Αγία Ζλάτα των Μογλενών

Τις προάλλες με επισκέφθηκε στο νου η αγία Ζλάτα των Μογλενών, που βασανίστηκε και είχε μαρτυρικό θάνατο στα χρόνια της οθωμανικής περιόδου. Ήταν χαρά και έκπληξη συνάμα, όταν μπήκα στην εκκλησία της Μεταμορφώσεως της Καλαμαριάς (μητρόπολη) για να ξεκουραστώ μετά από την αστική πεζοπορία μου και αντίκρυσα μια ολόσωμη τοιχογραφία της Αγίας.

Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο Συναξαριστή Νεομαρτύρων, αναφέρει ότι η νεαρή Ζλάτα, ‘ήτον από μίαν επαρχίαν της Βουλγαρίας, επονομαζομένην Μογλενών’. Το χωριό της λεγόταν Σλάτινα, που έχει μετονομασθεί σε Χρυσή, της επαρχίας που είναι γνωστή ως Καρατζόβα, ενώ σήμερα λέγεται επαρχία Αλμωπίας.  

Η Αγία παρέδωσε το πνεύμα της στις 13 Οκτωβρίου του 1795. Το όνομά της ήταν Ζλάτα και οι Έλληνες καθιέρωσαν να την αποκαλούν Χρυσή, δηλαδή με την απόδοση του βαπτιστικού της στην ελληνική γλώσσα. Στην μακεδονική γλώσσα είναι η Света Великомаченичка Злата Мегленска. Την εποχή που έζησε η Αγία, υπολογίζεται πως γεννήθηκε το 1775 και θανατώθηκε το 1795, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η λαίλαπα του εθνικισμού δεν είχε ακόμα ενσκήψει. Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί αποτελούσαν το millet-i Rûm, χωρίς περαιτέρω εθνοφυλετικούς προσδιορισμούς. Μολονότι χωρίς αμφιβολία οι Βούλγαροι δεν είναι σωστό να συγχέονται με τους Σλάβους της Μακεδονίας, εντούτοις, οι σλαβόφωνοι της Μακεδονίας χαρακτηρίζονταν ως Βούλγαροι, προς διάκρισή τους από τους ελληνόφωνους κατοίκους και από τους Βλάχους. Έτσι δικαιολογείται η αναφορά εκ μέρους του Νικοδήμου του Αγιορείτη των Μογλενών ως επαρχίας της Βουλγαρίας.

Οι τοπικές Εκκλησίες της Ελλάδος (αναφέροντας την Αγία ως Χρυσή), της Μακεδονίας, της Σερβίας και της Ρωσίας τιμούν την αγία Ζλάτα στις 13 Οκτωβρίου, ημερομηνία που συμπίπτει με τον χρόνο του μαρτυρίου της. Η τοπική Εκκλησία της Βουλγαρίας τιμά τη μνήμη της Αγίας στις 18 Οκτωβρίου και την έχει καθιερώσει ως Αγία προστάτιδα των Βούλγαρων που ζουν στο εξωτερικό. 

Στην επαρχία Μογλενών, πριν από την έναρξη των βαλκανικών πολέμων υπολογίζεται ότι υπήρχαν 39.950 περίπου κάτοικοι. Απ’ αυτούς, ποσοστό 76,8% ή 30.700 κάτοικοι μιλούσαν τα μακεδονικά. Και από πλευράς θρησκείας διακρίνονταν σε 19.950 Μουσουλμάνους και 10.750 Χριστιανούς. Στα Μογλενά κατοικούσαν Μουσουλμάνοι Πομάκοι, που μετά την ανταλλαγή πληθυσμών (1922) μετακινήθηκαν στην Τουρκία. Οι Χριστιανοί πάλι διακρίνονταν σε 8.190 Εξαρχικούς και 2.560 Πατριαρχικούς. Για να συμπληρωθεί το πληθυσμιακό τοπίο των Μογλενών, πρέπει να αναφέρουμε τους περίπου 2.800 Τούρκους Μουσουλμάνους, τους 3.250 Βλάχους Μουσουλμάνους, τους 2.150 Χριστιανούς Βλάχους και έναν αριθμό 1.050 ατόμων, αδιευκρίνιστης μητρικής γλώσσας, που μάλλον ήταν Τσιγγάνοι. Πάντως δεν μαρτυρείται παρουσία ελληνοφώνων κατοίκων στην περιοχή πριν από την εγκατάσταση προσφύγων, μετά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας (1922).

