Εφτά χρόνια κυβερνούσαν τον τόπο επίορκοι στρατιωτικοί. Ο πιο χυδαίος και πιο βάναυσος ο Ιωαννίδης, που έριξε τον Παπαδόπουλο. Από τη μια μεριά όρθωσε ένα "stop" στην προσπάθεια του Παπαδόπουλου να περάσει η Ελλάδα από τη δικτατορία σε μια έστω ευνουχισμένη δημοκρατία με τον Μαρκεζίνη κι από την άλλη εγκλημάτισε κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας, με την εξαγωγή πραξικοπήματος από την Ελλάδα στην Κύπρο, με σκοπό την ανατροπή του Μακαρίου. Όλα γνωστά.... Στην προδοσία του Ιωαννίδη και στην θυσία της ενότητας της Κύπρου οφείλεται κατά κύριο λόγο η απεμπλοκή της Ελλάδος από τη μέγγενη της βαρβαρότητας των στρατιωτικών και της ΕΣΑ....
Μετά ήρθε η χούντα των συνταγματαρχών. Το μεγάλο πλήθος των Ελλήνων σιωπούσε μπροστά στην συνταγματική εκτροπή. Το μεγάλο πλήθος των Ελλήνων ζούσε το φάσμα από τα δεινά του εμφυλίου.... Δεν ήταν λίγοι οι Έλληνες που ήταν εγκάρδιοι χειροκροτητές των συνταγματαρχών. Κοινωνικές ομάδες, όπως οι αγρότες, που σε μια νύχτα όσα χρωστούσαν στην Αγροτική Τράπεζα έσβησαν, πώς θα μπορούσαν να είναι αντίθετοι στην εθνική κυβέρνηση της 'Ελλάδος των Ελλήνων Χριστιανών';
Η μεταπολίτευση ήρθε σφραγισμένη με πόνο και αίμα.... Και μαζί της εμφανίστηκε ένα καινούργιο πολιτικό κίνημα, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα. Αρχηγός ο Ανδρέας Παπανδρέου, κουβαλώντας στους ώμους του δάφνες αντιστασιακού ηγέτη, έστω από το εξωτερικό. Κάτι οι φαβορίτες του, κάτι τα ζιβάγκο που συνήθιζε να φορά έχτιζαν την εικόνα ενός αντικομφορμιστή πολιτικού.
Οι επιλογές στη ζωή μας συχνά καθοδηγούνται από το υποσυνείδητό μας ή και το ασυνείδητό μας ακόμα. Να το πω αλλιώς, οι επιλογές προκύπτουν σαν κεραυνοί ἐν αἰθρίᾳ και μας κατακλύζουν. Δεν είμαστε πάντοτε σε εγρήγορση όσο κι αν νομίζουμε πως ότι κάνουμε στη ζωή μας είναι συνειδητό και απόλυτα ελεγχόμενο.... Τέλος πάντων.
Όταν στρατεύθηκα το 1973 ήμουν χαρακτηρισμένος 'Ε1', δηλαδή εθνικόφρων άνευ αμφιβολίας.
