ΖΩΝΤΑΣ ΜΕ ΕΠΙΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ...

Τον Μάιο που μας πέρασε είχα την ευκαιρία να βρεθώ για δύο εβδομάδες στο Ανόι του Βιετνάμ. Την πρώτη εβδομάδα συμμετείχα σε μια «βουδιστική ησυχαστική αναχώρηση» (retreat), μαζί με περισσότερα από τετρακόσια άτομα, γυναίκες και άνδρες, κάθε φυλής και γλώσσας, από κάθε γωνιά της γης. Η αναχώρηση ήταν ιδιότυπη, γιατί ενώ συμμετείχαμε στο πρόγραμμα ενός βουδιστικού μοναστηριού της βιετναμέζικης παράδοσης Ζεν, μέναμε σ’ ένα ξενοδοχείο της πρωτεύουσας, που προσφερόταν απόλυτα γι’ αυτό το σκοπό. Το retreat ήταν υπό την καθοδήγηση του Μοναχού Thich Nhat Hanh, γνωστού και ως Thay, που στα βιετναμικά σημαίνει ‘Δάσκαλος’.
Ήταν μια άκρως ενδιαφέρουσα εμπειρία εκμάθησης κολύμβησης στα ρηχά ενός απέραντου ωκεανού, με την καθοδήγηση ενός εκπληκτικού εκπαιδευτή. Ο Βουδισμός Μαχαγιάνα, κλάδος του οποίου είναι η παράδοση Ντυάνα ή Ζεν, πράγματι είναι ένας ωκεανός, με άδηλες ακτές και προπάντων δίχως αποκλεισμούς. Υπάρχει ένας απλούστατος λόγος γι’ αυτό, πως ο Βουδισμός κατ’ αρχήν δεν είναι θρησκεία αλλά φιλοσοφία που αρκετές επισημάνσεις της θυμίζουν Επίκουρο και ιδίως Ηράκλειτο. Δεν διεκδικεί ιδιοκτησία της μόνης αλήθειας, όπως συμβαίνει κυρίως και με τις τρεις «αβραμιαίες θρησκείες», αλλά διαθέτει μια καταπληκτική ανθρωπολογία και μια πραγματιστική, κατά τη γνώμη μου, απελευθερωτική ψυχολογία.
Ο Thich Nhat Hanh είναι ένας επιφανής άνθρωπος, αυθεντικός πολίτης του κόσμου, κορυφαίος διανοούμενος ως ποιητής και συγγραφέας, κήρυκας της μη βίας, ακολουθώντας ένα παράλληλο μονοπάτι με εκείνο του Μαχάτμα Γκάντι, διωγμένος από την πατρίδα του το Βιετνάμ και ζώντας ήδη επί δεκαετίες στη Γαλλία, μιας και δεν ήταν αρεστός, ούτε στο «ελεύθερο» Βιετνάμ του νότου, ούτε στους ηγέτες του Ανόι μετά την ενοποίηση της χώρας του. Τα τελευταία τρία χρόνια, αν δεν κάνω λάθος, του έχει επιτραπεί η επιστροφή στην πατρίδα, στα πλαίσια ενός ανοίγματος του καθεστώτος προς τη Δύση. Ο Δάσκαλος Thich Nhat Hanh παραμένει ένας απλός βουδιστής μοναχός πορευόμενος ήδη το ογδοηκοστό δεύτερο έτος της ηλικίας του, που ακούραστα διδάσκει όπου του δίνεται η ευκαιρία τη συμπόνια και την κατανόηση και κυρίως προτείνει γι’ αυτή τη στιγμή, για το συνεχώς ανανεούμενο τώρα, έναν τρόπο ζωής με επίγνωση και εγρήγορση (mindfulness way of life)….
