Η ΚΙΝΗΣΗ FETHULLAH GÜLEN

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΜΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ

Το κείμενο που ακολουθεί, αποτελεί μια προσπάθεια παρουσίασης και διερεύνησης της Κίνησης Hizmet που εμπνέεται και καθοδηγείται από τον  M. Fethullah Gülen. Η Κίνηση όπως είναι γνωστό, έχοντας ως αφετηρία την Τουρκία έχει επεκτείνει ήδη τις πολυσχιδείς δραστηριότητές της  σε όλες τις ηπείρους του πλανήτη. Προσωπικά μου προκαλεί θαυμασμό το έργο που έχει κάνει, και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω ανθρώπους που συμμετέχουν ενεργά στις δραστηριότητες της Κίνησης και τους οποίους εκτιμώ και αγαπώ ειλικρινά. Όσα γράφω είναι καρπός έρευνας, χωρίς να υποστηρίζω ότι έχω εξαντλήσει όλες τις δυνατότητες για τον σκοπό αυτό. Θα ήθελα να διαβεβαιώσω όσους και όσες κάνουν τον κόπο να διαβάσουν το γραπτό μου, ότι έχω ενεργήσει με καλή θέληση, αλλά και με όσο το δυνατό περισσότερη αντικειμενικότητα. Δεν θα ήταν σωστό να αποσιωπήσω τα αρνητικά σχόλια για την Κίνηση. Άλλωστε είναι αναμενόμενο επακόλουθο η δράση να προκαλεί την αντίδραση. Δεν ήταν δυνατό η Κίνηση Fethullah Gülen να μην προκαλέσει την προσοχή ακόμα και ανθρώπων που είτε απλά διατυπώνουν τον σκεπτικισμό τους, είτε, ακόμα και επειδή ίσως εξυπηρετούν σκοπιμότητες, να επιχειρούν τον μηδενισμό του έργου της.

Προσωπικά διερωτώμαι, αν η Κίνηση Gülen, με κριτήρια κοινωνιολογικά κυρίως, αποτελεί ή όχι πεδίο εφαρμογής της «ηθικής της εργασίας» και των πρακτικών που ακολουθούνται από την καθολική Οργάνωση Opus Dei στο χώρο του Ισλάμ.

Ο Max Weber, Γερμανός κοινωνιολόγος του περασμένου αιώνα, δημοσίευσε το έργο του με τίτλο ‘Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus’(‘Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού’), με τη μορφή σειράς άρθρων τα έτη 1904 και 1905. Στη συνέχεια, το έργο του Weber μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής και κυκλοφόρησε σε πολλές χώρες. ‘Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού’, θεωρείται ίσως το πιο σπουδαίο έργο του  Weber γιατί συνδέει την αλματώδη ανάπτυξη του Καπιταλισμού στην Ευρώπη με μια ασκητική μορφή ευσέβειας, που καλλιεργήθηκε κυρίως στους κόλπους του Καλβινιστικού Προτεσταντισμού. Ακόμα και σήμερα, επισημάνσεις του συγγραφέα συνεχίζουν να είναι επίκαιρες όσον αφορά ερμηνείες «συμπεριφοράς» του Καπιταλισμού της εποχής μας.

Ο Max Weber ανέλυσε την έννοια και το περιεχόμενο της «ηθικής της εργασίας», που κυρίως οι Καλβινιστές υιοθέτησαν ως ουσιώδες γνώρισμα της δικής τους «προτεσταντικής ηθικής». Οι αναλύσεις του, μολονότι διατυπώθηκαν στις αρχές του 20^ου αιώνα, εντούτοις έχουν φωτίσει γενικότερα τα ιδεολογικά κίνητρα ανάπτυξης του Καπιταλισμού και σε πολιτισμικές περιοχές του κόσμου ξένες προς το Χριστιανισμό, όπως είναι η Ιαπωνία και η έκρηξη του καπιταλισμού στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου ή η περίπτωση της Λαϊκής Κίνας και του «οικονομικού θαύματός της», που μας είναι ακόμα πιο οικείο στις μέρες μας.

Μέχρι τώρα το Ισλάμ φαινόταν να βαδίζει ένα δρόμο μακριά από τις σειρήνες του Δυτικού Κόσμου, ανεπηρέαστο από τη ‘γοητεία’ του Καπιταλισμού. Η μέθη που έχει προκληθεί από τα τεράστια κέρδη των πετροδολαρίων, έχει εκμαυλίσει τους Μουσουλμάνους ηγέτες χωρών του Αραβικού Κόσμου, στις οποίες το υπέδαφος είναι πλούσιο σε αποθέματα ‘μαύρου χρυσού’. Ο ξαφνικός πλούτος που εμφανίστηκε σ’ αυτές τις χώρες και μάλιστα δίχως παρέμβαση του ανθρώπινου μόχθου, έκανε το ισλαμικό ήθος να υποχωρήσει σχεδόν σε πλήρη αφανισμό, αφήνοντας περιθώρια ανάπτυξης μιας χυδαίας υποκρισίας σε ακραία όρια. Στην περίπτωση του Ιράν μάλιστα, η αλλοτρίωση του ισλαμικού ήθους προέρχεται από την οίηση που χαρακτηρίζει το καθεστώς των μολλάδων όχι μόνον εξαιτίας του πετρελαίου, αλλά και της προοπτικής παραγωγής πυρηνικής ενέργειας.

Η Κίνηση Fethullah Gülen  είναι γνωστή και ως Κίνηση ‘Hizmet’. Η τουρκική λέξη ‘hizmet’ αποδίδεται στα ελληνικά ως ‘υπηρεσία’. Στην Τουρκία η κίνηση ονομάζεται και απλά ‘Cemaat’, που σημαίνει ‘Κοινότητα᾿.

Προσεγγίζοντας, όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικά την Κίνηση Hizmet, που εμπνέεται και καθοδηγείται από τον Μ. Fethullah Gülen, με λίγη προσοχή και αρκετή παρατηρητικότητα ο ερευνητής βρίσκει κοινά σημεία μεταξύ της δυναμικής αυτής της Κίνησης και της προτεσταντικής ηθικής ή της ηθικής της εργασίας, έτσι όπως την έχει περιγράψει οWeber.

Ο  M. Fethullah Gülen ζει από το 1999 στις Η.Π.Α., που αρχικά τις επισκέφθηκε για λόγους υγείας και στη συνέχεια παρέμεινε. Η εγκατάσταση του Gülen στις Ηνωμένες Πολιτείες χαρακτηρίζεται ως αυτοεξορία του, εξαιτίας των προβλημάτων που του προκαλούσε το στρατιωτικό κατεστημένο της Τουρκίας, που ασκούσε ασφυκτικό έλεγχο στη δημόσια ζωή αυτής της χώρας μέχρι πριν λίγα χρόνια. Πρόκειται για έναν σεβαστό και πολυτάλαντο άνθρωπο. Χωρίς να διαθέτει ακαδημαϊκούς ή άλλους κοσμικούς τίτλους, εμπνέει αυτή τη στιγμή περισσότερους από 7.000.000 ανθρώπους στην Τουρκία, αλλά και σε άλλες χώρες του κόσμου, όπως υποστηρίζουν οι ακόλουθοί του.

Η Κίνηση δεν αποδέχεται τον χαρακτηρισμό ότι είναι πολιτικό κίνημα, που διάφοροι κύκλοι της αποδίδουν. Από την άλλη μεριά θα μπορούσε δικαιολογημένα να χαρακτηρισθεί η Hizmet σαν ένα άτυπο think tank σε πολλά πεδία σκέψης, συμπεριλαμβανομένης   και της πολιτικής στρατηγικής.