Κατ' αρχάς ο πατέρας μου ήταν εθνικόφρων με περγαμηνές, χωρίς το στίγμα του δωσιλόγου κατά την Κατοχή. Ούτε είχε εξαργυρώσει την εθνικοφροσύνη του, είτε μετά τον εμφύλιο, ούτε κατά τη διάρκεια της χούντας, μολονότι ήταν απόλυτα νομιμόφρων στο καθεστώς, χωρίς όμως τυμπανοκρουσίες. Ήταν ο κλασικός Νεοέλληνας δεξιός, που μετά την φρίκη του εμφυλίου, το μόνο που τον ικανοποιούσε και του πρόσφερε πολιτική ασφάλεια ήταν να κυβερνά η Δεξιά, ακόμα και αν τούτο σήμαινε ευνουχισμό του πολιτεύματος σε μια δικτατορία ή έστω σε μια υπό επιτήρηση δημοκρατία.... Στο στρατό λοιπόν έχασα κάθε εκτίμηση και εμπιστοσύνη για τους μόνιμους αξιωματικούς, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Αυτή η γνωριμία μου με τους στρατιωτικούς, από την πλευρά του στρατιώτη, έστω και 'Ε1', εδραίωσε την αντίθεσή μου προς το έκνομο καθεστώς των στρατιωτικών. Η πρώτη αμφισβήτηση του καθεστώτος της χούντας προήλθε με δύο περιστατικά, που σήμερα δεν είμαι σε θέση να τα συνδέσω χρονικά μεταξύ τους. Το πρώτο ήταν η σύλληψη γνωστών μας ανθρώπων, που κατά κοινή ομολογία ήταν ήσυχοι και μάλλον αμέτοχοι σε αντιστασιακές δραστηριότητες, και η εξορία τους στη Γυάρο. Το μόνο "αδίκημά" τους, ότι δεν ήταν πιστοί του νέου καθεστώτος. Θυμάμαι κυρίως τις περιπτώσεις του δικηγόρου Νίκου Μούγγρη, του διευθυντή γεωργικής συνεταιριστικής επιχείρησης Δημήτρη Βλάχου. Ο πρώτος ήταν γείτονάς μας στη Νάουσα. Το δεύτερο περιστατικό ήταν η είδηση που άκουσα από σταθμό του εξωτερικού, πως το καθεστώς απαγόρευσε ένα σωρό βιβλία, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν και έργα της κλασικής ελληνικής γραμματείας. Μου φάνηκε απίστευτο το νέο. Ήμουν υποψήφιος φοιτητής της Νομικής και έμενα στη Θεσσαλονίκη να προετοιμαστώ για τις εισαγωγικές. Την άλλη μέρα, έκανα το βλάκα και άρχισα να επισκέπτομαι κάποια βιβλιοπωλεία, ζητώντας ένα δυο από τα απαγορευμένα έργα των αρχαίων Ελλήνων. Πράγματι δεν πουλιόνταν πλέον....
Ένα διάστημα της θητείας μου στο στρατό, το μεγαλύτερο υπηρετούσα στο Τάγμα Διαβιβάσεων στις Σέρρες. ΄Ημουν γραφέας στη Διαχείρηση Υλικού. Προϊστάμενός μου ο φροντιστής λοχαγός Δράκος. Επρόκειτο για το καρφί της ΚΥΠ στη Δεκάτη Μεραρχία. Ήταν παντοδύναμος, αν και η θέση του, ο βαθμός του και το ότι ήταν ένας φροντιστής δεν δικαιολογούσε τον τουπέ του, ώσπου καταλάβαμε τί συμβαίνει με τον κούτσαβο. Γιατί επρόκειτο για έναν κούτσαβο. Υπηρετούσε στα κεντρικά της ΚΥΠ και τον έστειλαν στις Σέρρες για να ελέγχει την κατάσταση και να κόβει κίνηση.... Στο γραφείο του είμασταν τρεις. Ο πιο παλιός ο Λάκης,φυσικός, ο Μπλακ, ηλκτρολόγος κι εγώ, ο νομικός. Ο Λάκης κι εγώ είμασταν γραφείς, ο Μπλακ αποθηκάριος. Ο Λάκης ήταν αριστερός με βεβαρυμένο οικογενειακό παρελθόν. Εγώ παρέμενα εθνικόφρων και είχα πάρει μετάθεση στις Σέρρες από την 100 ΣΔΙ, μεγάλη μονάδα στη Θεσσαλονίκη ειδικής αποστολής. Όλοι όσοι υπηρετούσαμε στα γραφεία του επιτελείου της 100ΣΔΙ είμασταν λίγο παρακάτω κάτω από γαλαζοαίματοι....
