσαν έρευνα. Πώς μπορούν να μένουν σιωπηλοί, όταν συνάδελφοί τους βρίσκονται στη φυλακή ή καταδιώκονται με αβάσιμες και εντελώς σαθρές κατηγορίες;

Θα προσθέσω όμως και τούτο το ερώτημα: Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι δυνατόν να είναι επιλεκτική; Δηλαδή, όταν παραβιάζονται, πραγματικά ή υποθετικά, τα δικαιώματα, λ.χ. των Μουσουλμάνων της Θράκης, που θεμιτά θέλουν σε συλλογικό επίπεδο να αυτοπροσδιορίζονται ως Τούρκοι, τότε, φορείς που εμφανίζονται ότι επαγρυπνούν υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην Ελλάδα διαμαρτύρονται, καταγγέλλουν, ακόμα και φωνασκούν υπερβολικά, συχνά χωρίς λόγο. Όταν όμως γίνεται γνωστό σ’ αυτούς τους φορείς, ότι η τουρκική μυστική υπηρεσία (ΜΙΤ), ασκεί πιέσεις εκφοβισμού και τρομοκρατεί ή τέλος πάντων επιδιώκει να ενσπείρει τον τρόμο σε Έλληνες μειονοτικούς πολίτες, που δεν υπακούνε στις αξιώσεις του καθεστώτος της Άγκυρας, τότε σιωπούν. Μάλιστα, φτάνουν σε σημείο απροκάλυπτης ανοχής στις προκλητικές επιθέσεις του τουρκικού εθνικισμού σε ελληνικό έδαφος εναντίον συμπολιτών μας!

Και έρχεται ένα ερώτημα ως κατακλείδα: Υπάρχουν διαβαθμίσεις στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων άραγε; Είναι δυνατό να ανεχόμαστε την κατάργηση κάθε μορφής προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, όταν προέρχεται λ.χ. από το καθεστώς Erdoğan και να γινόμαστε θηριώδεις ύαινες όποτε τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται από  την ελληνική διοίκηση;

Στους ακαδημαϊκούς, που διδάσκουν σε τουρκικά πανεπιστήμια Δίκαιο και ιδίως άπτονται αυτήν την εποχή της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως γνωστικό αντικείμενο της διδασκαλίας τους, ξένους και Τούρκους, ενώ μένουν αδιάφοροι για τους διωγμούς που διαδραματίζονται τριγύρω τους, το μόνο που θα μπορούσα να κάνω, θα ήταν να τους θυμίσω, το τραγικά επίκαιρο για την περίσταση ποίημα του  Martin Niemöller, “ First they came for the…”.

Συχνά γίνεται λόγος για την τζιχάντ (jihad) και δίδονται ένα σωρό ερμηνείες στον όρο, που συνήθως είναι άσχετες με αυτό που σημαίνει πραγματικά.

Μια και η Τουρκία του Προέδρου Recep Tayyip Erdoğan οδεύει, δυστυχώς, προς μία πλήρη έκπτωση από τη Δημοκρατία και υποταγής της, σε ένα καθεστώς ιδεολογικού κράματος εθνικοθρησκευτικού αυταρχισμού και νεοσουλτανικής δεσποτείας, αξίζει να θυμηθούμε ένα σημαντικό, κατά τη γνώμη μου χαντίθ (λόγιο του Προφήτη Μωάμεθ): “Ο Abū Sa'īd ανέφερε. Ο Απεσταλμένος του Αλλάχ, ας τον σκεπάζουν ειρήνη και ευλογίες του Θεού, είπε: Η πιο σημαντική μορφή τζιχάντ, είναι η διακήρυξη της αλήθειας μπροστά σε έναν άδικο κυβερνήτη” (Συλλογή Χαντίθ Tr-Mish. 17).

©ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ

06/03/17