Ο M. Fethullah Gülen ζει μια απλή ζωή, αφοσιωμένος στην αποστολή του. Για τους ανθρώπους της ‘Κοινότητας’ (Cemaat) είναι ο Hocaefendi, ο Κύριος Διδάσκαλος. Προσφέρει όχι μόνο στην Τουρκία, αλλά και σ’ όλο τον κόσμο μια διαφορετική όψη του Ισλάμ. Δεν συνηγορεί υπέρ της νεοτερικότητας στην πίστη, αλλά εμπνέεται από τις διδαχές του Bediuzzaman Said Nursî και από αξίες του Σουφισμού. Το Ισλάμ που διδάσκει ο Hocaefendi προσφέρει το μήνυμα του Κορανίου κατά τρόπο συμβατό  με τις συνθήκες του 21^ου αιώνα. Αλλά σε καμιά περίπτωση το μήνυμα του Fethullah Gülen δεν θα μπορούσε να ενταχθεί στο ρεύμα ενός φιλελεύθερου Ισλάμ (Liberal Islam).

Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η Κίνηση είναι ένα ανανεωτικό πνευματικό κίνημα στους κόλπους του Ισλάμ. Διακηρύσσει την ειρηνική και γόνιμη συνύπαρξη μεταξύ θρησκευτικής πίστεως και σύγχρονης επιστήμης και δεν αντιμετωπίζει την σκέψη της εποχής μας με απαγορεύσεις. Τάσσεται υπέρ μιας πολυκομματικής δημοκρατίας στην Τουρκία. Θεωρεί ότι η εκπαίδευση με σωστό προσανατολισμό μπορεί να γίνει το θεμέλιο για μια κοινωνία ειρήνης. Τάσσεται υπέρ της ανάπτυξης του διαθρησκειακού διαλόγου μεταξύ του Ισλάμ και των θρησκειών που μοιράζονται την αβραμιαία κληρονομία (Χριστιανισμός και Ιουδαϊσμός), ενώ γενικότερα ενθαρρύνει την καλλιέργεια του αλληλοσεβασμού και της ανεκτικότητας μεταξύ ανθρώπων με διαφορετικά πιστεύω.  Εκτός από τον διαθρησκειακό διάλογο η Κίνηση συμμετέχει ενεργά σε πρωτοβουλίες ανάπτυξης και καλλιέργειας του διαπολιτισμικού διαλόγου.

Ένα στοιχείο πολύ σημαντικό που χαρακτήριζε τη σκέψη και έχει αποτυπωθεί στα γραπτά του Said Nursî, είναι η επίγνωση στην ανάγκη διέγερσης της προσωπικής συνείδησης των ανθρώπων. Η φωτισμένη και ευαίσθητη προσωπική συνείδηση είναι η προϋπόθεση για να επέλθουν θετικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές στην κοινωνία. Αυτή η σύλληψη του Said Nursî, που έχει υιοθετηθεί και από τον Gülen αποτέλεσε πραγματική τομή  για το Ισλάμ ως τότε. Στο θεσμικό Ισλάμ προτεραιότητα είχε η Κοινότητα των πιστών, ενώ το μεμονωμένο άτομο και η συνείδησή του έρχονταν σε δεύτερη μοίρα, μιας και θεωρούνταν οργανικά στοιχεία της Ούμμα.

Ένα ακόμη αξιοπρόσεκτο στοιχείο που χαρακτηρίζει την Κίνηση Hizmet και την διακρίνει από την επικρατούσα θέση στο σουννιτικό Ισλάμ, είναι η τοποθέτησή της υπέρ της Ijtihad[1]. Εδώ είναι ανάγκη να επισημανθεί, ότι από τις τέσσερις σχολές ερμηνείας του ιερού Νόμου (madhhab) του σουννιτικού Ισλάμ, η σχολή Hanafi, που μεταξύ άλλων περιοχών επικρατεί και στην Τουρκία, ως κληροδότημα από το οθωμανικό παρελθόν της, δεν δέχεται ότι οι πύλες της Ijtihad έχουν κλείσει. Στην πράξη όμως, συχνά οι Hanafi Ουλεμάδες και Μουφτήδες αποδεικνύονται άτολμοι και αποφεύγουν να προβούν σε ερμηνείες της Σαρία με βάση την Ijtihad. Ο M. Fethullah Gülen ακολουθώντας την παράδοση που καθιέρωσε ο Bediuzzaman Said Nursî πιστεύει στην αξία της Ijtihad και τούτο γίνεται φανερό και με τον τρόπο που καθοδηγεί και εμπνέει τα μέλη της Cemaat.

Τα μέλη της Κίνησης, ως μαθητές του Hocaefendi, ενθαρρύνονται να μελετούν  το μνημειώδες έργο ‘Rizale i Nur Küllıyatı’ του Bediuzzaman Said Nursî, που αποτελεί ένα ερμηνευτικό υπόμνημα του Κορανίου (Tafsir). Ο Said Nursî, έγραψε το παραπάνω πολύτομο υπόμνημά του στο Κοράνιο σε μια μακρά περίοδο μεταξύ του 1910 και του 1950. Είναι μια εποχή που ο μαχητικός αθεϊσμός ορθώνει ανάστημα απέναντι στην πίστη και αμφισβητεί το κύρος της θρησκείας, σε όλη της Ευρώπη αλλά και στην Τουρκία. Ιδίως μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη γέννηση της νέας Τουρκίας, η επίσημη ιδεολογία του κεμαλικού εθνικισμού με ποικίλα μέτρα εκφράζει σαφή απαξία κατά της μουσουλμανικής θρησκείας. Έτσι το ‘Rizale i Nur Küllıyatı’, αντιπαραθέτει στην αθεΐα και στον νατουραλισμό που επικαλούνται τη σύγχρονη επιστήμη και στηρίζουν τη νεοτερική λαίλαπα, που έχει κατακλύσει το υπό διαμόρφωση «ενιαίο τουρκικό έθνος», την αξία της πίστης, τη σοφία του Κορανίου και την προβάλλει την συνύπαρξη και εναρμόνιση θρησκείας και επιστήμης. Ο Fethullah Gülen προσεγγίζει το Rizale i Nur του Bediuzzaman Said Nursî με τα δεδομένα των δικών μας συνθηκών προκειμένου να υπερασπισθεί ένα Ισλάμ, που χωρίς να είναι θεολογικά αλλοιωμένο χάριν προσαρμογής στις απαιτήσεις ενός κόσμου που αγνοεί την έννοια του ‘ιερού’, εντούτοις είναι ένα σύστημα πίστης και ζωής που συνδιαλέγεται άνετα και δίχως μειονεξίες με την επιστήμη και με τα επιτεύγματα της μοντέρνας εποχής μας.

Η Κίνηση διατηρεί ένα ευρύτατο δίκτυο εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, όλων των βαθμίδων, στην Τουρκία, σε χώρες της Κεντρικής Ασίας, στις Η.Π.Α., σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, των Βαλκανίων αλλά και της Αφρικής. Υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κίνησης. Το ένα είναι πως στα σχολεία της προσφέρεται εγκύκλια μόρφωση ικανοποιητικής ποιότητας και το άλλο, ότι αποτελεί στρατηγική επιλογή του εκπαιδευτικού προγράμματος η τουρκική γλωσσομάθεια, ακόμα και όταν οι μαθητές δεν έχουν άμεση ή έστω έμμεση σχέση με την Τουρκία ή με τουρκική φυλετική καταγωγή. 