Δεν οργανώθηκα σε καμιά ομάδα που αντιστεκόταν τη χούντα. Απεναντίας, τον πρώτο καιρό που επικράτησε το πραξικόπημα των στρατιωτικών, όντας πολιτικά άγουρος, ακολουθούσα το παράδειγμα του πατέρα μου. Το καλοκαίρι, που για δυο μήνες μετά την αποφοίτησή μου από το λύκειο, παρακολουθούσα φροντιστήριο για τις εισαγωγικές εξατάσεις στο πανεπιστήμιο, έκανα παρέα με μια Ναουσαία που επίσης προετοιμαζόταν για τις εισαγωγικές εξετάσεις. Η κοπέλα ήταν μακρινή συγγενής μου, λίγο μεγαλύτερή μου και από βαμμένη αριστερή οικογένεια. Σ' ένα σημειωματάριο αποθήκευα σκέψεις και προβληματισμούς μου για ένα σωρό ζητήματα. Ανάμεσα στα άλλα είχα φυλάξει και κάποιες σκέψεις μου, μάλλον τολμηρές για την εποχή της αστυνόμευσης και των απαγορεύσεων, που αμφισβητούσα έντονα, με συναισθηματικά κυρίως ξεσπάσματα την αυταρχικότητα και την ανοησία της εθνικής κυβέρνησης! Εμπιστεύτηκα το σημειωματάριο στη φίλη μου. Κι εκείνη που μάλλον είχε δεσμούς με κάποια αντιστασιακή οργάνωση καθοδηγούμενη από το ΚΚΕ, το έκανε παντιέρα.... Ήταν παλιά τακτική των κομμουνιστών να στρατολογούν νέους από δεξιές οικογένειες, αφού προηγουμένως τους εξέθεταν.... Δεν μπορώ να φανταστώ άλλο λόγο, γιατί τα όσα έγραφε το σημειωματάριό μου έγιναν γνωστά σε απροσδιόριστο κύκλο ανθρώπων, φτάνοντας και σε ανθρώπους του καθεστώτος. Ένας φίλος της οικογένειας και στα πράγματα με τη νέα κατάσταση μπροστά στους γονείς μου αποκάλυψε τα σχετικά με όσα έγραφα στο σημειωματάριο, που είχα εμπιστευτεί στην "φίλη" μου. Δεν υπήρξαν εις βάρος μου συνέπειες, αλλά με έκαναν να συχαθώ τις μεθόδους των κομμουνιστών, που μπροστά σ' αυτό που εννοούν σαν κομματικό συμφέρον ποδοπατούν σαν φτηνό σκουπίδι φιλίες.... Ναι δεν υπήρξα αντιστασιακός. Απεναντίας, μια χρονιά συμμετείχα σ' ένα πρόγραμμα του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητος 'ο Βασιλεύς Παύλος', που οργάνωνε φοιτητές και φοιτήτριες σε "Ομάδες Βοηθείας Υπαίθρου". Ήταν μια εμπειρία αξέχαστη στο χωριό Πολυπλάτανο της Φλώρινας. Ως φοιτητής της Νομικής μιλούσα στους χωρικούς για ένα σωρό πράγματα που είχαν σχέση με τους νόμους, αλλά και με το νέο Σύνταγμα που είχε ετοιμάσει το καθεστώς. Παρόμοια ομιλία για το νέο Σύνταγμα, που οι συνταγματάρχες θα το έθεταν στην κρίση του λαού με δημοψήφισμα είχα κάνει και στη Στρατιωτική Λέσχη της Νάουσας, με πρωτοβουλία του δήμαρχου Λάμπη Χρυσοχόου, μακαρίτη πλέον.
