Η ΗΔΟΝΙΚΗ ΕΜΜΟΝΗ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ

Άποψη του Τεμένους Βαγιαζήτ μετά την πυρκαγιά με κατεστραμμένο το μεταλλικό σκέπαστρο.

Οι Νεοέλληνες πάσχουμε, εκτός ελαχιστότατων εξαιρέσεων, από μια ιδιοπαθή συλλογική νόσο, που θα μπορούσε να ονομασθεί ‘ηδονική εμμονή στην λατρεία της λήθης’! Και οι μεν πολλοί, οι ανήκοντες στους αδαείς απλούς που διακατέχονται από πλήρη άγνοια ή από στρεβλή πληροφόρηση, είναι παθητικοί δέκτες του παραπάνω νοσήματος. Οι δε ολίγοι, προύχοντες και ταγοί τοπικών κοινωνιών ή και του κράτους ακόμη, που διαθέτουν γνώση, αρνούνται να την οικειοποιηθούν και είναι οι φορείς του νοσήματος και πρόξενοι εξάπλωσής του.

Σήμερα (22/3/17), έγινε γνωστό ότι ξέσπασε τεραστίων διαστάσεων καταστροφική πυρκαγιά στο Τέμενος Βαγιαζήτ του Διδυμοτείχου. Πρόκειται για το πρώτο μουσουλμανικό τέμενος που χτίστηκε στην Ευρώπη! Η ξύλινη επένδυση στο εσωτερικό του τεμένους, που προσέλκυσε την καταστροφική μανία των φλογών, είχε χαρακτηρισθεί αυτή καθ’ αυτή ιστορικό μνημείο ανυπολόγιστης αξίας, αφού χρονολογείται στον 14^ο αιώνα, όταν οι Οθωμανοί Μουσουλμάνοι εδραίωναν την κυριαρχία τους στην Ευρώπη, ενώ το Διδυμότειχο για πολύ λίγο έστω, είχε γίνει η πρώτη πρωτεύουσα των Οθωμανών επί ευρωπαϊκού εδάφους!

Οι πρώτες πληροφορίες λένε, πως η πυρκαγιά προκλήθηκε από σπινθήρα, κατά τη διάρκεια οξυγονοκόλλησης, στα πλαίσια των αναστηλωτικών εργασιών που γίνονται εδώ και χρόνια από το Υπουργείο Πολιτισμού και επρόκειτο να περατωθούν εντός του 2017.  Το σπουδαίο Τέμενος Βαγιαζήτ, διασώθηκε από το καταστροφικό μένος των πατριδοκάπηλων της χούντας, που είχαν προγραμματίσει να το κατεδαφίσουν, ώστε να μην αποτελεί κατ’ αυτούς όνειδος, καθώς δεσπόζει στην μικρή αλλά ιστορική πόλη του Διδυμοτείχου. Αργότερα, αφέθηκε στην αδιάφορη εγκατάλειψη αρχών και εξουσιών του τόπου και χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη, νομίζω εναπόθεσης σάκων με λιπάσματα του τοπικού αγροτικού συνεταιρισμού. Ώσπου, αποφασίσθηκε να γίνουν επεμβατικές εργασίες για την αναστήλωση του περίφημου αυτού  μνημειακού κτίσματος. Και τώρα, προφανώς από έλλειψη βασικών στοιχείων πρόνοιας κατά την εξέλιξη των εργασιών αναστήλωσης, επήλθε το μοιραίο για το Τέμενος. Το μόνο που εύχομαι, είναι οι ζημιές που θα προκαλέσει το παμφάγον πυρ να αποκατασταθούν τάχιστα και με κάθε επιμέλεια, κάτι που με τα μέσα της σύγχρονης τεχνολογίας είναι εφικτό. Αρκεί να λάβουμε υπόψη, ότι το περίφημο γεφύρι του Μόσταρ, έργο του Σινάν, που καταγκρεμίστηκε στον πρόσφατο φονικό πόλεμο στην άλλοτε Γιουγκοσλαβία, αποκαταστάθηκε στην πρότερη όψη, έστω και με σύγχρονα υλικά!

Γιατί όμως ισχυρίζομαι ότι οι Νεοέλληνες πάσχουν από νόσημα που το ονόμασα ηδονική εμμονή  στην λατρεία της Λήθης; Οφείλω να εξηγήσω το γιατί, ώστε να μην χαρακτηρισθώ κακόβουλος συκοφάντης των εγγύς και των μακράν συμπολιτών μου. Εννοώ ως συμπολίτες, όχι τους Θεσσαλονικείς συντοπίτες μου, αλλά όλους και όλες, που μοιραζόμαστε την ιδιότητα του πολίτη της Ελλάδος και κατοικούμε σε τούτον τον ευλογημένο τόπο.