Οι άνθρωποι της Κοινότητας έχουν εφημερίδες και περιοδικά, στην Τουρκία, στη Δυτική Ευρώπη, σε βαλκανικές χώρες, σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, στην Αμερική, τηλεοπτικούς σταθμούς και ένα ανεξάρτητο πρακτορείο ειδήσεων. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας στην έντυπη και στην ηλεκτρονική μορφή τους, σε μια ποικιλία γλωσσών και όχι μόνο στην τουρκική, είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος διάδοσης των αρχών που διέπουν την Κίνηση, ενώ αποφεύγεται, κάθε προσηλυτισμός ετερόθρησκων στο Ισλάμ. Χαρακτηριστικό είναι ότι και σε χώρες, που ίσως θα υπήρχαν περιθώρια άσκησης έστω και κεκαλυμμένου προσηλυτισμού, μέσω των σχολείων ή άλλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Κίνησης,  τούτο, με ιδιαίτερη επιμέλεια δεν συμβαίνει.

Πίσω από όλα αυτά τα έργα, τα χρηματοβόρα projects της Κίνησης, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, εγκατεστημένοι κυρίως στην Τουρκία που ξέρουν κάτι πολύ καλά, πώς να παράγουν χρήμα! Είναι επιχειρηματίες κάθε είδους δραστηριότητας, επιστήμονες που ασκούν κερδοφόρα επαγγέλματα, ακαδημαϊκοί δάσκαλοι κ.ά.. Πρόκειται για την καινούργια οικονομική ελίτ της Τουρκίας που εμφανίστηκε στην εποχή του κ. Ertoğan. Πρόκειται για ανθρώπους, που οι πιο πολλοί δεν έχουν σχέση με τα παραδοσιακά τζάκια της χώρας και συχνά ζουν σε αστικά κέντρα της Ανατολίας και όχι μόνο στην Κωνσταντινούπολη. Έχουν μάθει να εργάζονται σκληρά, αρνούνται να ζουν πολυτελώς και κυρίως επιδεικτικά. Τους χαρακτηρίζει κάτι ακόμη, που φαίνεται σημαντικό, είναι πιστοί Μουσουλμάνοι με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Είναι πρόθυμοι να εκτελέσουν οποιαδήποτε εντολή δεχθούν από στελέχη της Κοινότητας και μάλιστα με δικά τους έξοδα, έστω και αν πρόκειται να μετακινηθούν στη Λατινική Αμερική ή στην Αφρική ή σε κάποια βαλκανική χώρα και να μείνουν εκεί όσες μέρες είναι απαραίτητο. Αυτοί οι επιχειρηματίες που είναι στενά συνδεδεμένοι με τον Hocaefendi έχουν τον τρόπο να ασκούν την επιρροή τους και σε άλλους ανθρώπους του χρήματος, που τους πείθουν να προσφέρουν οικονομική στήριξη στα προγράμματα της Hizmet, ακόμα και αν οι ίδιοι δεν είναι αυστηρά προσηλωμένοι στην τήρηση των κανόνων της θρησκείας.

 Το 2010 η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Suzan Hansen[2]  επισκέφθηκε το Saylorsburg της Pennsylvania όπου κατοικεί ο Gülen. Ο Bekir Aksoy, από τους ανθρώπους του στενού περιβάλλοντος του Fethullah Gülen της εξήγησε, ότι «ο λαός μας (οι άνθρωποι της Hizmet) δεν διαμαρτύρεται. . . Θα υπακούσουν τις όποιες εντολές στο έπακρο. . . . Επιτρέψτε μου να το θέσω με αυτό τον τρόπο. Αν ένας άνθρωπος με διδακτορικό και μια καριέρα ήρθε να δει τον Hocaefendi και ο Hocaefendi του πει, ότι το να οικοδομήσουμε ένα χωριό στο Βόρειο Πόλο θα μπορούσε να είναι μια καλή ιδέα, ο άνθρωπος με το Ph.D. θα ήταν έτοιμος το επόμενο πρωί με μια βαλίτσα στο χέρι…». Το παράδειγμα του Aksoy που ανέφερε στην Αμερικανίδα δημοσιογράφο είναι ενδεικτικό της αφοσίωσης που διακρίνει τα μέλη της Cemaat απέναντι στον Fethullah Gülen, που μεταφράζεται σε μια αποτελεσματική πειθαρχία, με την οποία παράγεται έργο.

Αυτοί οι επιτυχημένοι «παραγωγοί χρήματος» έχουν μεταφυτεύσει στο τουρκικό τουλάχιστον Ισλάμ, την προτεσταντική ηθική της εργασίας που ανέλυσε ο  Max Weber. Επιδιώκουν δίχως τύψεις το κέρδος, ο καθένας στον τομέα του, και κατά βάθος, τα θετικά οικονομικά αποτελέσματα από την δραστηριότητά τους, όχι απλώς τους προκαλούν ικανοποίηση, αλλά τα θεωρούν και σαν μια ιδιαίτερη επιβεβαίωση ευλογίας από τον Αλλάχ. Το ίδιο συνέβαινε με τους Καλβινιστές Προτεστάντες που οικοδόμησαν και διατηρούν ως ένα σημείο ακόμα, τον ελβετικό τραπεζικό ‘παράδεισο’. Ανέφερα ήδη ότι οι άνθρωποι αυτοί, που ‘κυνηγούν’ το κέρδος, σαν πράξη ευλάβειας, συνήθως αποφεύγουν την ατομική πολυτελή ζωή και κυρίως δεν είναι επιδειξιομανείς. Ή για να είμαστε πιο ακριβείς, αποφεύγουν ό,τι θα μπορούσε να είναι προκλητικό. Το προηγούμενο αφορά κυρίως τα συνειδητά στελέχη της Κίνησης και όχι περιστασιακούς υποστηρικτές της, στους οποίους αναφέρθηκα πιο πάνω. Από τα κέρδη τους είναι πρόθυμοι να διαθέσουν ποσά για την επίτευξη των στόχων της Κοινότητας. Εδώ αξίζει να ειπωθεί, ότι όλα τα σχολεία της Κίνησης λειτουργούν ως ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Τα δίδακτρα συνήθως δεν είναι υψηλά και προσφέρεται η ευχέρεια σε μαθητές και μαθήτριες άπορων οικογενειών να φοιτήσουν στα σχολεία της Κοινότητας, χάριν ενός ευφυούς και καλά οργανωμένου δικτύου παροχής υποτροφιών….

Η άποψη ότι μέσω της Κίνησης του  Fethullah Gülen έχει διεισδύσει στον κόσμο του Ισλάμ η «ηθική της εργασίας» του Καλβινισμού ομολογώ πως δεν είναι δική μου, αν και την υιοθετώ. Είχε διατυπωθεί ήδη το 2009 από τον συνεργάτη του γερμανικού περιοδικού  ‘Der Spiegel’  Daniel Steinvorth  στο άρθρο του «The Fethullah Gülen Movement Pillar of Society or Threat to Democracy?» (Η Κίνηση Fethullah Gülen Στύλος της Κοινωνίας ή Απειλή της Δημοκρατίας;)[3]

  Η Cemaat (Κοινότητα), εκτός του ότι υπερασπίζεται και στηρίζει την πολυκομματική δημοκρατία στην Τουρκία, εκ των πραγμάτων αναδεικνύεται επίσης ένθερμος υποστηρικτής της ελεύθερης αγοράς, όπως συνηθίζεται να αναφερόμαστε στον Καπιταλισμό της εποχής της παγκοσμιοποίησης. Αυτό είναι φυσικό παρεπόμενο από τη στιγμή που οι ‘επιθετικοί’ επιχειρηματίες και τα άλλα στελέχη της Κοινότητας που παράγουν το χρήμα και ενισχύουν οικονομικά δίχως φειδώ τα projects της Κίνησης, αποτελούν και τη ραχοκοκαλιά της, τουλάχιστον όσον αφορά τη συλλογή πόρων για την υλοποίηση των στόχων της.