Η στράτευσή μου όπως ανέφερα και πιο πάνω μου προκάλεσε μια συνειδησιακή ανατροπή, ένα shock. Κονιορτοποιήθηκε κάθε ίχνος εμπιστοσύνης που μπορεί να είχα για τους στρατιωτικούς. Αποκαλύφθηκε η τεράστια υποκρισία στις σχέσεις κρατικής εξουσίας και θεσμικής εκκλησίας, από την μοιχεία ανάμεσα στους συνταγματάρχες και στους ζωϊκούς χριστιανούς (της αδελφότητας θεολόγων 'η Ζωή'), που κατέλαβαν μητροπολιτικούς θρόνους και λέγανε πρωτάκουστες για την ευήθειά τους μαλακίες σε σοβαρούς και καθώς πρέπει εθνικόφρονες. Πώς να ξεχαστεί λόγου χάρη ο Λεωνίδας Παρασκευόπουλος στη Θεσσαλονίκη, που είχε πει για την κυρία Δέσποινα Παπαδοπούλου, ότι είναι η επί γης δέσποινα, ενώ η Παναγία είναι η ουράνια.... Τότε προσπάθησαν με μανία να σπιλώσουν την τιμή άξιων επισκόπων που χωρίς να είναι αριστερής άλλης αντεθνικής ιδεολογίας, αν ήταν δυνατό να συμβεί κάτι τέτοιο στην Ελλάδα, απλώς δεν ήταν διατεθειμένοι να παίξουν το ρόλο της μαριονέτας του Ιερώνυμου Κοτσώνη και κυρίως των άμουσων μοιχεπιβατών στην κρατική εξουσία της Ελλάδος.
Έτσι είχαν τα πράγματα όταν μετατέθηκα, όπως ανέφερα ήδη στο τάγμα Διαβιβάσεων στις Σέρρες. Εκείνη την εποχή μια εφημερίδα, που το καθεστώς ανεχόταν την έκδοση και την κυκλοφορία της, η "Χριστιανική" του Νίκου Ψαρουδάκη ήταν ο νόμιμος τύπος της αντίστασης και της αμφισβήτησης του έκνομου καθεστώτος. Έγραφε πύρινα άρθρα κριτικής και ελέγχου της εθνοσωτήριας κυβέρνησης, αμφισβητώντας απροκάλυπτα τη νομιμότητα του καθεστώτος. Ποτέ δεν ασχολήθηκα και δεν ενδιαφέρθηκα για τη σκοπιμότητα της ανοχής έκδοσης αυτής της εφημερίδας. Το θέμα ήταν πως η έκδοση της "Χριστιανικής" ήταν μια ανάσα ελευθερίας σε δύσκολες συνθήκες.
Όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, πολλοί από τους φωνασκούντες και θορυβούντες αντιστασιακούς του εξωτερικού, συνδύαζαν μια ανέμελη συνήθως ζωή σε πλούσια σαλόνια με πολλά λόγια κατά της χούντας.... Προς μεγάλη απογοήτευση των πολλών, δυστυχώς μετά το 1974 αποκαλύφθηκε ο αληθινός ρόλος πολλών "ηρώων" της αντίστασης κατά της χούντας που εξαργύρωσαν το βάρος των ίδιων και των μελών των οικογενειών τους με χρυσάφι.... Αυτό μάλιστα συνέβη στο μέγιστο βαθμό μετά το 1981.
Αγόραζα λοιπόν φύλλα της "Χριστιανικής", τα έφερνα στο στρατόπεδο και τα μοίραζα όπου έκρινα σκόπιμο και μάλλον ασφαλές, μη διακινδυνεύσω ένα "κάρφωμα" με όλα τα περαιτέρω. Ήταν μια εποχή που η εισαγωγή εφημερίδων στα στρατόπεδα ήταν απόλυτα απαγορευμένη πράξη και μάλιστα από στρατιώτη.
Όταν μετά την τραγωδία της Κύπρου "έπεσε" η χούντα του Ιωαννίδη, στο στρατόπεδο, όπου είμασταν κλεισμένοι, δεν μπορούσαμε με φίλους συναδέλφους να μην πανηγυρίσουμε. Δεν υπήρχε πια λόγος να κρύβουμε πως δεν είμασταν και τόσο εθνικόφρονες όσο έγραφαν οι ατομικοί μας φάκελλοι. Ο ΚΥΠατζής λαχαγός μας ένιωσε πως τόσον καιρό έτρεφε φίδια στον κόρφο του. Το είπε άλλωστε, εννοώντας τον Αποστόλη κι εμένα κυρίως που είμασταν στα πόδια του μέσα στο γραφείο.