Η αγγλική λέξη mindfulness είναι πολυσήμαντη στην ελληνική γλώσσα και σημαίνει ταυτόχρονα επίγνωση, εγρήγορση, συναίσθηση. Ως mindfulness αποδόθηκε η λέξη sati της γλώσσας πάλι και η λέξη smŗti της σανσκριτικής. Νομίζω πως στα ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί η λέξη mindfulness ως επίγνωση και εγρήγορση ή απλά εγρήγορση. Η mindfulness είναι η πλήρης επίγνωση του περιεχομένου των σκέψεων, των ενεργειών και των κινήτρων δράσης ενός ανθρώπου.
Η sammā-sati, στη γλώσσα πάλι και samyak-smŗti στα σανσκριτικά (mindfulness), δηλαδή η «ορθή» ή «ακριβής» επίγνωση και εγρήγορση, κατέχει ένα κομβικό ρόλο στη διδασκαλία του Βούδα, όπου βεβαιώνεται ότι αποτελεί μια θεμελιώδη προϋπόθεση για να διαβεί κάποιος ή κάποια το μονοπάτι προς τον φωτισμό και την απελευθέρωση.
Η επίγνωση και η εγρήγορση (mindfulness) ενώ έχει την προέλευσή της από το Βουδισμό χρησιμοποιείται ως ένα πολύτιμο εργαλείο, χωρίς οποιεσδήποτε θρησκευτικές υποδηλώσεις, μέσα στο πεδίο της γνωστικής θεραπείας για να βοηθήσει τους ανθρώπους να μάθουν να σπάζoυν τον κύκλο των διανοητικών συνηθειών, όπως ο μηρυκασμός και η αυτο-επίπληξη που διαιωνίζουν την κατάθλιψη. Η mindfulness περιλαμβάνει την αποσύνδεση από αυτόν τον τύπο διανοητικής δραστηριότητας.
O Thay δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη διδαχή της επίγνωσης και της εγρήγορσης (mindfulness) και επί πλέον έχει προσδώσει θετικό περιεχόμενο στην έννοια της κενότητας (sunyata), τονίζοντας την ρεαλιστική περιχώρηση ή αλληλοπεριχώρηση των πάντων (interbeing). Επίσης ο Thay αρνείται τα κενά λόγια και τη διατύπωση «όρμοφων ιδεών» χωρίς αντίκρυσμα. Για τούτο άλλωστε η μορφή του Βουδισμού που προτείνει ενεργά είναι ο Engaged Buddhism, σε ελεύθερη ελληνική απόδοση ‘Ενεργός Βουδισμός’.
Κάποια στιγμή του 2007 έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλία με τίτλο ‘Ζωντανός Βούδας, Ζωντανός Χριστός’, του άγνωστου σε μένα συγγραφέα Thich Nhat Hanh (ελληνική μετάφραση Βασίλη Αδραχτά, έκδοση ‘Ελληνικά Γράμματα’ 2000). Το περιεχόμενο με εντυπωσίασε συγκλονιστικά, όχι ως διανοητική απόλαυση μόνον, αλλά διέκρινα αλήθειες ζωής πρωτόγνωρες. Άρχισα να ψάχνω πληροφορίες για το συγγραφέα στο διαδίκτυο και μου αποκαλύφθηκε ένας σπουδαίος άνθρωπος. Έμαθα για το retreat στο Ανόι τον Μάιο 2008 και χωρίς περιττές αναστολές βρέθηκα να ασκούμαι στον υπέροχο περιπατητικό διαλογισμό (walking meditation), όπως και στον καθιστικό διαλογισμό (sitting meditation) μαθαίνοντας την επίγνωση και την εγρήγορση ως τρόπο ζωής (mindfulness way of life), την αλήθεια της περιχώρησης (interbeing) και ακολουθώντας για δύο βδομάδες (τη δεύτερη εβδομάδα της παραμονής μου εκεί παρακολούθησα ένα συνέδριο της Unesco αφιερωμένο στο Βουδισμό).