Εκ πρώτης όψεως ο Fethullah Gülen έχει καταφέρει τον συγκερασμό μεταξύ αντικρουόμενων μεγεθών. Λόγου χάρη, ο Gülen παραμένει ένας Σουννίτης Μουσουλμάνος που ακολουθεί τη σχολή σκέψης και ερμηνείας του ιερού νόμου (Shari’a) Hanefi. Ταυτόχρονα επικαλείται ως πηγή έμπνευσής του τον Σουφισμό. Όμως οι Σούφι, τουλάχιστον εφόσον δεν αναιρούν την πιστότητά τους στις αυθεντικές αφετηρίες της πνευματικής καταβολής τους, ενώ αποφεύγουν φανερά οποιαδήποτε αντιπαράθεση με τη μουσουλμανική ορθοδοξία, στην πράξη πάντοτε υπερέβαιναν τους περιορισμούς και τις αγκυλώσεις εντός των οποίων επιβιώνει και συντηρείται κάθε μορφής θρησκευτική ορθοδοξία. Οι Σούφι πάντοτε επιδίωκαν και συνεχίζουν να επιδιώκουν τη διείσδυσή τους στην ουσία των πραγμάτων, στο απώτατο βάθος της αλήθειας, που μπορεί να μεταμορφώσει υποστατικά τον άνθρωπο. Οι Σούφι ανέκαθεν αμφισβητούσαν τις κατεστημένες ιδέες και αξίες και κάθε ειδωλολατρική προσήλωση στους τύπους της θρησκείας. Απέφευγαν όμως με επιμέλεια και σοφία την ευθεία σύγκρουση με τους φορείς εξουσίας που  υπερασπίζονται τις φόρμες, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, συμβαίνει όμως και τώρα, δηλαδή το κράτος και τη θεσμική θρησκεία, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις που ήταν ανάγκη να ανατρέψουν τον κανόνα.

Η Κίνηση  Fethullah Gülen εμφανίζεται νομιμόφρων απέναντι στο καθεστώς της Τουρκικής Δημοκρατίας. Αυτή η νομιμοφροσύνη είναι άσχετη με τη διακυβέρνηση της χώρας από το κόμμα ΑΚΡ (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) του κ. Ertoğan. Την ίδια τακτική ακολουθεί η Κίνηση και στις χώρες που «φιλοξενούν» δράσεις και προγράμματά της, ακόμα και αν πρόκειται για αμφισβητούμενης νομιμότητας απολυταρχικές ή άκρως διεφθαρμένες κυβερνήσεις, όπως αυτές των νεοσύστατων κρατών που προήλθαν από τη διάσπαση της Σοβιετικής Ένωσης στην Κεντρική Ασία.

Τα τελευταία χρόνια η κυβέρνηση Ertoğan και προσωπικά ο Τούρκος πρωθυπουργός δεν κρύβει την έντονη δυσαρέσκειά του απέναντι στην Κίνηση και στους ανθρώπους της. Αφορμή γι’αυτό φαίνεται πως υπήρξε η αμφισβήτηση εκ μέρους του Fethullah Gülen ορισμένων επιλογών της τουρκικής κυβέρνησης. Λόγου χάρη ο Gülen είχε εκφρασθεί κριτικά και αμφισβήτησε τον τρόπο με τον οποίο είχε επιχειρηθεί η μεταφορά ανθρωπιστικού υλικού στη Λωρίδα της Γάζας με τον στολίσκο πλοίων (Gaza Freedom Flotilla), με πρωταγωνιστικό ρόλο της τουρκικής μη κυβερνητική οργάνωσης ‘İHH İnsan Hak ve Hürriyetleri ve İnsani Yardım Vakfı’ (ΙΗΗ Οργάνωση Ανθρωπιστικής Βοήθειας), αγνοώντας τις αντιρρήσεις το Κράτος του Ισραήλ[4], με επακόλουθο δυσάρεστες συνέπειες. Στο αιματηρό εμφύλιο της Συρίας η κυβέρνηση της Τουρκίας έχει πάρει σαφή θέση υπέρ των αντικυβερνητικών δυνάμεων. Και σ’ αυτή την περίπτωση ο Fethullah Gülen έχει ασκήσει σκληρή κριτική κατά της τουρκικής παρέμβασης στον συριακό εμφύλιο[5].

 

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω ο Hocaefendi  εμπνέεται από τον Σουφισμό και έχει συγγράψει ένα τετράτομο έργο με θέμα την κατανόηση της εφαρμογής του Σουφισμού, που έχει κυκλοφορήσει το 2011 σε αγγλική μετάφραση[6]. Ως προς αυτό το σημείο, θα ήταν άδικο να αμφισβητήσει ο οποιοσδήποτε ότι ο Fethullah Gülen όχι απλώς εμπνέεται από την μυστική παράδοση του Ισλάμ αλλά ότι ο ίδιος προσωπικά έχει βιώματα που πηγάζουν από την βίωση του Σουφισμού. Η παρατήρηση της δράσης της Κίνησης Hizmet και των ανθρώπων που την εκπροσωπούν σε τομείς που δεν συνδέονται στενά με πνευματικούς τομείς, αλλά με επιχειρηματικές δραστηριότητες, δικαιολογημένα μπορεί να γεννήσει ερωτηματικά, κατά πόσο ακόλουθοι του Hocaefendi έχουν ενστερνισθεί, έστω και κατά κάποιο τρόπο αρχές του Σουφισμού. Η Κίνηση Gülen αποστασιοποιείται με πραγματιστικό ζήλο από τον Σουφισμό ως προς την εκ μέρους της αντιμετώπιση του πλούτου. Στην παράδοση του ‘Tasawwuf’ διακρίνουμε μια σαφή επιλογή της εθελούσιας φτώχειας και περιφρόνηση του πλούτου. Στον Σουφισμό δεν αντιμετωπίζεται ο πλούτος και η οικονομική ισχύς ως κάτι το εκ προοιμίου αρνητικό ή κακό. Θεωρείται όμως ότι, τόσον ο πλούτος, όσο και η «διαδικασία» απόκτησής του, δημιουργεί προϋποθέσεις πολλαπλών δεσμεύσεων στον άνθρωπο, περιορίζοντας την ελευθερία του και καθιστώντας την ύπαρξή του εν κατακλείδι «εμπορεύσιμο είδος». Από την άλλη μεριά η ενασχόληση με την συσσώρευση πλούτου είναι μάλλον η πιο σύντομη οδός για την αλλοτρίωση του ανθρώπου. Παρόλα αυτά στην Κίνηση του Χότζα «συνωστίζονται» επιτυχημένοι οικονομικοί παράγοντες, που όπως λέχθηκε και πρωτύτερα, ‘κυνηγούν’ το χρήμα και επιδιώκουν την αύξηση των κερδών τους, κάνοντας χρήση των κανόνων που ισχύουν στην αγορά χωρίς ιδιαίτερες τύψεις ή ενδοιασμούς. Η κατάφαση της Κίνησης απέναντι στον πλούτο αναμφίβολα την αποσυνδέει από τις διδαχές του Σουφισμού (Tasawwuf). Από την άλλη μεριά όμως συμπλέει απόλυτα με την «ευλογία» του πλούτου από την ισλαμική ορθοδοξία, σουννιτική και σιϊτική. Εδώ μπορούμε να επισημάνουμε και μια άλλη δυσαρμονία μεταξύ του Σουφισμού και της Hizmet. Ο Σουφισμός, όσο διατηρούσε και διατηρεί την καθαρότητα και την πιστότητα στις ρίζες των καταβολών του, ποτέ δεν υπήρξε μια πρόταση ζωής που απευθύνεται προς τις μάζες, η Κίνηση Hizmet όμως είναι εξωστρεφής από κάθε άποψη και σε μεταφυσικό επίπεδο επιδιώκει να προετοιμάσει όσο το δυνατό περισσότερο πλήθος ανθρώπων για το Kıyamet (Δευτέρα Παρουσία, Ημέρα της Κρίσεως)!