Τέλος πάντων, αφού υπηρέτησα τριάντα μήνες θητεία και δεκαπέντε μέρες φυλακή απολύθηκα στα μέσα Νοεμβρίου 1975 και πήγα κατ' ευθείαν στο δικηγορικό γραφείο μου, αφού ήδη όντας στρατιώτης είχα διορισθεί Δικηγόρος.
Όταν ιδρύθηκε το ΠΑΣΟΚ, την περίφημη 3η του Σεπτέμβρη δεν αποφάσισα να κάνω την επένδυση της ζωής μου....
Αμέσως μετά την εγκατάστασή μου στη Νάουσα οργανώθηκα στο τότε ΚΚΕ εσωτερικού. Πέραν των άλλων, ομολογώ πως η επιλογή μου ήταν μια έμπρακτη αμφισβήτηση του πατρικού μου αρχέτυπου! Δεν μπορούσα σε καμιά περίπτωση να ενταχθώ στο ΚΚΕ, που τότε του κολλούσαν όσοι και όσες δεν ανήκαν στις τάξεις του ένα "εξ", που σήμαινε 'εξωτερικού'. Ο διαλεκτικός υλισμός και ο αθεϊσμός ήταν πράγματα ξένα προς τα προσωπικά πιστεύω μου. Ως φοιτητής είχα γοητευτεί κυρίως από τον Χρήστο Γιανναρά και τις ιδέες του, όπως και από άλλους Ορθόδοξους διανοούμενους, αναζητώντας μιαν εκκλησία ουτοπία.... Η στράτευσή μου σ' ένα αριστερό κόμμα ήταν απόρροια ενός κοινωνικού οράματος που μου ενέπνεε το προσωπικό χριστιανικό μου πιστεύω.
Στις εκλογές του Οκτωβρίου 1981, ήμουν δικαστικός αντιπρόσωπος σε εκλογικό τμήμα της Αθήνας. Όταν έμαθα τα αποτελέσματα, είχε νικήσει το ΠΑΣΟΚ, μολονότι δεν το είχα ψηφίσει, στο σκοτάδι για το σπίτι, έκλαιγα από συγκίνηση. Ονειρευόμουν πώς θα ήταν τώρα με την "αλλαγή"....
Το καλοκαίρι του 1981 είχα διοριστεί δικηγόρος της Εθνικής Τράπεζας στο κατάστημα Νάουσας. Οι διαδικασίες ήταν, όπως πληροφορήθηκα, μάλλον αξιοκρατικές. Διορίστηκα εγώ, ενώ ήταν κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και παρά το γεγονός ότι ήμουν ήδη στέλεχος ενός αριστερού κόμματος....
Μια βδομάδα περίπου μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ και αφού είχαν γίνει οι διορισμοί σε οργανισμούς που έλεγχε το κράτος, με κάλεσαν στην Τράπεζα. Ο διευθυντής είχε να μου ανακοινώσει κάτι πρωτόγνωρο για τον ίδιο, όπως μου εκμυστηρεύτηκε. Είχαν λάβει ένα τέλεξ από τον ίδιο τον διοικητή της Εθνικής, τον αντιστασιακό καθηγητή του Ποινικού Δικαίου Γεώργιο Αλέξανδρο Μαγκάκη, με το οποίο τους έδινε εντολή, αγνοώντας πλήρως και απολύτως την ύπαρξή μου, να διορίσουν δικηγόρο στην τράπεζα τον Γεώργιο Πολάκη, που ήταν συμπτωματικά (;) γραμματέας του συντονιστικού γραφείου του ΠΑΣΟΚ Νάουσας (κάπως έτσι λεγόταν η θέση που κατείχε).
Τότε έγραψα μια επιστολή στον αντιστασιακό καθηγητή Γεώργιο Αλέξανδρο Μαγκάκη, όπου μεταξύ των άλλων του έλεγα, ότι το πράσινο χρώμα είναι πράγματι ένα όμορφο χρώμα, όταν όμως κυριαρχεί παντού, τότε βλάπτει σοβαρά την όρασή μας.... Εννοείται ότι ουδέποτε μου έκανε την τιμή ο κύριος Καθηγητής να στείλει κάποια απάντηση στην επιστολή μου, έστω την πιο λακωνική....