Αναφέροντας τα προηγούμενα, θέλω να καταδείξω πως το βαπτιστικό όνομα της Αγίας ήταν Ζλάτα και δεν μπορεί να ήταν Χρυσή.

Οι μάρτυρες της ανθρωπότητας, είτε για λόγους πίστεως, είτε υπέρ των λαϊκών ελευθεριών, είτε υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης μας μπολιάζουν με ό,τι πιο γόνιμο υπάρχει για να μην λησμονήσουμε την ανθρωπιά μας και να μην παραπέσουμε στην απόλυτη αλλοτρίωση, υπακούοντας είτε στον Φόβο που σπέρνουν άνομες εξουσίες, είτε στη Σαγήνη που προβάλλουν πονηροί ολιγάρχες, που επιδιώκουν να εκμαυλίσουν τους ανθρώπους χάριν του Κέρδους και της οικονομικής Δύναμης.

Ο εθνικισμός στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ένα απόλυτα αισθητό σκάνδαλο. Είναι καρπός ακραίας εκκοσμίκευσης και με τον τρόπο που προβάλλει αναιρεί ένα από τα πιο σημαντικά γνωρίσματα που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν τον Χριστιανισμό και την Εκκλησία του Χριστού: Την ακύρωση κάθε λογής διχασμού, λόγω φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, ταυτότητας ή γλώσσας.

Στην Ελλάδα, επί χρόνια οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος δεν έχαιραν τιμής και αναγνώρισης, λόγω του μένους που επικρατούσε σε πολιτικούς και εκκλησιαστικούς για καθετί που συνδέονταν με τους Βούλγαρους και του Σλάβους. Στη Θεσσαλονίκη, στην σημερινή οδό Αλεξ. Σβώλου και ακριβώς απέναντι από τον παλιό κινηματογράφο 'Έσπερος' υπήρχε βουλγαρικός ναός των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου. Καταστράφηκε πέρα ως πέρα και στον χώρο όπου βρισκόταν κάποια εποχή, μέχρι πριν λίγο, φιλοξενούνταν οίκοι ανοχής. Δεν υπάρχει τίποτε που να θυμίζει πως εκεί υπήρχε μια ορθόδοξη εκκλησιά. Πίσω από το Θεαγένειο υπάρχει εκκλησία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Ο ναός χτίστηκε από Χριστιανούς Βουλγάρους προς τιμή του αγίου Γεωργίου. Οι Έλληνες δεν τον γκρέμισαν, αλλά ξανααφιέρωσαν το ναό σε άλλο Άγιο. Μια κατάσταση για οργή και κλάματα. Να μην αναφέρουμε τον Αυγουστίνο Καντιώτη, που όταν ανέλαβε μητροπολίτης της Φλώρινας γκρέμισε τον μητροπολιτικό ναό του αγίου Παντελεήμονος της πόλης και την κεντρική εκκλησία του Αμυνταίου, γιατί έκρινε πως δεν ήταν εληνοβυζαντινού ρυθμού, ενώ στο εσωτερικό οι τοίχοι ήταν ιστορημένοι με Αγίους και σλαβικές επιγραφές.

Από τη στιγμή που οι επί μέρους τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες μεταλλάχτηκαν σε εθνικές εκκλησίες, έγιναν εργαλεία πολιτικής, κυρίως από τον 19^ο αιώνα. Στα Βαλκάνια, ο εθνικισμός των διαφόρων  ορθοδόξων λαών, έφερε σχίσματα στην Εκκλησία, και οι εθνικές εκκλησίες κατάντησαν ακόμα και όργανα εξοντωτικού διχασμού των λαών. Οι πρώτοι που προκάλεσαν σχίσμα για λόγους πολιτικούς υπήρξαν οι Έλληνες, ακολούθησαν οι Βούλγαροι, ενώ ως τις μέρες μας υπάρχει το σχίσμα της τοπικής εκκλησίας της Δημοκρατίας της Μακεδονίας.