Η Κίνηση έχει υιοθετήσει από την παράδοση του Said Nursî  τον εμπλουτισμό των πέντε ημερήσιων προσευχών με πρόσθετες σύντομες ακολουθίες επί πλέον ευχών, σαν τον ατομικό κανόνα που ακολουθούν οι Σούφι  (ζικρ ή ντερς ή χιζμέτ). Σ’αυτή την περίπτωση είναι ολοφάνερη η μίμηση πρακτικών που ακολουθούν οι δερβίσηδες των διαφόρων σούφικων αδελφοτήτων (tariqa). Αν μια τέτοια πρακτική ευσέβειας δεν αλλοιωθεί και παραπέσει στο επίπεδο μιας επαναλαμβανόμενης συνήθειας, τότε πράγματι μπορεί να προσφέρει στους ακόλουθους του Hocaefendi τη δυνατότητα εμβάθυνσης στο περιεχόμενο της πίστης τους. Τα μέλη της Κοινότητας, σε αντίθεση με άλλους θρησκευτικούς μουσουλμανικούς κύκλους μυούνται στην πνευματική αρετή της καλλιέργεια πνεύματος ανεκτικότητας απέναντι σε άλλα θρησκεύματα και στους πιστούς τους, κυρίως προς τα θρησκεύματα της κοινής αβραμιαίας κληρονομίας (Ιουδαϊσμός και Χριστιανισμός). Αυτό είναι θετικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την Κίνηση και αποτελεί κληροδότημα από την παρακαταθήκη του Said Nursî, όπως και από τον πλούτο του Σουφισμού. Οι πρωτοβουλίες της Κίνησης για την ανάπτυξη του διαθρησκειακού και διαπολιτισμικού διαλόγου, σε μια εποχή που στους κόλπους του Ισλάμ ασκεί έντονη επιρροή ο τζιχαντισμός και ο δογματικός φανατισμός των Σαλαφιτών και των κάθε λογής παραφυάδων τους, δεν μπορεί παρά να θεωρούνται ανεπιφύλακτα απόλυτα θετικές. Το ίδιο ισχύει και για το άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει την Κίνηση Hizmet και αφορά την ένθερμη υποστήριξη της εναρμόνισης πίστης και επιστήμης. Ο αυθεντικός Σουφισμός καλλιεργούσε ανέκαθεν βαθειά ανεκτικότητα και ειλικρινή σεβασμό σε πνευματικές παραδόσεις εκτός και πέραν του Ισλάμ, κάτι που ακολουθεί η Cemaat. Έτσι η Κίνηση Gülen αποδεικνύεται σε μια ισλαμική δύναμη που μπορεί χωρίς κόμπλεξ να διαλέγεται ισότιμα με τη Δύση, χρησιμοποιώντας κοινή γλώσσα μ’ αυτή. Κλείνοντας την αναφορά μας στις σχέσεις της Κίνησης Gülen με το Σουφισμό, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να εκληφθεί η Hizmet ως μια σύγχρονη σούφικη αδελφότητα, κάτι που ποτέ δεν έχει υποστηριχθεί από τους μαθητές του Fethullah Gülen. Ο Zeki Saritoprak νομίζω ότι εύστοχα χαρακτήρισε τον Hocaefendi ως «ένα Σούφι που ακολουθεί το δικό του δρόμο»[7]. Πρέπει όμως ληφθεί υπόψη ότι ο Gülen ποτέ δεν υπήρξε μέλος κάποιας σούφικης αδελφότητας, ούτε θεωρεί πως είναι απαραίτητο για ένα Μουσουλμάνο να συνδεθεί με ένα Σούφι Δάσκαλο (Σεΐχη). Για τον  Fethullah Gülen ο Σουφισμός είναι η εσωτερική διάσταση του Ισλάμ και δεν θα πρέπει να υπάρχει διάσταση μεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής όψης αυτής της θρησκείας[8].

Ο αυτοεξόριστος στην Pennsylvania Hocaefendi έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα πραγματιστής. Οι οραματισμοί του και ο απλός τρόπος του βίου του δεν τον κατέστησαν δύσκαμπτο ως προς την κατανόηση του παγκόσμιου περιβάλλοντος και των συνθηκών που έχουν δημιουργηθεί, εντός των οποίων καλείται να υπάρξει το Ισλάμ, συνεισφέροντας στην οικοδόμηση μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας, σύνθετης θρησκευτικά. Ο   Fethullah Gülen θα τολμούσαμε να πούμε ότι αναδεικνύεται ένας προφήτης του τουρκικού Ισλάμ που αποδέχεται και ενθαρρύνει την δυτικού τύπου δημοκρατία και κινείται άνετα σε συνθήκες παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Η άποψη του Hakan Yavuz, σε μια συνέντευξή του που αναφερόταν στον Fethullah Gülen μου προκαλεί ιδιαίτερα την προσοχή μου: «Ο Gülen στη σκέψη του είναι περισσότερο Τούρκος εθνικιστής. Επίσης ενδιαφέρεται κάπως περισσότερο για τις υποθέσεις του κράτους, ενώ δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τα οικονομικά της αγοράς και για τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές»[9][i]. Μολονότι η Κίνηση Gülen δεν δημοσιοποιεί μια οργανωτική δομή με κεντρική συγκεντρωτική διοίκηση, εντούτοις, όπως ομολογούν κύκλοι στελεχών της, οι «βουλές» του Δασκάλου είναι νόμος…. Το θέμα είναι πως ο αποτελεσματικός συντονισμός των ποικίλων δράσεων, που οργανώνει και υλοποιεί η Κίνηση Hizmet ανά τον κόσμο, αποκαλύπτει την ύπαρξη μιας αδιόρατης μεν, αλλά υπαρκτής συγκεντρωτικής διοίκησης που σχεδιάζει και συντονίζει τις δραστηριότητές της άκρως επιτυχημένα.

Αντιλαμβάνομαι την Κίνηση Hizmet, ως μια σύνθεση του ήθους που μπορεί να εμπνεύσει σε άτομα η «ηθική της εργασίας» κατά τον Weber, με το όραμα υπηρεσίας και παρέμβασης στα ζητήματα του σύγχρονου κόσμου, που εμφανίζεται να ασκεί μια οργάνωση όπως το Καθολικό ‘Opus Dei’[10],[11]. Η Κίνηση αποκρούει τόσο την επιρροή της από την προτεσταντική ηθική, όσο και από το ‘Opus Dei’. Στο Hizmet Movement News Portal του διαδικτύου,  είχε δημοσιευθεί στις 13/04/2011 στη στήλη ‘Gülen Community and Gülen’s Reminder’, άρθρο του δημοσιογράφου της ‘Hurriyet’ Hadi Uluengin, με το οποίο προσπαθεί να αποσείσει τις εκλαμβανόμενες μάλλον σαν μομφές, τόσο την επιρροή της προτεσταντικής καλβινικής ηθικής μεταξύ των στελεχών της Κίνησης, όσο και την επίδραση της οργάνωσης ‘Opus Dei’, ως προτύπου, στο πολυσχιδές έργο που συντελείται υπό την έμπνευση του Fethullah Gülen.  