Αξίζει θαρρώ να αντιγράψω στη συνέχεια τις Πέντε Αρχές Άσκησης στην Εγρήγορση (FIVE MINDFULNESS TRAININGS), όπως τις έχει διατυπώσει ο Thich Nhat Hanh, κατά διασκευή των Πέντε Κανόνων του Βουδισμού.

Η ΠΡΩΤΗ ΑΡΧΗ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

Με πλήρη επίγνωση του πόνου που προκαλεί η καταστροφή της ζωής, υπόσχομαι να καλλιεργώ τη συμπόνια και να μάθω τρόπους που να προστατεύουν τη ζωή των ανθρώπων, των ζώων, των φυτών και των ορυκτών. Είμαι αποφασισμένος να μη σκοτώσω, να μην αφήσω άλλους να σκοτώσουν και να μην παραβλέψω κανένα είδος φόνου, τόσο στη σκέψη μου, όσο και στην όλη ζωή μου.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΡΧΗ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

Με πλήρη επίγνωση του πόνου που προκαλεί η εκμετάλλευση, η κοινωνική αδικία, η κλοπή και η καταπίεση, υπόσχομαι να καλλιεργώ την τρυφερότητα και να μαθαίνω τρόπους με τους οποίους θα εργάζομαι για το καλό των ανθρώπων, των ζώων, των φυτών και των ορυκτών. Υπόσχομαι να είμαι γενναιόδωρος προσφέροντας το χρόνο, την ενέργεια και τα αγαθά μου σε εκείνους που έχουν πραγματική ανάγκη. Είμαι αποφασισμένος να μην κλέβω και να μην κατέχω οτιδήποτε ανήκει στους άλλους. Θα σέβομαι την ιδιοκτησία των άλλων, αλλά θα αποτρέπω άλλους απ’ το να κερδίζουν από τον ανθρώπινο πόνο ή από τον πόνο άλλων όντων της γης.

Η ΤΡΙΤΗ ΑΡΧΗ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

Με πλήρη επίγνωση του πόνου που προκαλούν οι σεξουαλικές σχέσεις χωρίς περιεχόμενο, -(σχέσεις ενστικτώδεις, χωρίς συναίσθημα, χωρίς αξιοπιστία και αμοιβαίο σεβασμό)-, υπόσχομαι να καλλιεργώ την ευθύνη και να μαθαίνω τρόπους, έτσι ώστε να προστατεύω την ασφάλεια και την αξιοπρέπεια των ατόμων, των ζευγαριών, των οικογενειών και της κοινωνίας. Είμαι αποφασισμένος να μην εμπλακώ σε σεξουαλικές σχέσεις δίχως αγάπη και μακροχρόνια δέσμευση. Για να διασφαλίσω την ευτυχία του εαυτού μου και των άλλων, είμαι αποφασισμένος να σέβομαι τόσο τις δικές μου, όσο και τις δεσμεύσεις των άλλων. Θα κάνω ό,τι περνά από το χέρι μου, να προστατεύσω τα παιδιά από τη σεξουαλική κακοποίηση και να αποτρέψω τα ζευγάρια και τις οικογένειες από τη διάλυσή τους εξαιτίας επιπόλαιων και ενστικτωδών σεξουαλικών σχέσεων δίχως περιεχόμενο.

Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΑΡΧΗ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

Με πλήρη επίγνωση του πόνου που προκαλεί ο ανεύθυνος λόγος και η ανικανότητα να ακούς τους άλλους, υπόσχομαι να καλλιεργώ τον αγαπητικό λόγο και να ακούω βαθειά, έτσι ώστε να δίνω χαρά και ευτυχία στους άλλους και να τους ανακουφίζω από τον πόνο τους. Γνωρίζοντας ότι τα λόγια μπορούν να προκαλέσουν είτε την ευτυχία, είτε τον πόνο, υπόσχομαι να μάθω να μιλώ την αλήθεια, με λόγια που εμπνέουν αυτοπεποίθηση, χαρά και ελπίδα. Είμαι αποφασισμένος να μη διαδίδω ειδήσεις που αγνοώ την εγκυρότητά τους και να μην ασκώ κριτική ή να καταδικάζω πράγματα για τα οποία δεν είμαι βέβαιος. Θα αποφύγω τα λόγια που μπορούν να προκαλέσουν διαιρέσεις και διχόνοιες, καθώς και τα λόγια που οδηγούν στη διάλυση οικογενειών και στο θρυμματισμό της κοινότητας. Θα καταβάλλω κάθε προσπάθεια να συμφιλιώσω και να επιλύσω όλες τις συγκρούσεις, οσοδήποτε μικρές και αν είναι.