Πολλά πράγματα από το παρελθόν, σημαντικά για τον πολιτισμικό πλούτο και την διατήρηση της Μνήμης στον ελληνικό χώρο, για συγκεκριμένες πόλεις ή πολίσματα και ολόκληρες περιοχές, σκόπιμα καλύπτονται, ώστε να χαθούν, να βυθιστούν στη Λήθη. Μνημεία που προκαλούν ρωγμές στην επιθυμητή άνωθεν εθνική ομοιογένεια της Ελλάδος, από πλευράς φυλετικής, ανατρέποντας εν πολλοίς τα αποτελέσματα των άοκνων εκστρατειών εθνοκάθαρσης, κυρίως στη Μακεδονία και στην Θράκη, επιχειρείται ποικιλότροπα να βυθιστούν στην ανυποληψία και να επικαλυφθούν από ένα κλίμα αμνησίας. Ακόμα και ομάδες πληθυσμού τίθενται στο περιθώριο για να μην διαρραγεί το τοπίο των εθνικών φαντασιώσεων. Μιλώ για τους σλαβόφωνους Μακεδόνες, είτε αυτοπροσδιορίζονται εθνοτικά Μακεδόνες, είτε απλώς διατηρούν με πολλή περίσκεψη και δειλία, εξ αιτίας του φόβου του χωροφύλακος ή του δασκάλου, συνείδηση της πολιτισμικής και ιδίως της γλωσσικής ετερότητάς τους, σε σχέση με το πλειοψηφικό στοιχείο των συγκατοίκων. Να μιλήσουμε και για τους Βλάχους, όχι βέβαια τους απογόνους των συνεργατών των Φασιστών επί Κατοχής, που τώρα, κατάφεραν να επιβιώσουν σαν εθνικόφρονες, με δόξες και τιμές, αλλά για τους Βλάχους, που θέλουν να μιλούν και να μαθαίνουν την γλώσσα τους, να τηρούν τα έθιμά τους. Μιλώ για τους Τούρκους της Θράκης, που έχουν βαφτιστεί τουρκογενείς, και αν τολμήσουν να δηλώσουν ότι δεν είναι τουρκογενείς, αλλά απλά Τούρκοι, αμέσως γίνονται ύποπτοι εθνικής αναξιότητας….

Στη Θεσσαλονίκη, αφότου εδραιώθηκε η ελληνική κρατική παρουσία, μετά το 1912, ξεκίνησαν συντονισμένες προσπάθειες να απωλεσθεί η ιδιοπροσωπία της πόλης ως Μητρόπολη του Εβραϊσμού της Διασποράς και όχι μόνο των Βαλκανίων. Να παύσει να είναι πόλη ‘Μητέρα του Ισραήλ’. Το 1917 όπως είναι γνωστό μια τεράστια πυρκαγιά κατέστρεψε κατά κύριο λόγο τις συνοικίες που κατοικούνταν από τους Θεσσαλονικείς Εβραίους, όπου είχαν τις εμπορικές εγκαταστάσεις τους και προπάντων υπήρχαν ένα σωρό Συναγωγές, που μαρτυρούσαν ως προς την μακραίωνη ισραηλιτική παρουσία στην Θεσσαλονίκη. Ειπώθηκε και τούτο, ότι τελικά η πυρκαγιά αποδείχτηκε καλοδεχούμενη για τον ελληνικό παράγοντα, αφού περιόρισε την συγκέντρωση της εβραϊκής παρουσίας και υπήρξε επωφελής για τον περαιτέρω εξελληνισμό μιας πόλης, που δεν διέθετε ελληνική πλειοψηφία στον πληθυσμό της επί δεκαετίες. Τελικά, το μεγαλύτερο και ίσως ένα από τα πλέον ιστορικά εβραϊκά Κοιμητήρια στην Ευρώπη, αυτό της Θεσσαλονίκης καταστράφηκε επί Κατοχής. Όχι όμως από τους Γερμανούς Ναζί, αλλά από Έλληνες, που από το 1925 προγραμμάτιζαν την καταστροφή του εβραϊκού Νεκροταφείου, χωρίς επιτυχία. Στην Κατοχή καταστράφηκαν ένα σωρό σημαντικές συναγωγές της Θεσσαλονίκης και σώθηκαν μόνο δύο, η μία γιατί χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη του Ερυθρού Σταυρού (Συναγωγή Μονασηριωτών) και η άλλη, μικρή, στην καρδιά της αγοράς, που ήταν ο ευκτήριος οίκος ‘Μπουρλά’, γνωστός στα λαντίνο ως «Κάλ ντε λα Πλάσα», γιατί ήταν κρυμμένη και όχι περίοπτη. Με την εξόντωση ποσοστού μεγαλύτερου από το 90% των Θεσσαλονικέων Εβραίων στα στρατόπεδα Άουσβιτς και Μπιρκενάου, η Ισραηλιτική Κοινότητα της πόλης στην κυριολεξία ξεκληρίστηκε. Από τους 46.091 Θεσσαλονικείς Εβραίους που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέστρεψαν μόνο 1.950, δηλαδή ένα ποσοστό 4% περίπου!