Κατά καιρούς εγείρονται επιφυλάξεις ή και οξείες αμφισβητήσεις  κατά της Κίνησης Hizmet από κύκλους εντός του Ισλάμ, όσο και εκτός. Δεν είναι λίγοι αυτοί που είναι απόλυτα αρνητικοί και όχι απλά επιφυλακτικοί απέναντι στον  Fethullah Gülen, προσωπικά, αλλά και απέναντι στις δραστηριότητες της Κίνησης Hizmet. Θα περιορισθώ να αναφέρω τον Αμερικανό δημοσιογράφο και διανοούμενο Stephen Schwartz, προσήλυτο στο Ισλάμ, ο οποίος έχει γράψει αρκετές πολεμικές κατά της Κίνησης και του Hocaefendi. Αμφισβητείται έντονα το υποτιθέμενο κατά τον Schwartz «νέο» Ισλάμ του Gülen. Θεωρεί πως  το αντιδραστικό Ισλάμ, που έχει εκθρέψει τους ισλαμοφασίστες τρομοκράτες, λανσάρεται από την Κίνηση με έναν έξυπνο και αποτελεσματικό τρόπο στους Ευρωπαίους και στους Αμερικανούς, χρησιμοποιώντας τους κανόνες του σύγχρονου marketing. Στις 26/07/2008 ο Stephen Schwartz είχε δημοσιεύσει ένα άρθρο με τίτλο «The real Fethullah  Gülen»[12], ενώ στις 29/03/2010 ο Schwartz είχε δημοσιεύσει άρθρο με τίτλο «Islamist Gülen Movement Runs U.S. Charter Schools», που έχει κυκλοφορήσει ευρέως και πρόσφατα (13/01/2013) έχει αναδημοσιευθεί πάλι στο διαδίκτυο[13]. Το δεύτερο από τα παραπάνω δημοσιεύματα εξέφραζε τις ανησυχίες μερίδας της αμερικανικής κοινής γνώμης για την εξάπλωση στις Η.Π.Α. των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Κίνησης Gülen, η οποία μπορεί να μην ασκεί απροκάλυπτη προπαγάνδα υπέρ του Ισλάμ, αλλά αναμφίβολα κάνει «εξαγωγή» της τουρκικής κουλτούρας, με ό,τι τούτο μπορεί να εμπεριέχει και να συνεπάγεται για τους δέκτες της. Ο Stephen Schwartz στις 05/10/2012 δημοσίευσε ένα ακόμη άρθρο με θέμα «Gulen’s False Choice:Silence or Violence»[14], στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Gatestone των Η.Π.Α.. Ο Schwartz παραθέτοντας διάφορα στοιχεία από τη δημόσια δραστηριότητα του Fethullah  Gülen, επιχειρεί να αποκαλύψει ότι δεν πρόκειται για έναν κήρυκα της ειρήνης και του διαλόγου, αλλά για έναν επικίνδυνο ισλαμιστή. Στο άρθρο αυτό γίνεται λόγος και για την περίπτωση του Τούρκου συγγραφέα και δημοσιογράφου Ahmet Şık, που επειδή τόλμησε να γράψει ένα βιβλίο ντοκουμέντο στην Τουρκία, με τίτλο «Imamım Ordusu» (Ο Στρατός του Ιμάμη), συνελήφθη στις 3 Μαρτίου 2011 και πέρασε ένα χρόνο στις φυλακές της Silivri. Στις 24/03/2011 η τουρκική Αστυνομία εισέβαλε στα γραφεία της έγκυρης εφημερίδας Radikal, κατάσχεσε όσα έντυπα του βιβλίου του Şık βρήκε εκεί, τα οποία στη συνέχεια κατέστρεψε. Κατά τον Şık, τα στελέχη και οι ακόλουθοι της Cemaat αποτελούν τον στρατό του Ιμάμη, που δεν είναι άλλος από τον Gülen. Τελικά ο Ahmet Şık απελευθερώθηκε μετά από ένα χρόνο, τον Μάρτιο του 2012[15]. Τον Απρίλιο του 2009 το Radio Free Europe – Radio Liberty, παρουσίασε ένα δημοσίευμα για τα σχολεία Gülen στην Κεντρική Ασία. Γινόταν ιδιαίτερη επισήμανση στο ότι τα "τουρκικά εκπαιδευτικά ιδρύματα έχουν εμφανισθεί στο προσκήνιο μετά από αυξημένο έλεγχο ..., (ότι) κυβερνήσεις, αλλά και πολλοί μελετητές και δημοσιογράφοι υποψιάζονται ότι τα σχολεία αυτά έχουν κάτι περισσότερο από την εκπαίδευση στην ατζέντα τους ...". Το δημοσίευμα αναφέρεται στον HakanYavuz, Τούρκο καθηγητή πολιτικών επιστημών του Πανεπιστημίου της Utah, στον οποίο έγινε αναφορά πιο πάνω και ο οποίος αναφέρεται στην Κίνηση  Gülen ως «μια πολιτική κίνηση, που πάντοτε, εξ αρχής, είχε πολιτικό χαρακτήρα». Ο ίδιος συνεχίζει γράφοντας ότι «…επιδιώκουν να προσφέρουν την κατάλληλη εκπαίδευση σε μια ελίτ, που θα καταστήσει την Τουρκία παγκόσμιο θρησκευτικό κέντρο, αφού την μεταμορφώσει σε μια ακραιφνώς ισλαμική χώρα. Είναι η πιο ισχυρή κίνηση αυτή τη στιγμή στην Τουρκία… Δεν υπάρχει κάποια άλλη κίνηση που μπορεί να φέρει ισορροπία στην κοινωνία»[16].

Το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel δημοσίευσε στις 6 Αυγούστου του 2012 ένα άρθρο του Maximilian Popp με τίτλο ‘Altruistic Society or Sect? The Shadowy World of the Islamic Gülen Movement’ (τεύχος 32/2012), στην έντυπη και στην ηλεκτρονική μορφή του περιοδικού[17]. Η εισαγωγή του  Popp αναφέρει τα εξής: «Εκατομμύρια Μουσουλμάνοι σε όλο τον κόσμο έχουν κάνει είδωλό τους τον Τούρκο ιεροκήρυκα Fethullah  Gülen, ο οποίος θέλει να παρουσιάσει τον εαυτό του σαν τον Γκάντι του Ισλάμ. Το Κίνημα Gülen έχει ιδρύσει σχολεία σε 140 χώρες και προωθεί τον διαθρησκειακό διάλογο. Όμως, πρώην μέλη το περιγράφουν ως αίρεση, και ορισμένοι πιστεύουν ότι πρόκειται για μυστική οργάνωση που συνωμοτεί για να επεκτείνει την εξουσία της στην Τουρκία». Σε ένα άλλο σημείο το ίδιο άρθρο παρομοιάζει την Κίνηση Gülen με την Σαϊεντολογία!

Χωρίς διάθεση μηδενισμού ή αποδοχής σεναρίων συνωμοσιολογίας  θα ήθελα να διατυπώσω τα συμπεράσματα στα οποία με έχει οδηγήσει η μικρή και ίσως ελλιπής έρευνα για την Κίνηση Hizmet που καθοδηγείται από τον M. Fethullah Gülen.

