ΜΙΚΡΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΓΕΛΗ ΓΑΤΣΟ

 

Γιώργος Δούδος

Γενέθλιος τόπος του Αγγελή Γάτσου ήταν το χωριό Σαρακίνοβο της Καρατζόβας, που το 1925 μετονομάστηκε σε Σαρακηνοί. Στο Σαρακίνοβο, όλοι οι κάτοικοι, επί οθωμανικής περιόδου ήταν Μακεδόνες, με μητρική γλώσσα την σλαβική μακεδονική. Το ίδιο και ο Γάτσος, που το όνομά του ήταν Άγγελ ή Γκέλε Γκάτσοβ.

Ο ερευνητής και συγγραφέας Ιωάννης Παπαλαζάρου, στο βιογραφικό βιβλίο του για τον Γάτσο, που εκδόθηκε το 2012 από την Μορφωτική Επιχείρηση του Δήμου Έδεσσας, αν κρίνω από όσα είπε ο ίδιος για τον αγωνιστή παλιότερα, δεν αποκρύπτει το γεγονός της πλήρους άγνοιας της ελληνικής γλώσσας.

Στο Τμήμα Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και ειδικότερα στο Αρχείον Αγώνος, με αριθμό 19169, σώζεται μια επιστολή του Χριστόφορου Περραιβού, την περίοδο που ήταν υπουργός Πολέμου, προς τον Γάτσο, με ημερομηνία 16 Ιουνίου 1823 και με το εξής περιεχόμενο μεταξύ των άλλων: “Ἡ πατρίς θά σέ τιμήση ἀξίως. Εἰς αὐτήν ἐπακουμβῶντας θά λάβης προνόμια καί δικαιώματα πατριώτου καί δι’ αὐτῆς θά σέ γνωρίσουν τοιοῦτον καί ἐκεῖνοι ὃπου σέ ὀνομάζουν σήμερον καί σέ μεταχειρίζονται διά ξένον”.

Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821 και μετά ένα έτος η Επανάσταση του 1822, με επίκεντρο τη Νάουσα, αυτό που σήμερα ονομάζεται “εθνική συνείδηση” γενικά δεν υπήρχε. Ορισμένοι διανοούμενοι, επηρεασμένοι από ιδέες που ήδη είχαν εμφανιστεί στη Δύση, ως καρπός της αρχής των εθνοτήτων, που αποδίδεται στον Ιταλό Giuseppe Mazzini (1805-1872), ίσως να είχαν αρχίσει να αυτοπροσδιορίζονται με όρους, που σήμερα αναφέρονται στην εθνική συνείδηση. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, τουλάχιστον το 1821, υπήρχε σαφής διάκριση των υπηκόων της Πύλης, με βάση το θρήσκευμά τους. Όλοι οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι, Οθωμανοί υπήκοοι, ανήκαν στο millet των Ρωμιών (παραφθορά από το Ρωμαίος). Για τον λόγο αυτό, η Επανάσταση που κηρύχθηκε κατά της οθωμανικής εξουσίας στον Μοριά το 1821, ήταν εξέγερση υπέρ της Ελευθερίας όλων των βαλκανικών λαών, που ήταν υπό τον ζυγό του Οθωμανού σουλτάνου.

Ο Θούριος του Ρήγα, που πράγματι υπήρξε κορυφαίο πολιτικό επαναστατικό μανιφέστο που γράφτηκε το 1797, τονίζει ιδιαίτερα τον υπερεθνικό, με τις σημερινές προσλήψεις μας περί έθνους, χαρακτήρα της Επανάστασης που ευαγγέλιζονταν. Ο Ρηγας με τον Θούριο, καλεί σε κοινή εξέγερση κατά της απολυταρχικής εξουσίας του Σουλτάνου, όχι μόνο όλους τους Βαλκάνιους υπηκόους του, αλλά και όλους τους κατοίκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ανεξάρτητα από θρησκεία και φυλή.

Όταν καταπνίχτηκε στο αίμα η Επανάσταση του Βερμίου το 1822, σφαγιάστηκε μεγάλο πλήθος των κατοίκων της Νάουσας, αλλά και των πολλών χωριών που συμμετείχαν στο εγχείρημα, ο Αγγελής Γάτσος, μόνος, κατέφυγε στην επαναστατημένη Ελλάδα (Μοριάς και Ρούμελη). Ο Αγγελής Γάτσος ήταν Μακεδόνας και το μόνο που μοιραζόταν με τους Έλληνες και Αρβανίτες επαναστάτες στο νότο του ελλαδικού χώρου, ήταν το κοινό όραμα κατάκτησης της Ελευθερίας και αποτίναξης της υποτέλειας σε έναν βάρβαρο δυνάστη¹.

Αν ζούσε πολλά χρόνια αργότερα ο Αγγελής Γάτσος στο χωριό του στους Σαρακηνούς της Αλμωπίας, οι αρχές του κράτους μας θα τον αποκαλούσαν κοροϊδευτικά, με απόλυτη ασέβεια και απαξία “νεζνάμι”. Γιατί ο Γάτσος ήταν Μακεδόνας και θα πλήρωνε κι αυτός “τα λύτρα του ολέθριου μύθου περί «ομοιογενούς έθνους-κράτους»” (Θανάσης Τριαρίδης)². Ο Αγγελής Γάτσος, θα ήταν ένας από τους ανθρώπους, που στο πρόσωπό του, θα βλέπαμε “τον καθρέφτη της θεσμικής βίας μας, την κτηνωδία του εθνικισμού μας” (Θ. Τριαρίδης).

Ο γιορτασμός των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 μας προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία, ως λαό: Να μάθουμε επί τέλους, να θεωρούμε εθνικόν ό,τι είναι αληθές!³

Τούτο το σημείωμα για τον Αγγελή Γάτσο, το έγραψα με αφορμή μια διαδικτυακή ομιλία του Ιωάννη Παπαλαζάρου, που διοργανώνεται στις 24 Μαρτίου 2021, από τους Φίλους του Ιστορικού Αρχείου της Νάουσας.

 

Στη φωτογραφία είναι ο ανδριάντας του Γάτσου, έργο του γλύπτη Δημήτρη Καλαμάρα, στην πλατεία της Αριδαίας.

1Ο άλλοτε πρέσβης της Βουλγαρίας στην Ελλάδα Νικολάι Τόντορωφ, έγραψε ένα ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο “Η Βαλκανική διάσταση της Επανάστασης του 1821. Η περίπτωση των Βουλγάρων). Η ελληνική έκδοση έγινε από τις εκδόσεις Gutenberg, το 1982 και την ιστορική εισαγωγή έχει γράψει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος.

2Μικρή σημείωση για μια κομμένη γλώσσα. http://www.triaridis.gr/keimena/keimD046.htm.

3“Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι Αληθές”. Στοχασμός του Διονυσίου Σολωμού. Προλεγόμενα Ιάκωβου Πολυλά, XVI. Ποιήματα. Εκδ. Ίκαρος 1961, 39.