Σε άλλες πόλεις, που εξαφανίστηκαν στην κυριολεξία οι Εβραίοι, όπως λόγου χάρη στην Κομοτηνή, η Συναγωγή της πόλης, η ‘Μπετ Ελ’, ενώ το 1983 είχε χαρακτηριστεί ως διατηρητέα από την 4η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, εντούτοις, τον Απρίλιο 1994 αποφασίστηκε η κατεδάφισή της, που έγινε κιόλας! Το κτήριο της συναγωγής της Κομοτηνής είχε μοναδική αρχιτεκτονική στο χώρο των Βαλκανίων και ο τύπος αυτής της συναγωγής συναντάται στην Κωνσταντινούπολη και στην Προύσα.  Ευτυχώς, που η σπουδαία Αρχιτέκτων κυρία Ευαγγελία Μπαχτσετζή, που εργάζεται και προπαντός αγαπά την Κομοτηνή, έχει περισώσει την αποτύπωση της Συναγωγής ‘Μπετ Ελ’.

Δυο λόγια πριν εγκαταλείψω την Κομοτηνή για το περίφημο Ιμαρέτ του Γαζή Εβρενός. Πρόκειται για ένα σημαντικό συγκρότημα, που στο παρελθόν ήταν πτωχοκομείο και διέθετε τέμενος και τόπο σύναξης δερβισών. Η πρώτη βεβήλωση του χώρου έγινε από τους Βούλγαρους, που έφτιαξαν εντός του Ιμαρέτ ορθόδοξη εκκλησία του αγίου Βόριδος. Η δεύτερη βεβήλωση έγινε από το ελληνικό κράτος, που επέτρεψε την παραχώρηση ενός ιερού τόπου για τους υπάρχοντες στην πόλη Μουσουλμάνους στην Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής, επί Μητροπολίτη Δαμασκηνού-Πέτρου Ρουμελιώτη και όπου στεγάστηκε από το 1999 το εκκλησιαστικό μουσείο της πόλης. Το Ιμαρέτ και το τέμενος του Γαζή Εβρενός στην Κομοτηνή, έχει χαρακτηρισθεί από τον Machiel Kiel, ένα από τα αρχαιότερα οθωμανικά μνημεία στα Βαλκάνια (Machiel Kiel (1983). The Oldest Monuments of Ottoman-Turkish Architecture in the Balkans: The Imaret and the Mosque of Ghazi Evrenos Bey in Gümülcine (Komotini) and the Evrenos Bey Khan in the Village of Ilıca/Loutra in Greek Thrace (1370-1390). Istanbul: Sanat Tarihi Yıllıġı, Kunsthhistorische Forschungen 12, σελ. 117-138).

 

Να μιλήσω για το τζαμί του Μεντρεσέ στη Βέροια, που αποκαταστάθηκε με χρήματα του ελληνικού κράτους και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η τοπική Μητρόπολη το χρησιμοποιεί ως ‘Παύλειο Πνευματικό Κέντρο’, επιδεικνύοντας κατά τη γνώμη μου, πλήρη ασέβεια για την ιερότητα αυτού του χώρου μιας άλλης θρησκείας.  Η Μητρόπολη, προς διακόσμηση του εσωτερικού του τεμένους τοποθετεί αφίσες μεγάλου μεγέθους, διάφορες κατά περίπτωση, που αποκρύπτουν το μιχράμπ, την ημικυκλική εσοχή που υπάρχει σε όλα τα μουσουλμανικά τεμένη για να υποδεικνύει την κατεύθυνση της Μέκκας!