Κατ’ αρχάς η υποστήριξη, εκ μέρους της Κίνησης Hizmet, του διαλόγου μεταξύ των θρησκειών που επικαλούνται την κοινή αβραμιαία προέλευσή τους είναι κάτι το απόλυτα θετικό. Διότι ο διάλογος είναι η μόνη οδός κατανόησης μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων των Ιουδαίων, των Χριστιανών και των Μουσουλμάνων, που η ιστορία των σχέσεών τους μέχρι και τις μέρες μας, συχνά είναι βαμμένη με άφθονο αίμα αθώων ανθρώπων. Απόλυτα θετική είναι επίσης η πρωτοβουλία του  Fethullah Gülen να υπάρξει συμφιλίωση στην Τουρκία κατά κύριο λόγο μεταξύ των Σουννιτών Μουσουλμάνων και των Αλεβιτών, οι μνήμες των οποίων είναι ζωντανές από τους γενοκτονικούς διωγμούς που έχουν υποστεί πολλές φορές κατά την οθωμανική περίοδο, αλλά και από τις εις βάρος τους διακρίσεις στην Τουρκική Δημοκρατία.  Η εφημερίδα Today’s Zaman είχε δημοσιεύσει στο φύλο της 19^ης  Ιουνίου 2013 μια τοποθέτηση του Hacaefendi με τίτλο: ‘Gülen: Alevi-Sunni brotherhood should not be marred by bridge controversy’[18].

  Το ίδιο ισχύει για τις πρωτοβουλίες διαπολιτισμικού διαλόγου, αφού έχει αποδειχθεί από την πικρή πείρα αιώνων, ότι η άγνοια και οι προκαταλήψεις δημιουργούν προβλήματα και συντηρούν χαώδεις αποστάσεις μεταξύ ανθρώπων, που ενώ κατοικούν στους ίδιους τόπους και αγωνιούν μέσα στις ίδιες κοινωνίες, αδιαφορούν να γνωριστούν μεταξύ τους, με όλα τα δεινά που μπορεί να επιφέρει κάτι τέτοιο. Η εκπαίδευση επίσης, χωρίς αμφιβολία αποτελεί ένα ύψιστο αγαθό, μια ανάγκη, που όταν αποτελεί προνόμιο μόνο των οικονομικά και κοινωνικά προνομιούχων, τότε μύρια αρνητικά στοιχεία στιγματίζουν τις ανθρώπινες κοινότητες και η ειρηνική συνύπαρξη λαών καθώς στηρίζεται σε σαθρό υπόβαθρο αποτελεί μια χίμαιρα.

Το δίκτυο των σχολείων της Κίνησης προσπαθεί να εξαγάγει παντού την τουρκική κουλτούρα, μέσω της διδασκαλίας της τουρκικής γλώσσας. Νομίζω πως αυτή η επιλογή περιορίζει αισθητά την οικουμενικότητα της Κίνησης μέσα στα όρια ενός τουρκικού Ισλάμ. Αυτή η επιλογή υπήρξε αιτία να εμφανιστούν αντιδράσεις ως και απαγορεύσεις για την ίδρυση σχολείων από την Hizmet (λ. χ. η περίπτωση της Ρωσίας). Η Κίνηση  Gülen έχει κατηγορηθεί ότι το 1990 είχε προσφέρει κάλυψη σε εκπαιδευτικά ιδρύματά της στο Ουζμπεκιστάν και στο Κιργιζιστάν, σε 130 πράκτορες της C.I.A.[19]. Το προηγούμενο περιστατικό, έστω και ως φήμη, καλλιεργεί ερωτηματικά ως προς την ανιδιοτέλεια των σκοπών που επιδιώκουν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κίνησης  Gülen και επίσης εγείρουν ερωτηματικά ως προς τα ανταλλάγματα που έχουν απαιτήσει οι αμερικανικές αρχές για την φιλοξενία που παρέχουν στον κύριο Gülen στην Pennsylvania….

H Κίνηση Hizmet δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που χωρίς αντιρρήσεις μπορεί να μεταφραστεί ως ενδιαφέρον για την διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Η τουρκική εφημερίδα Zaman κατέχει τη δεύτερη θέση σε κυκλοφορία στην Τουρκία, ενώ μερικοί της δίνουν την πρωτιά. Η Zaman εκδίδεται σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, ενώ υπάρχει η αγγλόφωνη έντυπη και ηλεκτρονική έκδοση της Today’s Zaman. Η  Zaman εκδίδεται και κυκλοφορεί εκτός της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν στη Βουλγαρία, στη Ρουμανία, στη Γερμανία, ενώ στη Γαλλία εκδίδεται η Zaman France. Επίσης εκδίδει το εβδομαδιαίο τουρκικό περιοδικό Aksiyon. Η Κίνηση λειτουργεί το τουρκικό κανάλι Samanyolu TV, και άλλα μικρότερης εμβέλειας τηλεοπτικά κανάλια, το ανεξάρτητο πρακτορείο ειδήσεων ‘Cihan News Agency’ (στα τουρκικά ‘Cihan Haber Ajansı’).

 Στις συνθήκες του παγκοσμιοποιημένου μετα-καπιταλισμού, που φαίνεται να ασκεί μια απροκάλυπτα στυγνή εξουσία στις κοινωνίες, όλων σχεδόν των χωρών του κόσμου, δύο παράγοντες επηρεάζουν τις εξελίξεις. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι τη δύσκολη και πιο αποφασιστική δουλειά χάριν της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, για την ποδηγέτηση των λαών μέσω του αποπροσανατολισμού συνήθως της κοινής γνώμης, την διεκπεραιώνουν τα μέσα ενημέρωσης. Έτσι η επιλογή της Κίνησης Hizmet να δώσει μεγάλη βαρύτητα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης εμφανίζει αναμφίβολα τεράστια στρατηγική σημασία. Μέχρι τώρα, ιδίως η εφημερίδα Zaman, όπως και η  αγγλόφωνη Today’s Zaman χαρακτηρίζονται για το ήπιο ύφος έκφρασης απόψεων που χρησιμοποιούν και για την μετριοπαθή κριτική στάση που κρατούν απέναντι στην κυβέρνηση της Τουρκίας. Η Κίνηση  Gülen εκτός από το ενδιαφέρον που έχει δείξει έμπρακτα για τα μέσα ενημέρωσης δεν έμεινε αδιάφορη για τους ανθρώπους που συμβάλλουν κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο στη διαμόρφωση των πεποιθήσεων και των τοποθετήσεων της κοινής γνώμης. Έτσι στα πλαίσια της Hizmet έχει δημιουργηθεί ένα δίκτυο επαφής, συνεργασίας και ανταλλαγής απόψεων μεταξύ συγγραφέων και δημοσιογράφων, το «Journalists and Writers Foundation» με λογότυπο ‘Towards Universal Peace’ (Προς την Παγκόσμια Ειρήνη).

Στον τραπεζικό τομέα η Κίνηση δεν έχει μείνει επίσης αδιάφορη. Η τουρκική τράπεζα Asya Bank ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1990 από «μαθητές» του Hocaefendi, διαθέτοντας ως θυγατρική της την ασφαλιστική εταιρία Işık Sigorta.

Η Κίνηση Hizmet ως μια τεράστια μουσουλμανική ‘αδελφότητα’ απολαμβάνει κατ’ αρχάς θετικής αποδοχής από μέγα πλήθος κυρίως Μουσουλμάνων της Τουρκίας.