Η ΠΕΜΠΤΗ ΑΡΧΗ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

Με πλήρη επίγνωση του πόνου που προκαλεί η ασυνείδητη κατανάλωση, υπόσχομαι να διατηρούμαι σε καλή φυσική κατάσταση, τόσο σωματική όσο και πνευματική, για χάρη του εαυτού μου, της οικογένειάς μου και της κοινωνίας μου, ασκώντας με εγρήγορση τη βρώση, την πόση και την κατανάλωση διαφόρων αγαθών. Υπόσχομαι να καταναλώνω μονάχα υλικά που διατηρούν την ειρήνη, την ευεξία και τη χαρά στο σώμα μου και στη συνείδησή μου, αλλά συγχρόνως στο συλλογικό σώμα και στη συνείδηση της οικογένειάς μου και της κοινωνίας. Είμαι αποφασισμένος να μην κάνω χρήση αλκοόλ ή οποιασδήποτε άλλης μεθυστικής ουσίας και να μην καταναλώνω τροφές ή άλλα πράγματα που περιέχουν τοξίνες, όπως συγκεκριμένα τηλεοπτικά προγράμματα, περιοδικά, βιβλία, κινηματογραφικές ταινίες και συζητήσεις. Είμαι ενήμερος ότι η καταστροφή του σώματος ή της συνείδησής μου με αυτά τα δηλητήρια ισοδυναμεί με προδοσία των προγόνων, των γονέων, της κοινωνίας μου και των μελλοντικών γενεών. Θα εργαστώ για να μεταμορφώσω τη βία, τον φόβο, το θυμό και τη σύγχυση που υπάρχουν μέσα μου και στην κοινωνία, κάνοντας χρήση μιας ορισμένης διατροφής για μένα και για την κοινωνία. Κατανοώ ότι η σωστή διατροφή είναι καίριας σημασίας για τη μεταμόρφωση του εαυτού μου και για τη μετάπλαση της κοινωνίας.

Ο Thay έχει διατυπώσει και άλλες αρχές για την άσκηση όσων ενδιαφέρονται να αποκτήσουν κατανόηση, να καλλιεργούν τη συμπόνια, ως ενεργό στάση ζωής και προπάντων να αποκτήσουν επίγνωση και εγρήγορση στην παρούσα στιγμή, εδώ και τώρα.
Παραθέτω μια από τις αρχές του Thich Nhat Hanh, που τη θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική και βαρύνουσα:
Με πλήρη επίγνωση του πόνου που προκαλείται από τον φανατισμό και την έλλειψη ανεκτικότητας, είμαι αποφασισμένος να μην είμαι προσηλωμένος ειδωλολατρικά σε οποιαδήποτε διδασκαλία, θεωρία ή ιδεολογία, ακόμα και αν πρόκειται για το Βουδισμό. Οι βουδιστικές διδασκαλίες έχουν αξία ως δείκτες πορείας για να με βοηθήσουν να μάθω να βλέπω βαθειά και να αναπτύσσω την κατανόησή μου και τη συμπόνια μου. Δεν υπάρχουν δόγματα χάριν των οποίων αξίζει να πολεμήσεις, να σκοτώσεις ή να πεθάνεις.



Όποιος θα ήθελε να μάθει περισσότερα για τον Thich Nhat Hanh μπορεί να επισκεφθεί την ιστοσελίδα www.plumvillage.org