Να και μια άλλη περίπτωση, που επιλέγεται η αμνησία, λόγω της ηδονικής εμμονής στη λατρεία της Λήθης. Η ίδρυση της πόλης Νάουσας της Μακεδονίας αποδίδεται στον Οθωμανό στρατηγό Γαζή Εβρενός Μπέη και τοποθετείται χρονικά στο δεύτερο μισό του 14^ου αιώνα. Πιο σωστό φαίνεται όμως ότι, η Νάουσα ιδρύθηκε από τον Αχμέτ Εβρενόσογλου, εγγονό του Γαζή Εβρενός, τον 15^ο αιώνα, ο οποίος είχε αναθέσει στον παιδαγωγό του, Σεΐχη Αμπντουλλάχ αλ Ιλαχί, έναν σημαντικό πνευματικό ηγέτη της εποχής, να εποπτεύει την οικοδόμηση της νέας πόλης (Michael Kiel, Yenice Vardar (Vardar Yenicesi – Giannitsa) Byzantina Neerlandica 3, 300-39, 1972). Εξ αρχής, η Νάουσα είχε χτισθεί από τους Οθωμανούς για να οικισθεί αποκλειστικά από Χριστιανούς των γύρω περιοχών και προικίσθηκε με ποικίλα προνόμια, διαθέτοντας αυτονομία διοικητική και φορολογικές ατέλειες. Στις επίσημες διηγήσεις και αναφορές για την ίδρυση της πόλης, ιδίως από τον Δήμο της Νάουσας, γίνεται αυθαίρετα λόγος για επανίδρυση της πόλης από τους Οθωμανούς, ενώ στην τοποθεσία που αναπτύχθηκε ο οικισμός της, δεν υπάρχει ούτε ένα εύρημα, που να βεβαιώνει το μύθευμα. Στη συνέχεια, λόγω μιας φοβικής άρνησης της ιστορίας, συνδέεται κατά κάποιο τρόπο, η οθωμανική Νάουσα με μια πολίχνη του κάμπου της πόλης, πρόκειται για τη Μίεζα, που εμφάνισε μια κάποια ανάπτυξη στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Για τους δύσπιστους σε όσα ανέφερα προηγουμένως, υπάρχει ο ιστότοπος του Δήμου Νάουσας που μπορούν να επισκεφθούν και ιδίως τα επί μέρους λήμματα, ‘Παλαιότερη ιστορία’ και ‘Επανίδρυση’: www.naoussa.gr/city/index.  htm.

Με όσα ανέφερα πιο πάνω, αλλοιώνεται σκόπιμα και με περισσή ύβρη, η ιστορική μνήμη, επιλέγεται η επιβολή της Λήθης, ώστε να εμφανίζεται ότι στην Μακεδονία, αλλά και στην Θράκη, κυριαρχούσε ανέκαθεν το ελληνικό στοιχείο, ενώ οι Εβραίοι και αργότερα οι Μουσουλμάνοι, ήταν επήλυδες ή κατακτητές, που δεν τους αξίζει ο παραμικρός σεβασμός. Όσο για τα κτιριακά απομεινάρια της παρουσίας Εβραίων και Μουσουλμάνων, μόνον η καταστροφή τους αρμόζει!  Είμαι βέβαιος, και το λέω με θλίψη, οργή και οδύνη, ότι μάλλον θα υπάρξουν Χριστιανοί Ορθόδοξοι Έλληνες, που με αφορμή της πυρκαγιά του Τεμένους Βαγιαζήτ στο Διδυμότειχο, θα ευγνωμονούν την Τύχη   για την συνέργεια που προσφέρει στην απομάκρυνση αυτού του κτιριακού «ονείδους» από το κέντρο της ιστορικής πολίχνης τους…. Το ότι αγνοούν την ιστορία του τόπου τους, αυτό τους είναι απόλυτα αδιάφορο.

Απλά, οι καιροί έχουν αλλάξει, πολλές συνειδήσεις έχουν αποδεσμευθεί από προκαταλήψεις και η συμπεριφορά του κράτους απέναντι σε σημαντικά μνημεία που αποτελούν πλούτο της Ελλάδας, ανεξαρτήτως της ιδιαίτερης ταυτότητας, πολιτισμικής ή θρησκευτικής που μαρτυρούν, είναι θετική.

©ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