Ο M. Fethullah Gülen φαίνεται ότι αποφεύγει να προτείνει μια κοινωνική αλλαγή. Άλλωστε όπως αναφέρθηκε παραπάνω, διάκειται με ευμένεια για τα οικονομικά των αγορών και τις πολιτικές νεοφιλελεύθερης έμπνευσης. Οι άνθρωποι της Κίνησης πολιτικά είναι συντηρητικοί, χωρίς να αποτελούν δεδομένη εκλογική πελατεία κάποιου από τα τουρκικά κόμματα. Μέχρι τώρα δεν έχει ακουστεί η Hizmet να έχει τοποθετηθεί υπέρ των εργαζομένων και των μη προνομιούχων ομάδων του πληθυσμού της Τουρκίας. Η Κίνηση σιωπά μπροστά σε ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Η Κίνηση αδιαφορεί μπροστά στο φαινόμενο μιας αχειράφετης κοινωνίας. Αναφέρομαι στον πατερναλισμό που επικρατεί στην τουρκική κοινωνία, ακόμα και στην μεγάλη μητρόπολη της Κωνσταντινούπολης, όπου το χειροφίλημα του εργοδότη εκ μέρους του εργαζόμενου είναι συνηθισμένο φαινόμενο και δείχνει πράγματα που παραμένουν απόκρυφα στο υποσυνείδητο ενός ολόκληρου λαού. Επίσης φαίνεται να μην την απασχολεί η λήψη μέτρων που θα μπορούσαν να υλοποιήσουν το ποιοτικό ζητούμενο της αλληλεγγύης στις σύγχρονες κοινωνίες. Αυτή η σιωπή βέβαια, κατά μία άποψη, προσφέρει στην Κίνηση την έμπρακτη συμπαράσταση που της προσφέρεται, όχι μόνο από την τουρκική κυβέρνηση, αν και όπως έχει ειπωθεί η στάση του πρωθυπουργού Ertoğan, τα δυο τρία τελευταία χρόνια δεν είναι πλέον εγκάρδια, αλλά και από την κυβέρνηση των Η.Π.Α., όπως και από κυβερνήσεις δυτικοευρωπαϊκών χωρών με σαφή νεοφιλελεύθερο προσανατολισμό στις πολιτικές και οικονομικές επιλογές τους.

Η Κίνηση Hizmet, συνεπής στο συντηρητικό υπόβαθρο της σουννιτικής ορθοδοξίας της αρκείται ως προς την κοινωνική πρότασή της, σε ό,τι ισχύει εδώ και αιώνες μεταξύ των συντηρητικών Μουσουλμάνων, στην εφαρμογή εκ μέρους των πιστών της υποχρέωσης του zakat, της υποχρεωτικής εκχώρησης προς την κοινότητα των πιστών συγκεκριμένου ποσοστού επί των ετήσιων εισοδημάτων και της εθελούσιας παροχής ελεημοσύνης, που στο Ισλάμ λέγεται sadakah. Στην Κίνηση Hizmet δεν πρόκειται να βρει ο ερευνητής κάτι αντίστοιχο με την ‘πολιτική θεολογία’ που έχουμε συναντήσει μεταξύ Χριστιανών της Λατινικής Αμερικής αλλά και  μεταξύ Μουσουλμάνων που αμφισβητούν  έντονα την κοινωνική αδικία και την οικονομική ανισότητα που προκαλούν και συντηρούν η αρπακτικότητα όσων νέμονται τον πλούτο και την εξουσία, έστω και αν επικαλούνται το όνομα του Θεού, όπως λόγου χάρη ο Αμπού Νταρ αλ Γκιφάρι, από τους πρώτους και στενούς συντρόφους του προφήτη Μωάμεθ και ο Σεΐχης Μπεντρετίν Σιμάβναλη  [ii].

---

[1] Ijtihad: Η ‘ijtihad’ έχει χαρακτηρισθεί ως ο ισλαμικός διαφωτισμός.  Είναι μια επιστήμη, θεμελιωμένη στη λογική σκέψη και μια μέθοδος ερμηνείας του ιερού νόμου, που αναπτύχθηκε από Μουσουλμάνους νομομαθείς, με σκοπό την κατανόηση και την εφαρμογή του κορανικού μηνύματος στις ακατάπαυστα μεταβαλλόμενες ανάγκες και συνθήκες της ανθρώπινης κοινωνίας.

[2] Του περιοδικού ‘The New Republic’.

[3] http: //en.qantara.de, 28.05.2009

[4] Joe Lauria, Reclusive Turkish Imam Criticizes Gaza Flotilla. Wall Street Journal 4 Ιουνίου 2010.

[5]  The Economist. Two articles on 18/05/2013. The Gulenists fight back. And  An explosive border; The Turkish government is under attack at home for its assertive policy towards Syria.

[6] M. Fethullah Gülen, Emerald Hills of the Heart Key Concepts in the Practice of Sufism. Published by Tughra Books, New Jersey.

[7] PREACHING BY EXAMPLE AND LEARNING FOR LIFE:

UNDERSTANDING THE GÜLEN HIZMET IN THE GLOBAL

CONTEXT OF RELIGIOUS PHILANTHROPY AND CIVIL

RELIGION Barton, Greg  gulenconference.net/files/London/Prcd-Barton,G.pdf

[8]  Thomas Michel S.J., Sufism and Modernity in the Thought of Fethullah Gülen, The Muslim World, Vol. 95 No. 3, July 2005, σ.345-5.

[9] http://religion.info/english/interviews/article_74.shtml

[10] http://tendancecoatesy.wordpress.com/2011/05/25/the-gulen-movement-an-islamic-opus-dei/

[11] http://azstarnet.com/news/local/education/precollegiate/g-len-movement-an-enigmatic-mix-of-turkish-nationalism-religion/article_41b354b0-6679-5b1e-8a73-4c51ec94b7ad.html

[12] www.prospectmagazine.co.uk/magazine/therealfethullahgulen/.

[13] www.americanthinker.com/2010/03/islamist_guelen_movement_runs.html.

[14]  http://www.gatestoneinstitute.org/3383/fethullah-gulen.

[15] http://turkishinvitations.weebly.com/imams-army-epilogue-by-ahmet-sik.html.

[16] http://www.rferl.org/content/Turkish_Schools_Coming_Under_Increasing_Scrutiny_In_Central_Asia/1616111.html?page=2&x=1.

[17]http://www.spiegel.de/international/germany/guelen-movement-accused-of-being-a-sect-a-848763.html.

[18] http://fgulen.com/en/press/news/36007-gulen-alevi-sunni-brotherhood-should-not-be-marred-by-bridge-controversy.

[19] http://www.boilingfrogspost.com/2011/01/06/turkish-intel-chief-exposes-cia-operations-via-islamic-group-in-central-asia/.

---

[i] Ο M. Hakan Yavuz είναι πανεπιστημιακός που σταδιοδρομεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ερευνά εδώ και χρόνια την Κίνηση Hizmet και τον ιδρυτή της. Έχει γράψει μάλιστα ένα ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο ‘Toward an Islamic Enlightenment: The Gülen Movement’, Ofxord University Press 2013. Επίσης ο M. Hakan Yavuz μαζί με τον επίσης πανεπιστημιακό Ισλαμολόγο John L. Esposito επιμελήθηκε την έκδοση ενός βιβλίου με τίτλο ‘Turkish Islam and Secular State: The The Gülen Movement’ (Syracuse University Press 2003). Πρόκειται για μια συλλογή άρθρων διαφόρων συγγραφέων που ασχολούνται με το θέμα του τίτλου του βιβλίου.

[ii] http://en.wikipedia.org/wiki/Sheikh_Bedreddin, http://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Dharr_al-Ghifari

©ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΔΟΥΔΟΣ

Φεβρουάριος-Νοέμβριος 2013