Το ΠΑΣΟΚ εδραιώθηκε στην πολιτική ζωή του τόπου. Επί της ουσίας αλλαγή δεν είδαμε. Εκείνο που
έκανε το ΠΑΣΟΚ, και τώρα το λέω μετά λόγου γνώσεως και ευθύνης, είναι ότι εκμαύλισε σχεδόν το σύνολο του ελληνικού λαού σε έναν πρωτόγνωρο εκχυδαϊσμό. Ο λαϊκισμός υπήρξε η ιδεολογία του ΠΑΣΟΚ και τίποτε άλλο. Η πρόσκτηση στην επωνυμία του "Κινήματος" του επιθετικού προσδιορισμού "σοσιαλιστικό" έχει αποδειχθεί αναμφίβολα πως ήταν προϊόν κλοπής από το Αριστερό Κίνημα της Ελλάδος, με τους αναρίθμητους νεκρούς, με τους μάρτυρες, με τους ήρωες, με τους αγωνιστές, όπως βέβαια και με τους προδότες του. Αρκετοί από τους τελευταίους προσχώρησαν στο ΠΑΣΟΚ και ανταμείφθηκαν πλούσια και ποικιλότροπα για τους αλλοτινούς αγώνες τους.
Εγκατέλειψα το ΚΚΕ εσωτερικού, όταν διαπίστωσα, πως παρά ορισμένες λαμπρές εξαιρέσεις στελεχών του, που πράγματι κουβαλούσαν κάτι καινούργιο και ανατρεπτικό στο νου και στη συνείδησή τους, δεν διέφερε κατ' ουσίαν από το λεγόμενο δογματικό ΚΚΕ. Γιατί άραγε είχα απογοητευτεί. Ήταν και το ΚΚΕ εσ. βγαλμένο από την ίδια μήτρα, με το άλλο ΚΚ, ήταν ένα κομμουνιστικό κόμμα, με τη σταλινική απανθρωπιά να το στιγματίζει, τυλιγμένο σε πολύχρωμο αμπαλάζ....
Παρέμεινα κομματικά ασκεπής. Έχω ψηφίσει και τη Νέα Δημοκρατία σε κάποιες εκλογές, μολονότι ποτέ δεν υπήρξα οπαδός της. ΠΑΣΟΚ δεν θυμάμαι να έχω ψηφίσει, αλλά και αν το έκανα δεν το θεωρώ έγκλημα. Σίγουρα υπήρξαν έντιμοι άνθρωποι στις τάξεις αυτού του κόμματος, που για τους άλλους, ίσως τους πολλούς, παρέμειναν τα κορόιδα. Συμπαθούσα στις εκλογικές αναμετρήσεις, με τις επιφυλάξεις μου, το Συνασπισμό και γενικότερα κάτι που να φέρνει προς τ' αριστερά.
Τελικά πιστεύω πως κυρίως στην πολιτική τα 'πάντα ρει'. Και έτσι πρέπει να συμβαίνει. Η πολιτική είναι κομμάτι της κοινωνικής διάστασης της ζωής μας. Και η ζωή δεν είναι στατική, δεν είναι ζωή όταν είναι φυλακισμένη σε τσιμεντένια μπλόκια.... Δεν είναι αρετή η προσήλωση ενός πολίτη σε ένα κόμμα ή σε μια πολιτική ιδεολογία. Αλίμονο! Πιστεύω στην αδιαπραγμάτευτη αξία της ελευθερίας και στη δύναμη της αλληλεγγύης. Δεν έχω σε μεγάλη υπόληψη το κράτος, όταν όπως το ελληνικό αποδεικνύεται αναξιόπιστο και εντελώς αναποτελεσματικό. Αν αρκούν αυτά τα γνωρίσματα για να χαρακτηρίσουν κάποιον ως Φιλελεύθερο Αριστερό με έντονες αντιεξουσιαστικές αμφισβητήσεις, ε, τότε είμαι ένας απ' αυτούς.....
